Τι συνέβη τη νύχτα των Ιμίων: Η Ελλάδα και η Τουρκία μία ανάσα από τον πόλεμο

Τα Ίμια είναι δύο άνυδρα μικροσκοπικά νησάκια του νοτιοανατολικού Αιγαίου, που το καθένα έχει έκταση μικρότερη από ένα γήπεδο ποδοσφαίρου. Δεν μπορούν να κατοικηθούν, δεν έχουν ομαλό έδαφος και φυσικά δεν παράγουν απολύτως τίποτε. Μέχρι και τα Χριστούγεννα του 1995, μονάχα ένας ηλικιωμένος Καλύμνιος τα επισκεπτόταν, που βοσκούσε εκεί τα κατσίκια και για να περάσει η ώρα το ‘ριχνε στο ψάρεμα. 

Έναν μήνα αργότερα όχι απλώς ήταν αδύνατον να πατήσει το πόδι του στα γνώριμα γι’ αυτόν νησιά, αλλά αντίκριζε με δέος από την ξύλινη βάρκα του, δεκάδες θηριώδη πολεμικά πλοία του ελληνικού και του τουρκικού στόλου να έχουν περικυκλώσει την αμελητέα συστάδα των βραχονησίδων και με τα πυροβόλα στραμμένα ο ένας απέναντι στον άλλον, να περιμένουν απλώς και μόνο μια διαταγή από τους ανωτέρους τους προκειμένου να ανοίξουν πυρ κατά του επιβουλέα της κυριαρχίας των ισχνών Ιμίων. Οι ηγεσίες των δύο πλευρών του Αιγαίου βρίσκονται μια ανάσα από την έναρξη του πολέμου. Πώς και γιατί βρεθήκαμε σε αυτή την εξαιρετικά δραματική κατάσταση, τα απόνερα της οποίας βιώνουμε μέχρι και σήμερα;

Νοέμβριος 1995. Άγκυρα, Υπουργείο Εθνικής Αμύνης. Οι ανώτατοι επιτελείς των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων προσέρχονται ανήσυχοι στην αίθουσα συσκέψεων κρατώντας στα χέρια τους απόρρητους φακέλους, κάποιοι εκ των οποίων εμπεριέχουν ναυτικούς χάρτες του Αιγαίου. Λίγο νωρίτερα, έχουν πληροφορηθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως θα επιδοτήσει την εγκατάσταση κατοίκων της στις βραχονησίδες του Αρχιπελάγους.

«Η Αθήνα επιχειρεί ανοικτά τη διεύρυνση των ορίων της υφαλοκρηπίδας της» εκτιμά η στρατιωτική ηγεσία της γείτονος. Ο παριστάμενος αρμόδιος υπουργός Vefa Tanir
κουνάει συγκαταβατικά το κεφάλι. Αναζητούνται επειγόντως τρόποι αντίδρασης.

Η «τυχαία» προσάραξη

Τα Χριστούγεννα του ίδιου έτους ένα τουρκικό φορτηγό πλοίο ονόματι «Figen Akat», προσαράζει «κατά λάθος» σε αβαθή ύδατα, μια ανάσα από τη Μικρή Ίμια. Το κοντινό
λιμεναρχείο Καλύμνου ετοιμάζεται να στείλει ρυμουλκό για την αποκόλλησή του, αλλά ο Τούρκος πλοίαρχος αρνείται. Ισχυρίζεται ότι βρίσκεται σε ύδατα της πατρίδας του
και άρα πρέπει να τον βοηθήσει η εξ Ανατολών ακτοφυλακή.

Οι αρχές της Καλύμνου ειδοποιούν την αρμόδια διεύθυνση του Υπουργείου Εξωτερικών για τα καθέκαστα, η οποία με τη σειρά της επικοινωνεί με τη Διεύθυνση Ελληνικών Υποθέσεων του τουρκικού Υπουργείου Εξωτερικών που απαντά πως ανεξάρτητα από το ποιος θα αναλάβει τη διάσωση του πλοίου, υπάρχει γενικότερα θέμα κυριότητας των Ιμίων. Είναι ξεκάθαρο ότι κάτι δεν πάει καλά. 

Τελικά στις 28 Δεκεμβρίου δύο ελληνικά ρυμουλκά αποκολλούν το φορτηγό, αλλά η διένεξη με την αντίπερα όχθη του Αιγαίου μόλις έχει ξεκινήσει. Στις 29 Δεκεμβρίου το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών επιδίδει στην ελληνική κυβέρνηση διακοίνωση, όπου υποστηρίζει ότι οι βραχονησίδες Ίμια είναι καταχωρημένες στο κτηματολόγιο του νομού Μπόντρουμ της Αλικαρνασσού. Αρχίζουν να βγαίνουν από τις φαρέτρες τα διπλωματικά επιχειρήματα.

Το ανεβοκατέβασμα των σημαιών

Σχεδόν ένα μήνα αργότερα, στις 25 Ιανουαρίου του 1996, ο δήμαρχος Καλύμνου Δημήτρης Διακομιχάλης, συνοδευόμενος από τον αστυνομικό διευθυντή και δύο
κατοίκους του νησιού, πηγαίνει στη Μικρή Ίμια και θορυβημένος από τα όσα ακούει να λέγονται για την περιοχή του, υψώνει την ελληνική σημαία. Λίγες ώρες αργότερα η
γαλανόλευκη κυματίζει και στη Μεγάλη Ίμια. 

Τα τουρκικά κανάλια μεταδίδουν τις εικόνες προκαλώντας αναστάτωση στην κοινή γνώμη της γείτονος. Δύο δημοσιογράφοι της λαϊκής εφημερίδας Hurriyet μεταβαίνουν
στις 27 του μηνός με ναυλωμένο ελικόπτερο στη Μικρή Ίμια. Υποστέλλουν τη σημαία μας και υψώνουν την τουρκική. Το όλο γεγονός βιντεοσκοπείται και κάνει τον γύρο του κόσμου. 

Η Αθήνα σύρεται αναγκαστικά στο «παιχνίδι» των σημαιών. Στέλνει στην περιοχή περιπολικό του Πολεμικού Ναυτικού και υποστέλλει την ημισέληνο. Το ένστολο πλή-
ρωμα όμως δεν αρκείται σε αυτό και παίρνει την πρωτοβουλία να ξανατοποθετήσει την ελληνική σημαία, παραβαίνοντας τις πολιτικές εντολές. 

Οι Τούρκοι πολλαπλασιάζουν τα παραπλέοντα πλοία, οπότε το βράδυ της 28ης Ιανουαρίου Έλληνες βατραχάνθρωποι ανεβαίνουν στη μια βραχονησίδα για να φυλάνε τη σημαία μας.

Πρωθυπουργικές απειλές

Όσο διαρκεί το ανεβοκατέβασμα των εθνικών συμβόλων, στην κεντρική πολιτική σκηνή της χώρας καταγράφονται σημαντικές ανακατατάξεις. Ο βαριά ασθενής Ανδρέας
Παπανδρέου έχει παραιτηθεί από πρωθυπουργός και τη θέση του αναλαμβάνει ο 60χρονος εκσυγχρονιστής Κώστας Σημίτης. 

Απόγευμα της Δευτέρας 29 Ιανουαρίου αναγιγνώσκει στην Ολομέλεια της Βουλής τις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησής του και στέλνει μήνυμα στην Άγκυρα,
ότι θα αντιδράσει άμεσα σε οποιαδήποτε περαιτέρω πρόκληση. Την Τρίτη, η 50χρονη Τουρκάλα πρωθυπουργός Tansu Çiller θα ξεκαθαρίσει στην Εθνοσυνέλευση της χώρας της ότι «την επόμενη ημέρα δεν θα κυματίζει η ελληνική σημαία στην Kardak (Ίμια)». Η κατάσταση έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Εάν δεν βρεθεί άμεσα λύση, αναμένεται σύρραξη.

Η έξοδος του πάνοπλου στόλου

Το ίδιο κιόλας απόγευμα τα ελληνικά κανάλια μεταδίδουν απευθείας την έξοδο του στόλου μας από τον δίαυλο του ναυστάθμου της Σαλαμίνας. Αποπλέουν πάνοπλα τα 4/5
των μεγάλων πλοίων μας και κατευθύνονται ταχέως στο νοτιοανατολικό Αιγαίο για να αντιμετωπίσουν τα τουρκικά, που την ίδια ώρα αποπλέουν από τη Σμύρνη με το 50%
των δυνάμεών τους.

Η διαταγή που έχουν πάρει οι κυβερνήτες από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού είναι ξεκάθαρη: «Στοχοποιήσατε κάθε τουρκική μονάδα». Στον Έβρο και στα νησιά του ανατολικού Αιγαίου κηρύσσεται επιστράτευση τοπικών εφεδρειών. Τη νύχτα της 30ής Ιανουαρίου η στρατιωτική και πολιτική ηγεσία συνεδριάζει στο γραφείο του πρωθυπουργού στη Βουλή (και όχι στο ειδικά διαμορφωμένο Κέντρο Επιχειρήσεων του Πενταγώνου, όπως προβλέπεται σε τέτοιες περιπτώσεις, προκειμένου να δο-
θεί χαρακτήρας πολεμικού συμβουλίου), ενώ εκατομμύρια πολίτες παραμένουν άγρυπνοι αγωνιώντας για τις εξελίξεις.

Ο υπουργός Εξωτερικών Θεόδωρος Πάγκαλος, αντί να βρίσκεται στο γραφείο του ή στο Κοινοβούλιο μαζί με τον πρωθυπουργό, επιλέγει να μεταβεί στον τηλεοπτικό σταθμό Mega, παραχωρώντας πολύωρη συνέντευξη. «Το έκανα για να καθησυχάσω τον ελληνικό λαό και να μη δείξω τη δραματικότητα των στιγμών» θα πει αργότερα. 

Στο πρωθυπουργικό γραφείο έχει προσέλθει και ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ, ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, προσκομίζοντας χάρτη του Αιγαίου και δακτυλογραφημένο κείμενο
με το οποίο ζητείται η άδεια αποδέσμευσης κανόνων εμπλοκής. Ο πρωθυπουργός του ζητά να αξιολογήσει, από την οπτική των ενόπλων δυνάμεων, τη σοβαρότητα τυχόν
απομάκρυνσης της σημαίας από τα Ίμια. 

«Είναι πολύ σοβαρό. Οι αξιωματικοί ορκιζόμαστε στη σημαία. Εάν φύγει, φοβάμαι ότι θα υπάρξουν αντιδράσεις στο στράτευμα και μπορεί να πέσει η κυβέρνηση» θα του πει. Ο κ. Σημίτης όμως μειδιά. «Είσθε συναισθηματικός και υπερβολικός» απαντά.

«Θα νικήσουμε;»

Ακολούθως ο πρωθυπουργός θέτει νέο ερώτημα. «Αν πάμε σε σύγκρουση, θα νικήσουμε;». «Σε αυτή τη φάση, του απαντά ο ναύαρχος, έχουμε τακτικό πλεονέκτημα.
Θα τους καταφέρουμε γερό χτύπημα γιατί ο στόλος μας έχει λάβει καλύτερες θέσεις απ’ αυτούς. Δεν μπορώ να σας υποσχεθώ ότι σ’ έναν πόλεμο θα έχω τη νίκη στο πιάτο, θα πολεμήσουμε για να νικήσουμε. Δώστε μου την άδεια να χτυπήσουμε πρώτοι».

Στην επιμονή Λυμπέρη να του δοθούν κανόνες εμπλοκής, ο Υπουργός Εθνικής Αμύνης Γεράσιμος Αρσένης παρατηρεί: «Αρχηγέ, άφησε τα τώρα αυτά, εδώ έχουμε διαπραγματεύσεις», εξηγώντας ότι είχε συνομιλήσει λίγο πριν με τον Αμερικανό αρχηγό των ενόπλων δυνάμεων John Shalikashvili, ο οποίος φέρεται να του είχε εξηγήσει ότι γι’ αυτόν δεν υπήρχε πρόβλημα εάν ένα άγημα αποχωρώντας έπαιρνε μαζί του και τη σημαία. 

«Εσύ γιατί υποστηρίζεις άλλα στον πρωθυπουργό;». Ο Λυμπέρης εξακολουθούσε να επιμένει στη στρατιωτική θέση περί σημαίας, οπότε παρεμβαίνει ο Θεόδωρος Πάγκαλος και τον ρωτάει κυνικά: «Βρε αρχηγέ, δεν λέμε ότι τη φύσηξε ο αέρας, πως τη χτύπησε το κύμα, να τελειώνουμε;». 

Ώρα 01:40 τα ξημερώματα, στο Γενικό Επιτελείο Εθνικής Αμύνης καταφθάνουν πληροφορίες ότι μέλη των τουρκικών ειδικών δυνάμεων αποβιβάζονται στη Μικρή Ίμια, που άγνωστο για ποιον λόγο, έχει μείνει αφύλακτη. Η τουρκική ενέργεια είχε ως στόχο την εξουδετέρωση του ελληνικού πλεονεκτήματος παρουσίας βατραχανθρώπων και
σημαίας στη μεγαλύτερη βραχονησίδα.

Όση ώρα διαρκεί η επιχείρηση, η πρωθυπουργός Çiller αποφεύγει να απαντήσει στις συνεχείς τηλεφωνικές κλήσεις του Αμερικανού προέδρου Bill Clinton που επιδιώκει την εκτόνωση της έντασης. Ήταν μια ριψοκίνδυνη απόφαση που θα μπορούσε να οδηγήσει σε πόλεμο.

Τέσσερις αξιωματικοί νεκροί

Ώρα 04:30 και ενώ ρόλο διαπραγματευτή μεταξύ των δύο πλευρών έχει αναλάβει πλέον ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών των Η.Π.Α. και πολύπειρος διπλωμάτης Richard Holbrooke, απονηώνεται από τη φρεγάτα «Ναυαρίνο» ελικόπτερο του Πολεμικού Ναυτικού με τριμελές πλήρωμα, προκειμένου να διαπιστώσει την κατάσταση που επικρατεί στη νησίδα που έχουν καταλάβει οι Τούρκοι.

Οι καιρικές συνθήκες στην περιοχή είναι πολύ άσχημες. Βρέχει, η νέφωση καλύπτει τα 7/8 του ουρανού, πνέουν δυνατοί νοτιοανατολικοί άνεμοι 25 κόμβων, η ορατότητα είναι χαμηλή και στη θάλασσα επικρατεί κυματισμός, αλλά όλα αυτά δεν πτοούν το πλήρωμα.

Ο οργανισμός τους μια τέτοια νύχτα βρίσκεται σε απίστευτη υπερένταση. Είκοσι λεπτά αργότερα το ελικόπτερο αναφέρει ότι ρίχνοντας τον δυνατό προβολέα στη Μικρή Ίμια, εντόπισαν 10 κομάντος και μια σημαία με την ημισέληνο. Αποστολή εξετελέσθη. Δίνεται εντολή να επιστρέψει στη βάση.

Ενώ πετά μεταξύ των βραχονησίδων Πίτα και Καλόλιμνος, ο επικεφαλής του πληρώματος αναφέρει βλάβη. Το στίγμα χάνεται από τα ραντάρ. Το ελικόπτερο έχει πέσει στη θάλασσα. Σκοτώνονται επί τόπου από κακώσεις και τα τρία μέλη του πληρώματος.

Ο κυβερνήτης, υποπλοίαρχος Χριστόδουλος Καραθανάσης, ο ομοιόβαθμος συγκυβερνήτης Παναγιώτης Βλαχάκος και ο χειριστής πτητικών συσκευών, αρχικελευστής Έκτορας Γιαλοψός. Στα πτώματά τους δεν θα βρεθούν ίχνη από βολίδες πυροβόλου όπλου. 

«No ships, no troops, no flags» 

Επιστροφή στο πολιτικό και διπλωματικό παρασκήνιο. Ο Αμερικανός υπουργός Holbrooke όλες αυτές τις ώρες βρίσκεται σε συνεχή τηλεφωνική επικοινωνία με τις πολι-
τικές ηγεσίες της Ελλάδας και της Τουρκίας. 

Τα ξημερώματα η υπερδύναμη επιβάλλει τη θέλησή της. «No ships, no troops, no flags» (ούτε πλοία, ούτε στρατεύματα, ούτε σημαίες) θα διαμηνύσει. Η Αθήνα και η Άγκυρα συναινούν. Λίγο πριν ανατείλει ο ήλιος, ο στόλος που βρίσκεται στη διακεκαυμένη ζώνη των Ιμίων λαμβάνει σαφείς οδηγίες. «Θα φεύγει σταδιακά ένα δικό τους πλοίο και ένα δικό μας. Η διαταγή θα δίνεται κάθε φορά από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού». Τελευταία θα εγκαταλείψει τον θαλάσσιο χώρο η κανονιοφόρος «Πυρπολητής», αφού πρώτα παραλάβει τους άνδρες των Ο.Υ.Κ. και τη σημαία από τη Μεγάλη Ίμια. 

Αλληλοκατηγορίες 

Το κλίμα στην αντίπερα όχθη του Αιγαίου είναι θριαμβευτικό. Η πρωθυπουργός Çiller δηλώνει ότι η επίλυση της κρίσης ήταν αποτέλεσμα της σθεναρής στάσης της. Στην
Αθήνα από την άλλη πλευρά, το κλίμα είναι βαρύ.

Ο πρωθυπουργός Σημίτης, άπειρος στη διαχείριση τέτοιου είδους κρίσεων, προσπαθεί αρχικά να αποκρύψει ότι είχε συμφωνήσει για την υποστολή της ελλη-
νικής σημαίας και ευχαριστεί από το βήμα του Κοινοβουλίου τους Αμερικανούς για τη μεσολάβηση, κάτι που προκαλεί τη μήνη της αντιπολίτευσης. Εκτιμούσε ότι αφρόνως
οδεύαμε σε πολεμική σύγκρουση μεγάλων διαστάσεων και πως χάσαμε το διαπραγματευτικό πλεονέκτημα διότι ο αρχηγός ΓΕΕΘΑ ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης άφησε αφύλακτη τη δεύτερη νησίδα. 

Ο ανώτατος αξιωματικός πιστεύει ωστόσο ότι χάθηκε μια ιστορική ευκαιρία να καταγάγουμε ένα συντριπτικό χτύπημα στην Τουρκία, καθώς διαθέταμε τοπική υπεροπλία
και καλύτερη κινητοποίηση. «Στην περιοχή υπάρχουν πολλές νησίδες. Το ζήτημα δεν ήταν να αποτραπεί η εύκολη κατάληψη μιας εξ αυτών, αλλά πώς θα αντιδρούσαμε στη συνέχεια» κατά την άποψή του. 

Τα τεκταινόμενα έχουν περάσει στην κρίση της ιστορίας. Τα απόνερά της όμως σκιάζουν μέχρι και σήμερα τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η κρίση έδωσε αφορμή στην
Άγκυρα να θέσει ζήτημα γκρίζων ζωνών, αμφισβητώντας την κυριαρχία μας σε αρκετά μικρονήσια. Η επίσημη ελληνική θέση είναι πως τέτοιο ζήτημα ούτε υπήρξε, ούτε
υπάρχει.

Το παρόν άρθρο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό All About History, που κυκλοφορεί μία φορά τον μήνα με το Εθνος της Κυριακής