Η σκοτεινή πλευρά του Σαίξπηρ: Τα σκάνδαλα και οι κατηγορίες για τα κλεμμένα έργα

Δύσκολα θα βρείτε κάποιον στη Βρετανία ή στον δυτικό κόσμο που να μην έχει ακουστά τον Γουίλιαμ Σαίξπηρ; Ποιητής, δραματουργός και ηθοποιός, θεωρείται ο σπουδαιότερος συγγραφέας της Αγγλίας, έχοντας στο ενεργητικό του 37 θεατρικά έργα, 154 σονέτα καιδύο αφηγηματικά ποιήματα. Τα έργα του έχουν μεταφραστεί στις κυριότερες γλώσσες και παρουσιάζονται συχνότερα από οποιουδήποτε άλλου συγγραφέα στην ιστορία.

Οι περισσότεροι μπορούν να κατονομάσουν κάποιο θεατρικό του, πολλοί μπορούν να απαγγείλουν μερικούς στίχους του, ενώ μερικοί θυμούνται απ’ έξω ολόκληρα σονέτα του. Αν όμως ρωτήσετε κάποιον περαστικό στον δρόμο για τη ζωή του, είναι ζήτημα αν θα σας απαντήσει κάτι πέρα από το γεγονός ότι γεννήθηκε στο Στράτφορντ και ότι μετακόμισε στο Λονδίνο για να κυνηγήσει τη θεατρική του καριέρα.

Ακόμα και οι πλέον αφοσιωμένοι μελετητές του Σαίξπηρ δεν μπορούν να πουν με βεβαιότητα τι έκανε όλα εκείνα τα χρόνια μέχρι να παρουσιάσει το πρώτο του θεατρικό, ούτε γνωρίζουν για τη ζωή του πέρα από το θέατρο. Δεν γνωρίζουμε καν πότε γεννήθηκε.

Πολλοί από τους ισχυρισμούς γύρω από αυτόν βασίζονται σε ανεπιβεβαίωτες υπογραφές σε βιβλία επισκεπτών και σε αναφορές πολλά χρόνια μετά τον θάνατό του. Από τα ελάχιστα πολύτιμα στοιχεία που γνωρίζουμε ότι είναι αυθεντικά μπορούμε να βγάλουμε πολλά συμπεράσματα. Συνδυάζοντας τις γνώσεις μας για την εποχή με τη λογική και την κριτική σκέψη, μπορούμε να κάνουμε μερικές υποθέσεις για τη ζωή του ανθρώπου που καθόρισε την αγγλική γλώσσα. Συγκεντρώσαμε λοιπόν τα στοιχεία αυτά για να διαπιστώσουμε αν υπάρχει κάποια αλήθεια πίσω από τους ισχυρισμούς για μοιχεία και συμμετοχή σε αίρεση και απάτη που αμαυρώνουν τη φήμη του ανθρώπου που θεωρούμε ότι ήταν άμεμπτος.

Ο Σαίξπηρ πέφτει σε δυσμένεια

Αν και δεν ξέρουμε την ακριβή ημερομηνία γέννησης του Σαίξπηρ, γνωρίζουμε ότι γεννήθηκε στο Στράτφορντ της Αγγλίας και βαπτίστηκε εκεί στις 26 Απριλίου του 1564. Οι γονείς του ήταν ο Τζον Σαίξπηρ, ένας πολύ καλός κατασκευαστής δερμάτινων ειδών, και η Μαίρη Άρντεν, κόρη ενός εύπορου αγρότη. Ήταν το τρίτο από οκτώ παιδιά και ο μεγαλύτερος γιος που επέζησε. Δεδομένης της κοινωνικής θέσης της οικογένειάς του, ο Γουίλιαμ μπορεί να παρακολούθησε το τοπικό παράρτημα του Νέου Βασιλικού Σχολείου, σπουδάζοντας λατινικά και κλασικούς συγγραφείς.

Εγκατέλειψε το σχολείο στα 14, χωρίς να πάει στο πανεπιστήμιο.Δεν γνωρίζουμε τι έκανε τα τέσσερα επόμενα χρόνια – που σήμερα είναι γνωστά ως τα «Πρώτα Χαμένα Χρόνια». Την εποχή που σταμάτησε το σχολείο, πατέρας του Σαίξπηρ αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα. Πρωτύτερα ο Τζον ήταν ένας πολύ επιτυχημένος επιχειρηματίας που ασχολιόταν με τα κοινά. Ξεκίνησε την πολιτική του καριέρα στον δήμο το 1556, όταν διορίστηκε στην αξιοζήλευτη θέση του δοκιμαστή μπίρας και το 1568 διορίσθηκε ανώτερος διαχειριστής του Στράτφορντ, κάτι που αντιστοιχεί στη σημερινή θέση του δημάρχου. Ωστόσο, προς τα τέλη της δεκαετίας του 1570 σταμάτησε να παρακολουθεί τα δημοτικά συμβούλια και παραπέμφθηκε για παράνομο εμπόριο μαλλιού και για τοκογλυφία. Αυτό είχε αρνητική επίδραση στα οικονομικά του.

Μήπως αυτός ήταν ο λόγος που ο Γουίλιαμ αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις σπουδές του νωρίτερα προκειμένου να βοηθήσει την οικογένειά του; Ό,τι κι αν έγινε τότε, στις 28 Νοεμβρίου 1582 τελέσθηκε ένας γάμος του «Γουίλιαμ Σάγκσπιρ» με την «Αν Χάθγουεϊ» στο Στράτφορντ. Παραδόξως, την προηγούμενη μέρα είχε εκδοθεί μια άδεια γάμου του «Ουίμ Σάξπερ» με την «Αν Ουέιτλεϊ». Για το γεγονός αυτό έχουν εξαχθεί διάφορα συμπεράσματα. Σύμφωνα με ένα από αυτά, ο Σαίξπηρ ήταν ερωτευμένος με μια γυναίκα αλλά είχε αναγκαστεί να παντρευτεί κάποια άλλη. Είναι αλήθεια ότι, όταν παντρεύτηκαν, η 26χρονη Αν Χάθαγουεϊ ήταν τριών μηνών έγκυος στο πρώτο της παιδί με τον Σαίξπηρ, μήπως λοιπόν εκείνος αναγκάστηκε να την παντρευτεί γι’ αυτό τον λόγο; Σύμφωνα με άλλες, πιο λογικές θεωρίες, ο Ουίμ Σάξπερ και η Αν Ουέιτλεϊ ήταν δύο εντελώς διαφορετικά πρόσωπα, ενώ κάποια άλλη υποστηρίζει ότι όλα αυτά ήταν απλώς λάθος ενός απρόσεκτου υπαλλήλου. Το όνομα «Ουέιτλεϊ» εμφανίζεται στην ίδια σελίδα του μητρώου μαζί με την αίτηση ενός εφημέριου για κάποια οικονομική προσφορά.

Το πρώτο παιδί του Σαίξπηρ, η Σουζάνα, γεννήθηκε στις 26 Μαΐου του 1583 και τα δίδυμα, Χάμετ και Τζούντιθ, βαπτίστηκαν στις 2 Φεβρουαρίου του 1585. Μετά από αυτή την περίοδο ο Σαίξπηρ εξαφανίζεται πάλι από την ιστορία. Σίγουρα είχε οικογενειακές υποχρεώσεις, αλλά δεν υπάρχουν καθόλου πηγές που να δηλώνουν κάποιο επάγγελμα. Το 1586, η καθολική βασίλισσα Μαρία της Σκωτίας, η εξαδέλφη της Ελισάβετ Α΄, καταδικάστηκε για εσχάτη προδοσία και εκτελέστηκε τον επόμενο χρόνο, ενώ το 1588 οι Άγγλοι νίκησαν την Ισπανική Αρμάδα.

Γνωρίζουμε ότι το 1589 ο Σαίξπηρ βρισκόταν στο Στράτφορντ επειδή είχε κάποιες δικαστικές διαμάχες για ένα αγροτεμάχιο. Δεν γνωρίζουμε όμως πότε ξεκίνησε να γράφει και πότε μετακόμισε στο Λονδίνο. Το μόνο που ξέρουμε είναι ότι η πρώτη παράσταση του Σαίξπηρ αναφέρεται στο Λονδίνο στις 3 Μαρτίου του 1592.

Πόθος και απέχθεια στην πόλη της αμαρτίας

Aπό την πρώτη καταγεγραμμένη παράσταση του Σαίξπηρ στο θέατρο Ρόουζ του Λονδίνου, ο νεαρός βάρδος ήταν αρκετά καθιερωμένος για να προκαλέσει την κριτική άλλων δραματουργών. Ο Ρόμπερτ Γκριν κάποτε τον περιέγραψε ως ένα «τυχάρπαστο κοράκι», κατηγορώντας τον Σαίξπηρ ότι παρίστανε κάποιον από την ανώτερη τάξη και προσπαθούσε να μιμηθεί συγγραφείς με πανεπιστημιακή μόρφωση, όπως ο Κρίστοφερ Μάρλοου και ο Μπεν Τζόνσον. Ο Φίλιπ Χένσλοου, ο ιδιοκτήτης του Ρόουζ, επισήμανε ότι οι Άνθρωποι του Λόρδου Στρανγκ έδωσαν 15 παραστάσεις του Ερρίκου ΣΤ΄ και πληρώθηκαν 3 λίρες, 16 σελίνια και 8 δεκάρες, ένα ποσό πολύ σημαντικό για εκείνη την εποχή.

Έτσι ξέρουμε ότι τα προηγούμενα χρόνια ο Σαίξπηρ πρέπει να ήταν πολύ απασχολημένος προσπαθώντας να τελειοποιήσει την τέχνη του και να χτίσει τη φήμη του. Στα τέλη του 1592 ξέσπασε η επιδημία της βουβωνικής πανώλης στο Λονδίνο και αυτό ήταν καταστροφή για τα θέατρα, πολλά από τα οποία αναγκάστηκαν να κλείσουν ως το 1594, ενώ οι θίασοι περιόδευαν στην επαρχία για να επιβιώσουν. Μετά τον θάνατο του Λόρδου Στρανγκ το 1594, ο θίασος διαλύθηκε και οι ηθοποιοί δημιούργησαν έναν άλλο θίασο υπό την εποπτεία του Λόρδου Τσάμπερλεν.

Ο Σαίξπηρ έγραψε γι’ αυτόν τον θίασο τα περισσότερα έργα της καριέρας του, σε μερικά από τα οποία εμφανιζόταν και ο ίδιος σε δεύτερους ρόλους. Έδιναν τις παραστάσεις τους στο Θέατρο στο Σόρντιτς, αλλά και στην αυλή της βασίλισσας Ελισάβετ Α΄. Το Όνειρο θερινής νυκτός ίσως ήταν το πρώτο έργο που έγραψε ο Σαίξπηρ για τον καινούργιο θίασο, για να ακολουθήσουν δύο πολύ γόνιμα χρόνια με έργα όπως: Ρωμαίος και Ιουλιέτα, Αγάπης αγώνας άγονος και Έμπορος της Βενετίας. Ο Χάμετ, ο 11χρονος μοναχογιός του Σαίξπηρ, πέθανε το 1596, πιθανότατα από την πανώλη. «

Αντίθετα με τον σύγχρονό του Μπεν Τζόνσον, ο οποίος μετά τον θάνατο του γιου του είχε δημοσιεύσει ένα ποίημα με τίτλο «Στον πρώτο μου γιο», η λογοτεχνική αντίδραση του Σαίξπηρ, αν υπήρξε κάποια,ήταν διακριτική. Εκείνη την εποχή έγραφε κυρίως κωμωδίες· τραγωδίες άρχισε πολύ αργότερα να γράφει. Πολλοί υποθέτουν ότι το σημαντικότερο έργο του Σαίξπηρ, η τραγωδία Άμλετ, η οποία γράφτηκε στην αλλαγή του αιώνα, ήταν εμπνευσμένη από τον θάνατο του Χάμετ.

Αν και η ομοιότητα των δύο ονομάτων αποτελεί απόδειξη για πολλούς (στη διαθήκη του μάλιστα ο Σαίξπηρ αναφέρει τον φίλο του Χάμετ Σάντλερ ως «Άμλετ»), το όνομα του πρίγκιπα της Δανίας παραπέμπει πιθανόν στον «Άμλεθ» από τον σκανδιναβικό θρύλο Saxo Grammaticus’s Vita Amlethi, πάνω στον οποίο βασίζεται ο Άμλετ.

Ποια ήταν όμως η σχέση του Σαίξπηρ με την οικογένειά του; Με τη γυναίκα και τα παιδιά του στο Στράτφορντ, εκείνος περνούσε μερικούς μήνες στο Λονδίνο, κάτι που μας οδηγεί σε εικασίες ότι στο Λονδίνο είχε ερωμένες. Τα θέματα των έργων του δηλώνουν ότι πρέπει να γνώριζε πολύ καλά τι σημαίνει ένας παράνομος, απαγορευμένος έρωτας χωρίς ανταπόκριση. Ήταν άραγε κάτι που απλώς είχε παρατηρήσει ή μήπως κάτι που είχε βιώσει; Γνωρίζουμε ότι γύρω στο 1599 ζούσε στο Σάουθγουορκ, κοντά στο θέατρο Γλόουμπ, το οποίο είχαν χτίσει οι Άνθρωποι του Λόρδου Τσάμπερλεν χρησιμοποιώντας την ξυλεία από το παλιό θέατρο. Η περιοχή ήταν γνωστή ως Ελευθερία από την Ψειρού» και βρισκόταν εκτός της δικαιοδοσίας του Λονδίνου. Είχε περίπου 300 πανδοχεία και οίκους ανοχής και συγκέντρωνε θεατρόφιλους και πόρνες από μίλια μακριά. Οι πειρασμοί περιτριγύριζαν τον Σαίξπηρ – να είχε άραγε ενδώσει σε αυτούς; Μία από τις πιο διαβόητες φήμες που κυκλοφορούσαν ήταν ότι ο Σαίξπηρ είχε έναν νόθο γιο με τη γυναίκα του ιδιοκτήτη μιας ταβέρνας από την
Οξφόρδη.

Ήταν γνωστό ότι ο Σαίξπηρ σύχναζε σε πανδοχεία κατά τη διάρκεια των ταξιδιών του μεταξύ Λονδίνου και Στράτφορντ. Το 1606 Τζέιν Σέφερντ Ντάβεναντ γέννησε έναν γιο, τον Γουίλιαμ, νονός του οποίου ήταν ο Σαίξπηρ. Το αγόρι έγινε ποιητής και δραματουργός και, όπως έλεγαν, «έγραφε με το ίδιο πνεύμα που έγραφε και ο Σαίξπηρ και φαινόταν αρκετά ικανοποιημένος όταντον θεωρούσαν γιο του». Λέγεται ότι αποκαλούσε τη μητέρα του «πόρνη». Υπήρχαν επίσης φήμες ότι ο Σαίξπηρ ήταν ομοφυλόφιλος, πιθανότατα λόγω του γεγονότος ότι αρκετά ποιήματά του ήταν αφιερωμένα σε κάποιο νεαρό τον οποίο ανέφερε σαν «Όμορφο Άρχοντα». Ο κυριότερος υποψήφιος είναι ένας από τους χορηγούς του, το αν αυτό όμως ήταν μια ρομαντική χειρονομία ή απλώς μια ένδειξη σεβασμού χρειάζεται συζήτηση.

Ενας ανεξήγητος θάνατος και μια διορθωμένη διαθήκη

Στις αρχές της δεκαετίας του 1600 ο Σαίπηρ ήταν ένας ευκατάστατος άνθρωπος. Είχε μετοχές στους Ανθρώπους του Λόρδου Τσμπερλέν και ήταν ιδιοκτήτης του Υδρογείου κατά 12,5%. Είχε επίσης επενδύσει σε γη στο Λονδίνο και στο Στράτφορντ, αγοράζοντας το δεύτερο μεγαλύτερο σπίτι της πόλης μαζί με πολλά στρέμματα γης και μια αγροικία. Μετά την θανάτωση της βασιλικής Ελισάβετ, ο βασιλιάς Ιωάννου Α (ΣΤ της Σκοτίας) έδωσε στην εταιρεία του Σάιξπηρ ένα βασιλικό δίπλωμα και ο θίασος ονομαζόταν Άνθρωποι του Βασιλιά. Εκείνη η εποχή έγραψε τον Βασιλιά Λίρ, με θέμα τα διαχωρισμένα βασίλεια, για να περιγράψει έτσι τη νέα επικράτεια του Ιάκωβο, μαζί με τον Μακβέθ, τον οποίο μάλλον γράφτηκε για να τιμήσει η σκωτσέζικη γενιά του νέου βασιλιά.

Το 1608 ο Σαίξπηρ εργαζόταν ακόμα ως ηθοποιός στο Λονδίνο και το 1609 δημοσίευσε 154 σονέτα. Ίσως η επιστροφή της πανώλης εκείνο ο χρόνο να του αναγκάσει να αποσυρθεί στην Στρατφορντ. Μετά το 1610 έγραψε μερικά έργα και οι τρεις τελευταίες ήταν συνεργασίες, μάλλον με τον Τζον Φλέτσερ, ο οποίος τον διαδέχτηκε ως δραματουργός των Ανθρώπων του Βασιλιά. Ο Σαίξπηρ πέθανε στις 23 Απριλίου 1616 σε ηλικία 52 ετών, περίπου ένα μήνα μετά τη σύνταξη με το χέρι της διαθήκης του. Σε αυτή γράφτηκε ότι ήταν απολύτως υγιής και αυτό οδήγησε σε εικασίες ότι ο θάνατος του ήταν ξαφνικός και αναπάντεχος. Μισ;o αιώνα αργότερα, ο εφημέριος του Στράτοδόν, Τζον Γουόρντ, γράφει: «Ο Σαίξπηρ, ο Ο Ντράιτον και ο Μπεν Τζόνσον είχαν μια ευχάριστη συνάντηση, ήπιαν πολύ και ο Σαίξπηρ πέθανε από πυρετό που του μεταδόθηκε εκεί». Αυτό αντιστοιχεί με τις απαντήσεις συγγραφέων της εποχής, ένας από τους οποίους έγραψε: «Αναρωτιόμασταν, Σαίξπηρ, πώς βρέθηκες τόσο νωρίς από την παγκόσμια σκηνή στον ανιαρό χώρο ενός τάφου».

Άφησε πίσω του τη γυναίκα του και τις δυο κόρες του, ενώ το μεγαλύτερο μέρος της περιουσίας του το άφησε στη Σουζάνα, ορίζοντας ότι θα έπρεπε να μεταβιβαστεί στον πρωτότοκο γιο της. Στη διαθήκη δεν γίνεται κάποια αναφορά στην Αν, η οποία αυτομάτως έπαιρνε το 1/3 της περιουσίας του, εκτός από τη δήλωση ότι εκείνη θα έπαιρνε το «δεύτερο καλύτερο κρεβάτι» του.

Μερικοί το θεωρούν προσβολή και περαιτέρω στοιχεία υποδηλώνουν ότι η σχέση τους ήταν στην καλύτερη περίπτωση χλιαρή, ενώ άλλοι διαφωνούν υποστηρίζοντας ότι εννοούσε το γαμήλιο κρεβάτι (το καλύτερο κρεβάτι που επιφύλασσαν για τους επισκέπτες) και το οποίο ήταν ένδειξη αγάπης. Στις 25 Μαρτίου ο Σαίξπηρ είχε διορθώσει τη διαθήκη του μετά την αποκάλυψη ότι ο Τόμας Κίνεϊ, ο άντρας της κόρης του, της Τζούντιθ, είχε έναν νόθο γιο με μια γυναίκα ονόματι Μάργαρετ Γουίλερ, η οποία είχε πεθάνει στη γέννα στα μέσα Μαρτίου του 1616.

Το εκκλησιαστικό δικαστήριο διέταξε τον Τόμας να προβεί σε δημόσια εξομολόγηση, κάτι που προκάλεσε πολύ μεγάλη ντροπή στην οικογένεια Σαίξπηρ. Στο πρώτο κληροδότημα της διαθήκης υπήρχε ο όρος «στον γαμπρό μου», αλλά η φράση αυτή αργότερα διαγράφτηκε και αντικαταστάθηκε από το όνομα της Τζούντιθ. Δύο μέρες μετά τον θάνατό του, ο Σαίξπηρ κηδεύτηκε στο ιερό του ναού της Αγίας Τριάδας στο Στράτφορντ. Μερικά χρόνια αργότερα ένα ταφικό μνημείο ανεγέρθηκε στη μνήμη του. Τον Αύγουστο του 1623, η Αν τον ακολούθησε στον θάνατο. Αργότερα τον ίδιο χρόνο δημοσιεύθηκε το First Folio με 36 έργα του – και μολονότι τα 18 από αυτά είχαν δημοσιευθεί νωρίτερα, το βιβλίο αυτό ήταν η μόνη αξιόπιστη έκδοση.

Στον πρόλογό του,ο Μπεν Τζόνσον έγραψε: «Δεν ήταν μόνο για την εποχή του, αλλά θα είναι για πάντα». Ακόμα και τότε ο κόσμος ήξερε ότι τα έργα του Σαίξπηρ είναι διαχρονικά και ότι θα εξακολουθούσαν να έχουν απήχηση στο κοινό όλου του κόσμου. Έχουν γίνει διασκευές για τον κινηματογράφο και την τηλεόραση, καθώς και για το θέατρο, όπως αυτά που παρουσιάστηκαν από τον θίασο Reduced Shakespeare, ο οποίος μπορεί να παρουσιάσει 37 έργα του μέσα σε μόλις 97 λεπτά. Θεωρείται επίσης ότι ο Σαίξπηρ επηρέασε την αγγλική γλώσσα όσο κανένας άλλος συγγραφέας, με φράσεις και ιδιωματισμούς που χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα. Μπορεί η ζωή του να παραμένει ένα μυστήριο και ίσως αυτό ακριβώς είναι που κάνει το έργο του τόσο όμορφο.

Της Alicea Francis 

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History (2/2019)