Τζέσε Οουενς: Βίωσε τη φτώχεια, νίκησε τους καλύτερους και έγινε ήρωας

Το 1936 ο Τζέσε Όουενς βρισκόταν μαζί με τους υπόλοιπους αθλητές στη γραμμή εκκίνησης του τελικού των 100 μέτρων στο Όλυμπιακό Στάδιο του Βερολίνου. Στο τέλος της κούρσας ήταν νικητής με τον εκπληκτικό χρόνο των 10,3 δευτερολέπτων. Τη στιγμή της ανόδου του στο βάθρο του νικητή, οι άνθρωποι γύρω του την επιδοκίμασαν χαιρετώντας ναζιστικά.

Ο Όουενς γνώριζε πως η νίκη και η κατάκτηση του χρυσού μεταλλίου στα 100 μέτρα θεωρούνταν ντροπιαστικό γεγονός για τους Ναζί επισήμους που στέκονταν γύρω του. Αδιαφόρησε ωστόσο και ατενίζοντας την αστερόεσσα που υψωνόταν θυμόταν τον λόγο για τον οποίο είχε ασχοληθεί με τον κλασικό αθλητισμό. Είχε αφήσει πίσω του το σπίτι και την οικογένειά του στο Κλίβελαντ του Οχάιο.

Υπέφερε κατά τη διάρκεια ενός εξαντλητικού υπερπόντιου θαλάσσιου ταξιδιού από τη Νέα Υόρκη στο Αμβούργο με εισιτήριο τρίτης θέσης. Θυμόταν επίσης τα πολλά χρόνια επίπονης προπόνησης. Όλα τα παραπάνω τα έκανε για ένα και μόνο λόγο: για να ξεφύγει από την ανωνυμία. Ο Όουενς γεννήθηκε στο Όουκβιλ της Αλαμπάμα το 1913 από μια οικογένεια που είχε υποστεί τις διακρίσεις και τον φυλετικό διαχωρισμό, όπως χιλιάδες άλλες, κατά τη διάρκεια εκείνης της βαθύτατα μισαλλόδοξης περιόδου. Ό Όουενς αναγκάστηκε να εργαστεί για να βγάλει το ψωμί του και σε μικρή ηλικία έκανε διάφορες δουλειές ενώ παράλληλα πήγαινε σχολείο. Το 1922 ο πατέρας του αποφάσισε να μετακομίσει στον βορρά αναζητώντας εργασία.

Bίωσε τον ρατσισμό

Ο αμερικανικός Νότος με τη ρατσιστική μισαλλοδοξία του έδινε ελάχιστες ευκαιρίες για πρόοδο και ευημερία σε οικογένειες όπως οι Όουενς. Μετακόμισαν στο Όχάιο αναζητώντας μια ευκαιρία για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τον ρατσισμό. Ο Όουενς ανέκαθεν ήταν δεινός αθλητής και λάτρευε το μπέιζμπολ. Καθώς όμως δεν είχε χρήματα για τον ακριβό αθλητικό εξοπλισμό του, στο νέο του σχολείο ασχολήθηκε με τον κλασικό αθλητισμό.

Διέπρεψε αμέσως στους δρόμους ταχύτητας και ο Τσάρλς Ράιλι, ο προπονητής του στο γυμνάσιο, επεσήμανε σωματικές ικανότητες που σπανίως έβλεπε σε άλλους μαθητές. Προπονούσε τον Όουενς στους δρόμους ταχύτητας και στο άλμα εις μήκος νωρίς πριν αρχίσει τα μαθήματα, έτσι ώστε ο νεαρός μαθητής να μπορεί να συνεχίσει τη βραδινή του εργασία και να συντηρεί την οικογένειά του. Αφού κέρδισε το εθνικό γυμνασιακό πρωτάθλημα έγινε δεκτός στο πολιτειακό πανεπιστήμιο του Οχάιο με αθλητική υποτροφία. Ή άφιξη του στο πανεπιστήμιο τον έφερε αντιμέτωπο ξανά με την πραγματικότητα των φυλετικών διακρίσεων.

Του απαγόρεψαν να κοιμάται στις εστίες όπου διέμεναν οι λευκοί φοιτητές κι έτσι μαζί με τους άλλους Αφροαμερικανούς φοιτητές έμενε σε οικοτροφείο έξω από τον χώρο του πανεπιστημίου. Κανένα εστιατόριο επίσης δεν δεχόταν να τους σερβίρει. Παρά τις αντίξοες συνθήκες, ο Όουενς εξελίχθηκε σε σπουδαίο αθλητή. Ο προπονητής του πανεπιστημίου Λάρι Σνάιντερ δούλεψε πάνω στην τεχνική του, βελτίωσε την αργή του εκκίνηση και τον έκανε να τρέχει σαν επαγγελματίας.

Τον προέτρεπε να χρησιμοποιεί όσο το δυνατόν λιγότερο το πέλμα των ποδιών αλλά να τρέχει στηριζόμενος στις μύτες τους ώστε να έχει τη μέγιστη ταχύτητα. Μετά τη νίκη του και την παράλληλη κατάρριψη του παγκοσμίου ρεκόρ στα 100 μέτρα στους αγώνες επιλογής των μελών της Όλυμπιακής Όμάδας των Η.Π.Α. στη Νέα Υόρκη αναγκάστηκε προσωρινά να αποχαιρετήσει την οικογένειά του.

Η μάχη με τους Γερμανούς

Ήταν πλέον ένας από τους 19 Αφροαμερικανούς αθλητές της Όλυμπιακής ομάδας των Η.Π.Α. που αριθμούσε πάνω από 350 μέλη και θα ταξίδευε στο Βερολίνο. Ο Όουενς και οι υπόλοιποι συναθλητές του γνώριζαν πως το μόνο που ήθελε να δει ο Χίτλερ στους αγώνες ήταν η ανωτερότητα της Άριας Φυλής. Αυτό θα επιτυγχανόταν με την κατάκτηση χρυσών μεταλλίων, αποδεικνύοντας σ’ όλο τον κόσμο πως το ναζιστικό καθεστώς διέθετε τους καλύτερους άνδρες και γυναίκες.

Οι Γερμανοί αθλητές που είχαν επιλεγεί να αγωνιστούν υπογράμμιζαν το ιδεώδες περί φυλετικής καθαρότητας, όπως ο Έριχ Μπόρκμαγερ, με ύψος 1,80 μ., μυώδης, καθαρόαιμος Γερμανός, που κατείχε παγκόσμια ρεκόρ στους αγώνες ταχύτητας. Όταν ήρθε η στιγμή για τον τελικό των 100 μέτρων, ο Όουενς πήρε τη θέση του στους βατήρες μη δίνοντας σημασία στους αντιπάλους του. Με το άκουσμα της εκκίνησης, δεν στηρίχθηκε στα πέλματα των ποδιών για να ξεκινήσει αλλά θυμήθηκε αυτό που του είχε πει ο πατέρας του: «Φαντάσου ότι τρέχεις πάνω σε φλεγόμενο έδαφος».

Η ανάλαφρη εκκίνηση του έδωσε τον ρυθμό να τρέξει γρήγορα στηριζόμενος στα δάχτυλα των ποδιών του. Ή σκληρή προπόνηση του έδωσε τη δύναμη μιας γρήγορης επιτάχυνσης και τον οδήγησε στην κατάκτηση του πρώτου του χρυσού μεταλλίου. Προς μεγάλη απογοήτευση του Χίτλερ, οι νίκες του Όουενς δεν τελείωσαν εκεί. Ήταν χρυσός ολυμπιονίκης και στο άλμα εις μήκος, στη σκυταλοδρομία των 4Χ100 μέτρων και στα 200 μέτρα, όπου κατέρριψε και το παγκόσμιο ρεκόρ με χρόνο 20,7 δευτερόλεπτα.

Ήταν ο μόνος Αμερικανός αθλητής που κέρδισε χρυσά μετάλλια σε διαφορετικά αγωνίσματα. Ήταν ο αδιαμφισβήτητος σταρ των αγώνων.  Οι τελετές απονομής των μεταλλίων του Όουενς είχαν έντονο διπλωματικό παρασκήνιο. Ο Χίτλερ δεν παραβρέθηκε στη βράβευση των νικητών των 100 μέτρων, παρόλο που βράβευσε και αντάλλαξε χειραψία με τους άλλους πρωταθλητές στις βραβεύσεις που είχαν προηγηθεί. Στον Όουενς ανέφεραν πως ο Χίτλερ είχε ένα «κατεπείγον ραντεβού». Εκείνος όμως ήξερε ότι το ζήτημα ήταν πολιτικό.

Όσο ο Όουενς κατακτούσε περισσότερα μετάλλια τόσο οι πιέσεις προς τον Χίτλερ εντείνονταν προκειμένου να εμφανιστεί στις τελετές απονομής. Τελικά, η Όλυμπιακή Επιτροπή τού δήλωσε κατηγορηματικά ότι θα έπρεπε να παραστεί ή σε όλες τις βραβεύσεις ή σε καμία. Επέλεξε το δεύτερο, και μάλιστα φέρεται να είπε ωρυόμενος σ’ έναν υπασπιστή: «Αυτοί οι Αμερικανοί θα πρέπει να ντρέπονται που αφήνουν αράπηδες να κατακτούν μετάλλια για λογαριασμό τους. Εγώ δεν θα σφίξω το χέρι αυτού του αράπη!». 

Ό Όουενς δεν ήταν ανόητος. Ήξερα ότι η ναζιστική Γερμανία ουδέποτε θα τον δεχόταν ως ίσο. Το χειρότερο ήρθε όταν επέστρεψε στην πατρίδα του και συνειδητοποίησε ότι ούτε η χώρα του θα τον θεωρούσε ισότιμο πολίτη της. Παρά την ενθουσιώδη παρέλαση στη Νέα Υόρκη και την προβολή από τον εθνικό τύπο, δεν ήταν παρά ένας Αφροαμερικανός που ζούσε στη δεκαετία του ’30. Μετά την παρέλαση κανένα ξενοδοχείο της πόλης δεν δέχθηκε να του δώσει δωμάτιο. Εξαίρεση αποτέλεσε το The Pennsylvania, αλλά τον ανάγκασαν να χρησιμοποιεί τον ανελκυστήρα υπηρεσίας.

Έλεγε χαρακτηριστικά ο Όουενς: «Όταν επέστρεψα στη χώρα που γεννήθηκα, έπειτα από όλες τις ιστορίες για τον Χίτλερ, δεν μπορούσα να καθίσω μπροστά στο λεωφορείο». Ή Ένωση Ερασιτεχνικού Αθλητισμού (AAU) τον είχε αντιμετωπίσει μαζί με τους συναθλητές του σαν μέλη περιφερόμενου θιάσου. Έκαναν περιοδείες στις Ή.Π.Α. σαν ατραξιόν ενός τσίρκου και συμμετείχαν σε αθλητικές εκδηλώσεις στην Ευρώπη όπου οι αθλητές αναγκάζονταν να κοιμούνται σε υπόστεγα αεροσκαφών επειδή η AAU είχε αρνηθεί να πληρώνει για ξενοδοχεία.

Όταν τελικά επέστρεψε στην πατρίδα του, ο Όουενς ήταν άφραγκος αλλά σε καθημερινή βάση είχε πολλές εμπορικές προτάσεις συνεργασίας που θα του επέτρεπαν να συντηρεί την οικογένειά του. Ή ΑUU τον ενημέρωσε ψυχρά ότι δεν έπρεπε να τις δεχτεί και ότι έπρεπε να κάνει «αυτό που του είχαν πει». Κατάπληκτος και οργισμένος από τον τρόπο που τον μεταχειρίζονταν, δέχτηκε τις συμφωνίες και έτσι του αφαιρέθηκε από την επιτροπή η ιδιότητα του ερασιτέχνη αθλητή.

Όπως όμως διαπίστωσε, τα χρήματα από τις συμφωνίες εξαντλήθηκαν πολύ σύντομα όταν γύρισε την πλάτη στον ερασιτεχνικό αθλητισμό. Στα τέλη της δεκαετίας του ’30 ήταν ένας από τους διασημότερους εν ζωή Αμερικανούς, αλλά πάμπτωχος. Σε μια προσπάθεια να συγκεντρώσει χρήματα άνοιξε καθαριστήριο, αλλά το έκλεισε γρήγορα. Στη συνέχεια έκανε κοινωνικές εμφανίσεις ως διασημότητα και ίδρυσε μια ομάδα μπέιζμπολ. Όμως ούτε αυτά ήταν αρκετά. Έτσι αποφάσισε να γίνει ατραξιόν σε λαϊκά θεάματα συναγωνιζόμενος σε αγώνες ταχύτητας ακόμη και άλογα.

Παρότι επικρίθηκε ότι έτσι έχανε την ολυμπιακή του αξιοπρέπεια πουλώντας τον εαυτό του σαν νούμερο του τσίρκου, ο Όουενς αισθανόταν πως δεν είχε άλλη επιλογή. Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου βρήκε σταθερή εργασία μέσω της αμερικανικής κυβέρνησης, διευθύνοντας κλινικές αποκατάστασης και επιδεικνύοντας τη σωματική του ρώμη για να κρατά ψηλά το ηθικό στην πατρίδα. Όταν τελείωσε ο πόλεμος, κατέρριψε το προσωπικό ρεκόρ του στην ταχύτητα, διανύοντας τα 100 μέτρα σε 9,7 δευτερόλεπτα στη διάρκεια ενός αγώνα μπέιζμπολ.

Η φήμη του Οουεν δεν έσβησε ποτέ

Σε ηλικία 37 ετών, ακόμα τον χαρακτήριζαν «τον σπουδαιότερο αθλητή στίβου των τελευταίων 50 χρόνων». Ή φήμη του Όουενς δεν έσβησε ποτέ εντελώς και στα χρόνια του ροκ εν ρολ της δεκαετίας του ’50 άδραξε την ευκαιρία έπειτα από μία πρόταση για ένα ταξίδι καλής θέλησης στο Βερολίνο. Στα 15 χρόνια που είχαν περάσει από την τελευταία φορά που είχε βρεθεί εκεί, το Βερολίνο είχε αλλάξει δραματικά. Όι βόμβες είχαν αποδεκατίσει την πόλη και ο μόνος τρόπος για να φτάσει κανείς στο ολυμπιακό στάδιο ήταν με στρατιωτικό ελικόπτερο.

Όταν πάτησε το πόδι του στο στάδιο, έγινε δεκτός με ενθουσιώδη χειροκροτήματα. Ή καθολική αποδοχή είχε αντικαταστήσει τον ρατσισμό. Απευθυνόμενος στα πλήθη, μίλησε υπέρ της ελευθερίας για όλους, διακηρύσσοντας: «Σταθείτε μαζί μας στον αγώνα για ελευθερία και δημοκρατία». Καθώς η κυβέρνηση των Ήνωμένων Πολιτειών καταργούσε νομοθετικά τον ρατσισμό και άμβλυνε τις φυλετικές ανισότητες, ο Όουενς κέρδισε επιτέλους την αναγνώριση που άξιζε.

Το 1976, ο πρόεδρος Τζέραλντ Φορντ τού απένειμε το Προεδρικό Μετάλλιο Ελευθερίας, την ανώτερη τιμή για έναν πολίτη. Ή βράβευση του Όουενς συνιστά την επιβράβευση του αγώνα ενός παιδιού που το 1922 άφησε το φτωχικό σπίτι του στην Αλαμπάμα μαζί με την οικογένειά του αναζητώντας ένα καλύτερο μέλλον. Σύμφωνα με τα λόγια της Ρουθ, της συζύγου του: «Ο Τζέσε δεν ήταν θυμωμένος ούτε πικρόχολος άνθρωπος. Δεν μισούσε κανέναν… απλώς ήθελε να πετύχει κάτι για τον εαυτό του». Πέθανε τέσσερα χρόνια αργότερα, έχοντας καταξιωθεί στη συλλογική μνήμη ως ένας από τους σημαντικότερους αθλητές που είδε ποτέ ο κόσμος.Ο