Ιωσήφ Στάλιν: Σπουδαίος «τσάρος» ή τύραννος;

Ο «άνθρωπος από ατσάλι» της Ρωσίας, ο Ιωσήφ Στάλιν, ήταν δεξιοτέχνης στην τέχνη της επικοινωνίας, απεικονίζοντας και παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως εθνικό ήρωα. 

Όταν ο Στάλιν 50άρισε, τον Δεκέμβριο του 1929, ένας εντυπωσιακός εορτασμός τον παρουσίασε στον ρωσικό λαό σαν μια μεσσιανική μορφή, συμπολεμιστή και ταπεινό μαθητή του λατρεμένου Λένιν. Ετσι άρχισε η προσωπολατρία που περιέβαλλε τον Στάλιν και που θα τον ακολουθούσε ως τον θάνατό του και ακόμα πιο μετά. Μέσω της προπαγάνδας, η ρωσική ιστορία ξαναγράφτηκε.

Ο Στάλιν και όχι ο Τρότσκι υπήρξε ο δεύτερος στην ιεραρχία μετά τον Λένιν στη διάρκεια της Οκτωβριανής Επανάστασης και δεν ωρίμασε μόνο πνευματικά αλλά και σωματικά, αφού το ύψος του από 1,62 μεταμορφώθηκε σε 1,83 στα επιβλητικά αγάλματα που κατασκευάστηκαν με την εικόνα του. Ο Στάλιν δεν ήταν ένας αιμοβόρος ή μοχθηρός τύραννος, αλλά μια τρυφερή και δυνατή πατρική φιγούρα.

Η φράση «Σε ευχαριστούμε, αγαπητέ σύντροφε Στάλιν, για τα ευτυχισμένα παιδικά χρόνια!» ακουγόταν σε όλα τα σχολεία και τα νηπιαγωγεία, με τα παιδιά να επαναλαμβάνουν το σύνθημα ξανά και ξανά στις εορταστικές εκδηλώσεις. Ο τίτλος «Πατερούλης» προερχόταν από τους ιερείς που είχε εξοντώσει από τη χώρα του και συνδεόταν μόνο με τον Στάλιν. Και αυτός ο «πατερούλης Στάλιν», που λάτρευε, εμπιστευόταν και σεβόταν ο λαός, ήταν εκείνος που ενορχήστρωνε κρυφά τους θανάτους εκατομμυρίων φίλων τους και μελών της οικογένειάς τους. Τελικά, ποια ήταν η αλήθεια: στοργικός ηγέτης ή αδίστακτος τύραννος;

Τρυφερός πατέρας

Ο Στάλιν λάτρευε τη μοναχοκόρη του, Σβετλάνα, και την αποκαλούσε «σπουργιτάκι». Η Σβετλάνα είχε τα κόκκινα μαλλιά και τις φακίδες της πολυαγαπημένης του μητέρας και περιέγραψε την περηφάνια του πατέρα της καθώς την παρακολουθούσε να οδηγεί ένα αυτοκίνητο: «Κάθισε πλάι μου, λάμποντας από χαρά. Ο πατέρας μου δεν μπορούσε να πιστέψει ότι ήξερα να οδηγώ». Ακόμα και όταν ζήτησε άσυλο στις ΗΠΑ αρνήθηκε να καταγγείλει τον πατέρα της, εκφράζοντας την αγάπη και τον σεβασμό που αισθανόταν γι’ αυτόν.

Αλλά...

Ο Στάλιν μεταχειριζόταν τόσο άσχημα τον πρωτότοκο γιο του, Γιάκοβ, που εκείνος προσπάθησε να αυτοκτονήσει. Επέζησε, αλλά ο Στάλιν αντέδρασε λέγοντας: «Δεν μπορεί καν να πυροβολήσει ίσια». Ο Γιάκοβ υπηρέτησε στον Κόκκινο Στρατό, αλλά συνελήφθη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Γερμανοί πρότειναν να τον ανταλλάξουν με τον στρατάρχη Φρίντριχ φον Πάουλους. Ο Στάλιν απέρριψε την προσφορά. Πιστεύεται ότι στη συνέχεια ο Γιάκοβ αυτοκτόνησε πέφτοντας στον ηλεκτροφόρο φράχτη ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης.

Εκσυγχρονισμός

Στα χρόνια της δικτατορίας του ο Στάλιν έβγαλε τη Σοβιετική Ένωση από μια οπισθοδρομική οικονομία και την ώθησε προς τη μαζική εκβιομηχάνιση. Χάρη στα πενταετή προγράμματα του Στάλιν, ο εκσυγχρονισμός προχώρησε γρήγορα παρά την πολύ αδύναμη οικονομία. Αναπτύχθηκαν νέα προϊόντα, η κλίμακα και η αποτελεσματικότητα της παραγωγής αυξήθηκαν και τελικά αυτή η μαζική εκβιομηχάνιση συνέβαλε σημαντικά στη σοβιετική νίκη στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. 

Αλλά...

Παρά τη σημαντική ανάπτυξη της οικονομίας επί Στάλιν, οι δείκτες των ρυθμών ανάπτυξης αμφισβητούνται σε μεγάλο βαθμό – κυμαίνονταν από την επίσημη εκτίμηση του 13,9% έως τον χαμηλότερο δείκτη των Δυτικών του 2,9%. Ωστόσο, ένα είναι βέβαιο: ο εκσυγχρονισμός κόστισε εκατομμύρια ζωές. Το απάνθρωπο καθεστώς του Στάλιν προκάλεσε μαζικό λιμό στο σύνολο του αγροτικού πληθυσμού, με 10 εκατομμύρια θανάτους.

Θάνατος

Όταν πέθανε ο Στάλιν, η συλλογική θλίψη που σάρωσε τον λαό ήταν εμφανέστατη. Άνθρωποι έκλαιγαν στον δρόμο και στην κηδεία του οργανώθηκαν μαζικές αγρυπνίες σε ολόκληρη τη χώρα. Πολλοί θεωρούσαν τον Στάλιν τον σπουδαιότερο ηγέτη της χώρας, τον θριαμβευτή του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου που καθάρισε τη χώρα από εκείνους που ήθελαν την επιστροφή των τσάρων. Όταν η σορός του τοποθετήθηκε στην Αίθουσα των Κιόνων, ο κόσμος σχημάτισε ουρές για τρία μερόνυχτα προκειμένου να εκφράσει τον σεβασμό του.

Αλλά...

Στις 2 Μαρτίου 1953, τις πρωινές ώρες, ο Στάλιν υπέστη εγκεφαλικό. Αν και ήταν ο ισχυρότερος άνθρωπος στη Ρωσία έμεινε αβοήθητος, μόνος και πλημμυρισμένος στα ούρα του μέχρι τις 10 το ίδιο βράδυ. Είναι ειρωνικό, αλλά η βασιλεία του τρόμου που ο ίδιος είχε οικοδομήσει έβαλε το τελευταίο καρφί στο φέρετρό του καθώς οι φρουροί φοβούνταν να μπουν στο δωμάτιό του και η ανυπακοή στις διαταγές του θα είχε ως αποτέλεσμα τον θάνατό τους.

Κοινωνική ελευθερία

Επί Στάλιν η ζωή των γυναικών βελτιώθηκε σημαντικά. Απολάμβαναν ίσα δικαιώματα με τους άνδρες στην παιδεία και την απασχόληση, πετυχαίνοντας σε καριέρες που μέχρι πρότινος τους ήταν απαγορευμένες. Η γενιά που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του σταλινικού καθεστώτος ήταν η πρώτη σχεδόν καθολικά μορφωμένη στη ρωσική ιστορία. Η υγεία του πληθυσμού αύξησε επίσης το προσδόκιμο ζωής, εξαφανίζοντας πολλές ασθένειες όπως ο τύφος και η χολέρα.

Αλλά...

Επί Στάλιν καταργήθηκαν πολλά ανθρώπινα δικαιώματα και το θρησκευτικό συναίσθημα υπονομεύτηκε μέσω της αθεϊστικής παιδείας, της προπαγάνδας κατά του κλήρου και των νόμων περί διακρίσεων. Εκκλησίες, τεμένη, ναοί και θρησκευτικά μνημεία καταστράφηκαν. Όποιος αποκάλυπτε κάποια σχέση με θρησκεία διέτρεχε τον κίνδυνο να χάσει τη ζωή του, όπως δεκάδες χιλιάδες ιερείς, μοναχοί και καλόγριες που μαρτύρησαν υπό τις εντολές του.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History (10/2019), που κυκλοφορεί μία φορά τον μήνα με το «Εθνος της Κυριακής»