Μαρία Μαγδαληνή: Η πόρνη που έγινε Απόστολος των Αποστόλων

Πριν ακόμα φέξει, η Μαρία Μαγδαληνή επισκέφθηκε τον τάφο του Ιησού. Ήξερε πού βρισκόταν. Μετά τον θάνατο του Ιησού όλοι οι μαθητές του τον είχαν εγκαταλείψει εκτός από έναν. Οι γυναίκες – η μητέρα του, η Μαρία Μαγδαληνή και άλλες – ήταν εκείνες που είχαν παρακολουθήσει το μαρτύριό του μέχρι τέλους.

Παρακολούθησαν και τη βιαστική ταφή του σε έναν τάφο η είσοδος του οποίου είχε σφραγιστεί με έναν βράχο. Η Μαρία Μαγδαληνή έχει επιστρέψει στον τάφο έχοντας μαζί της μια αλοιφή για να καθαρίσει το σώμα του Ιησού, όπως μαθαίνουμε από την αφήγηση του Ιωάννη. Ο τάφος βρίσκεται μέσα σε έναν κήπο. Η Μαρία είναι μόνη της.

Όπως διαπιστώνει, ο βράχος έχει μετακινηθεί μακριά από την είσοδο και ο τάφος είναι άδειος. Σπεύδει να ενημερώσει τους κυριότερους μαθητές του Ιησού, τον Πέτρο και τον ανώνυμο «μαθητή που αγαπούσε ο Ιησούς». Εκείνοι επιστρέφουν μαζί της, επιβεβαιώνουν την ιστορία της και φεύγουν. Υπάρχει κάτι αδιάφορο σ’ αυτούς τους δύο άνδρες. Η Μαρία μένει μόνη κλαίγοντας απαρηγόρητη. Κοιτάζει για άλλη μια φορά μέσα στον τάφο και τότε βλέπει δύο λευκοντυμένους αγγέλους.

Κάνει μεταβολή κι εκεί, μέσα στον κήπο, βλέπει τον Ιησού. «Γυναίκα», τη ρωτάει, «γιατί κλαις; Ποιον γυρεύεις;» Εκείνη θέλει να μάθει πού βρίσκεται το σώμα του Ιησού για να το πάρει. Τώρα, ο Ιησούς της απευθύνεται με το όνομά της: «Μαρία». Τον αναγνωρίζει και προσπαθεί να τον αγγίξει ή να γαντζωθεί από πάνω του αλλά εκείνος την αποτρέπει. «Σύρε και πες στους αδελφούς μου ότι εγώ ανέρχομαι στον πατέρα μου και στον πατέρα σας, στον Θεό μου και στον Θεό σας».

Πρόκειται για μια θαυμάσια και συγκινητική βιβλική ιστορία, μια αρχικά θλιβερή σκηνή που εξελίσσεται σε μια οδυνηρή απάρνηση. Η Μαρία Μαγδαληνή δέχεται το ύψιστο προνόμιο. Είναι η πρώτη που αντικρίζει τον αναστημένο Ιησού την Ημέρα του Πάσχα και επιφορτίζεται να διαδώσει την είδηση. Είναι επομένως φυσικό που με την πάροδο των αιώνων ονομάστηκε Απόστολος των Αποστόλων. Γιατί όμως ήταν τόσο προνομιούχα; Ποια ήταν και τι σήμαινε για τον Ιησού ώστε να εμφανιστεί πρώτα σ’ αυτήν; Υπάρχουν πολλές εικασίες στις μέρες μας. Στον Κώδικα Ντα Βίντσι διαβάζουμε ότι ήταν παντρεμένη με τον Ιησού ή ότι ήταν εραστές.

Πριν από 50 χρόνια, θα ήταν σκανδαλώδες να παραδεχτούμε πόσο αισθησιακή γίνεται η αφήγηση του Ιωάννη όταν περιγράφει το πρωινό του Πάσχα. Τίθεται το ερώτημα κατά πόσον υπάρχουν κι άλλες ιστορίες που μιλούν για τον Ιησού και τη Μαρία με ανάλογο τρόπο. Αν και είναι ευρέως αποδεκτό ότι η Μαγδαληνή ήταν ιστορικό πρόσωπο, υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες γι’ αυτήν.

Υποτίθεται ότι ήταν μια πόρνη που πλησίασε τον Ιησού για να ζητήσει άφεση αμαρτιών και ότι γονάτισε για να πλύνει τα πόδια του με τα δάκρυά της και να τα στεγνώσει με τα μαλλιά της πριν τα αλείψει με μύρο. Αυτή είναι άλλη μια εντυπωσιακά αισθησιακή σκηνή που οπωσδήποτε σκανδάλισε τη συνοδεία του Ιησού.

Μόλις βεβαιώθηκε ότι ο Ιησούς την είχε συγχωρήσει, έγινε μια από τις γυναίκες που ταξίδεψαν στη Γαλιλαία με τον Ιησού με δικά τους μέσα. Αν συνδυάσουμε τις τέσσερις διαφορετικές αφηγήσεις των Ευαγγελίων σε μια ιστορία, ο Ιησούς μυρώνεται συνολικά τρεις φορές. Πρώτα από την πόρνη και έπειτα από τη Μαρία, την αδελφή της Μάρθας και του Λαζάρου. Από τις δύο αδελφές που είχαν θερμοπαρακαλέσει τον Ιησού να αναστήσει τον αδελφό τους, τον Λάζαρο, σε εκείνο το συγκλονιστικό θαύμα, η Μάρθα ήταν η πιο δυναμική και η Μαρία ή πιο στοχαστική.

Αυτή ήταν η Μαρία που είχε μυρώσει τα πόδια του Ιησού με ένα πανάκριβο μύρο λίγο πριν τον ενταφιασμό του. Τέλος, μια ανώνυμη γυναίκα είχε μυρώσει τα μαλλιά του Ιησού μερικές μέρες νωρίτερα.

Πρόκειται για μια αλλόκοτη σειρά ιστοριών με κοινά χαρακτηριστικά. Στο τέλος του 6ου αιώνα, ο Πάπας Γρηγόριος ο Μέγας προσπάθησε να βάλει τέλος σε όλες αυτές τις αμφισημίες. Κατά την άποψή του οι ιστορίες αυτές αφορούσαν μόνο μια γυναίκα: τη Μαρία Μαγδαληνή, τη μετανοημένη πόρνη.

Πρώτα είχε κλάψει στα πόδια του Ιησού γεμάτη θλίψη και μεταμέλεια. Κατόπιν είχε αλείψει με μύρο τα πόδια του τιμώντας τον επερχόμενο θάνατό του και, τέλος, είχε θεωρηθεί άξια για να μυρώσει το κεφάλι του. Ήταν επομένως φυσικό να επισκεφτεί τον τάφο την ημέρα του Πάσχα με ένα δοχείο με μύρο για να τον μυρώσει άλλη μια φορά.

Όμως το ενταφιασμένο σώμα έλειπε κι εκείνη είχε την ασύγκριτη τιμή να δει πρώτη τον αναστημένο Κύριο. Αυτή η Μαρία Μαγδαληνή δεν ήταν πλέον ένα μεμονωμένο άτομο στο περιβάλλον του Ιησού. Είχε γίνει σύμβολο όλων των Χριστιανών, ανδρών και γυναικών: αμαρτωλή, μετανοημένη, συγχωρεμένη, αποκαταστημένη και ευλογημένη με την εμφάνιση του ίδιου του Ιησού.

Έτσι διατηρήθηκε στη χριστιανική διδασκαλία και φαντασία για περισσότερα από 1.000 χρόνια. Ωστόσο, στην ιστορία αυτή υπήρχαν ψεγάδια. Η μετανοημένη πόρνη στο Ευαγγέλιο του Λουκά είναι ανώνυμη – ο Λουκάς δεν τη συνδέει με τη Μαρία Μαγδαληνή, την οποία παρουσιάζει στην επόμενη σκηνή. Ούτε υπάρχει κάποιος λόγος ταύτισης της Μαρίας Μαγδαληνής με τη Μαρία, την αδελφή της
Μάρθας και του Λαζάρου.

«Έχει γίνει σύμβολο των Χριστιανών, ανδρών και γυναικών»

Το όνομα Μαρία ήταν πολύ συνηθισμένο και αυτό ήταν το όνομα της μητέρας του Ιησού και τουλάχιστον δύο ακόμα φίλων
του. Η Μαρία Μαγδαληνή του χριστιανικού Μεσαίωνα αποδομείται μπροστά στα μάτια μας. Αυτή η Μαρία που ξεπροβάλλει μέσα από τις διαφορετικές αφηγήσεις των τεσσάρων Ευαγγελίων προσφέρει τη συγκίνηση της θείας χάρης και της ανάτασης του ανθρώπου, αλλά φαίνεται ότι η ιστορία της υπήρξε τελικά πολύ άσχημη. 

Η ιστορία της πτώσης και της ανάτασης του ανθρώπου μπορεί να εμπνέει αλλά ταυτόχρονα περιγράφει τον αμαρτωλό άνθρωπο σαν μια γυναίκα που αμαρτάνει μέσω της σεξουαλικής πράξης. Στις εκκλησίες του Μεσαίωνα όπου κυριαρχούσαν ανύπανδροι άνδρες, επικρατούσε ένα φοβερό στερεότυπο: ο πιο επικίνδυνος πειρασμός κρυβόταν στη σεξουαλική δύναμη της γυναίκας.

Ο μισογυνισμός των μεσαιωνικών εκκλησιών τροφοδοτούσε ακόμα περισσότερο την οργή και τον φόβο τους. Μόλις το 1969 η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αναγνώρισε ότι οι Μαρίες που είχαν μυρώσει τον Ιησού έπρεπε να γιορτάζονται σαν διαφορετικές γυναίκες. Πού τοποθετεί όμως αυτό την ίδια τη Μαγδαληνή; Μόλις έναν αιώνα μετά τον θάνατο του Ιησού, ομάδες που βρίσκονταν στο περιθώριο των επίσημων εκκλησιών όπως οι Γνωστικοί θεωρούσαν τη Μαρία μια βαθυστόχαστη ηρωίδα της πίστης, μια ηγέτιδα που ο Ιησούς είχε ξεχωρίσει απ’ όλους τους άλλους μετά την ανάστασή του.

Αυτός ο θαυμασμός για μια γυναίκα που θα μπορούσε να ηγηθεί των πιστών οδήγησε τελικά στην καταστολή των ίδιων και των κειμένων τους. Θεωρούσαν ότι η Μαρία αντιπροσώπευε την ανθρώπινη ψυχή, που ανέκαθεν θεωρείται γένους θηλυκού και λαχταρά την ένωση με τον πνευματικό της Κύριο. Αυτό ήταν πολύ έντονο και βαθύ στους Γνωστικούς, οι οποίοι απεχθάνονταν τη μιαρότητα του φυσικού κόσμου, αποκηρύσσοντας κάθε σεξουαλική επαφή επί γης.

Στην εποχή μας, η ανακάλυψη αυτής της ξεχασμένης αλλά ευνοημένης Μαρίας έχει γίνει σύμβολο της απελευθέρωσης των γυναικών έπειτα από αιώνες πατριαρχίας και μισογυνισμού. Η Μαρία Μαγδαληνή των Γνωστικών δημιουργήθηκε κυρίως μέσα από την αφήγηση του Ιωάννη
για την Κυριακή του Πάσχα. Σύμφωνα με την πνευματική παράδοση, κι εμείς πρέπει να καταλήξουμε εκεί απ’ όπου αρχίσαμε, με τη μυστηριώδη ποίηση εκείνης της ιστορίας. Ολόκληρο το κατά Ιωάννη Ευαγγέλιο είναι η ιστορία της νέας δημιουργίας. 

Στη Γένεση, την πρώτη μέρα ο Θεός έπλασε το φως και την έκτη ολοκλήρωσε τη δημιουργία βάζοντας τον Αδάμ στον Κήπο της Εδέμ για να τον φροντίζει και για να δώσει όνομα σε όλες τις άλλες δημιουργίες του και του δίνει την Εύα ως σύντροφό του. Σύμφωνα με τον Ιωάννη, ο Ιησούς «ολοκληρώνει» το έργο του την Έκτη Ημέρα (Μεγάλη Παρασκευή).

Την Πρώτη Ημέρα (Κυριακή του Πάσχα) της επόμενης εβδομάδας, η Μαρία επισκέπτεται τον τάφο προτού φέξει. Ξεγελιέται νομίζοντας ότι ο
κηπουρός είναι ο Ιησούς, αλλά εκείνος τη φωνάζει με το όνομά της και αποκαλύπτει την πραγματική του ταυτότητα. Παρά τον βαθιά ριζωμένο μισογυνισμό, στην ιστορία του Ιωάννη εμφανίζονται πολλές γυναίκες: η μητέρα του Ιησού στην αρχή και στο τέλος, η
Μαρία και η Μάρθα ακριβώς στη μέση.

Η Μαρία Μαγδαληνή είναι η τελευταία και παρουσιάζεται στη σημαντικότερη σκηνή – εκείνη είναι η αναγνώστρια του κατά Ιωάννη Ευαγγελίου, προσκεκλημένη ως μια νέα Εύα στον Κήπο της Εδέμ για να συναντήσει τον Ιησού, ο οποίος υπερβαίνει οποιονδήποτε Αδάμ. Η «νέα δημιουργία» έχει ολοκληρωθεί και το φως ανατέλλει στον παράδεισο. 

ΤΟΥ ROBIN GRIFFITH-JONES

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History (2/2019), που κυκλοφορεί μία φορά τον μήνα με το «Εθνος της Κυριακής»