Ντοκουμέντα και μυστήριο για τη Μακεδονία του 18ου αιώνα

Ένας προξενικός υπάλληλος της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη, ο οποίος όργωσε την Μακεδονία και σήκωσε πάνω από 25.000 αρχαία νομίσματα, ο πρόξενος της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη που επιχείρησε να ξηλώσει τα γλυπτά του Παρθενώνα 20 χρόνια πριν την αρπαγή τους από τον Έλγιν και ένας εξαιρετικής μόρφωσης, δραστήριος και πολύ φιλόδοξος μητροπολίτης Έδεσσας. Οι τρεις τους ήταν παρόντες στα μεγάλα γεγονότα του τελευταίου τετάρτου του 18^ου αιώνα στην περιοχή της Μακεδονίας και συμπλέκονται μεταξύ τους με τρόπο μυστήριο. Η μεταξύ τους σχέση φέρνει στο φως κομμάτια της ιστορίας της περιοχής και αποκαλύψεις που φτάνουν στο σήμερα.

Παρουσιάζεται χάρη στην πολύχρονη έρευνα του Νικηφόρου Σιβένα, το βιβλίο του οποίου «Περιπέτειες ενός Προξένου, ενός Πρέσβη και ενός Μητροπολίτη», κυκλοφορεί εδώ και λίγες μέρες από τις εκδόσεις iWrite. Στέλεχος για πολλά χρόνια στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ο Ν. Σιβένας γεννήθηκε στην Έδεσσα και σπούδασε μαθηματικά στη Θεσσαλονίκη και οικονομικά στο Παρίσι. Ασχολείται εδώ και χρόνια με την ιστορία της ιδιαίτερης πατρίδας του και της Μακεδονίας γενικότερα και αυτό είναι το πρώτο του βιβλίο.

Υπάλληλος του προξενείου της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη, από το 1773 ο Εσπρί-Μαρί Κουζινερύ, γυρίζει την Μακεδονία για δουλειές της υπηρεσίας του, κυρίως όμως για να τροφοδοτήσει το μεγάλο πάθος του, τη συλλογή αρχαίων νομισμάτων. Το βιβλίο του «Ταξίδι στη Μακεδονία» (Voyage dans la Macèdoine), μου άνοιξε τις πύλες της Μακεδονίας του τελευταίου τετάρτου του 18^ου αιώνα.

Στο πρώτο του ταξίδι εκτός Θεσσαλονίκης, την Άνοιξη του 1776, περνά από την Κουλακιά (σημερινή Χαλάστρα), τη Βέροια, τη Νάουσα, την Έδεσσα-ήταν ο κύριος σκοπός του ταξιδιού του-, τα Γιαννιτσά και την Πέλλα. Ο Κουζινερύ δεν είναι εθνολόγος, ή ιστορικός, ή ειδικός περί τα οικονομικά. Το μεγάλο του πάθος είναι η συλλογή αρχαίων νομισμάτων. Απογοητεύεται από την Έδεσσα, τα τότε Βοδενά, γιατί δεν βρίσκει τους βασιλικούς τάφους των Αιγών, ενθουσιάζεται όμως με την Πέλλα, όπου αγοράζει από τους χωρικούς πολλά νομίσματα που έβρισκαν στη διάρκεια των αγροτικών εργασιών τους», δήλωσε ο κ. Σιβένας, στο «Έθνος της Κυριακής». Ο Κουζινερύ συγκέντρωσε έναν τεράστιο αριθμό αρχαίων νομισμάτων -χάρη σε ένα σπανιότατο, ακόμη και σήμερα, αργυρό νόμισμα του βασιλιά της Μακεδονίας Παυσανία πήρε τη θέση του προξενικού υπαλλήλου- και πούλησε συνολικά 25.000 νομίσματα. Οι συλλογές του βρίσκονται σήμερα σε Παρίσι, Μόναχο και Βιέννη.

Την παρουσία του Κουζινερύ στη Μακεδονία αξιοποίησε ο πρέσβης της Γαλλίας στην Κωνσταντινούπολη, ο πλούσιος κόμης Σουαζέλ Γκουφιέ, παθιασμένος αρχαιολάτρης και συλλέκτης αρχαιοτήτων. Έγινε πρέσβης το 1784 σε ηλικία μόλις 32 χρόνων, χάρη στο βιβλίο του «Γραφικό ταξίδι στην Ελλάδα» (Voyage pittoresque de la Grèce), το οποίο περιέγραφε τις εντυπώσεις του από ένα μεγάλο ταξίδι σε Ελλάδα και Ιωνία το 1776. Ο Σουαζέλ Γκουφιέ χρησιμοποίησε την θέση του για να συλλέγει κρυφά αρχαία γλυπτά, τα οποία μετέφερε στη Μασσαλία με γαλλικά εμπορικά πλοία και όπως λέει ο κ. Σιβένας «ήταν η πρώτη οργανωμένη και συστηματική αρπαγή αρχαίων μαρμάρων από τον ελληνικό χώρο».Μάλιστα το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί ακουαρέλα του 1789, στην οποία φαίνεται η φόρτωσή τους στην Κωνσταντινούπολη, με προορισμό την Μασσαλία. Στην ακουαρέλα διακρίνεται η 10^η μετόπη από την νότια όψη του Παρθενώνα (αρπαγή Λαπιθίδας από Κένταυρο), η οποία βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου. Είναι η μετόπη που θα επιστρέψει στην Ελλάδα, ως συμβολή της Γαλλίας στους εορτασμούς για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, μετά την υποβολή σχετικού αιτήματος από τον Κυριακό Μητσοτάκη και την αποδοχή του από τον πρόεδρο Εμμανουέλ Μακρόν, τον περασμένο Αύγουστο.

Ο Σουαζέλ Γκουφιέ προσπάθησε να πάρει άδεια από τον Σουλτάνο για να ξηλώσει τα γλυπτά του Παρθενώνα σχεδόν 20 χρόνια πριν τον Έλγιν και μετά την άρνηση που εισέπραξε, έστειλε τον Λουί Φωβέλ, ζωγράφο της ακολουθίας του, στην Αθήνα για να φτιάξει γύψινα εκμαγεία. Ο Γάλλος πρέσβης φιλοδοξούσε να χτίσει ένα μουσείο στο Παρίσι με έργα τέχνης που είχε συγκεντρώσει, αλλά πέθανε το 1817 και δεν πρόλαβε. Το 1818 το Μουσείο του Λούβρου αγόρασε τη συλλογή του.

Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ήταν ο μητροπολίτης Έδεσσας, Μελέτιος. Σε σύντομο χρονικό διάστημα υλοποίησε το αίτημα των κατοίκων για την ίδρυση ελληνικού σχολείου στην Έδεσσα και τον πρώτο κιόλας της εκλογής του, το 1782, πήρε την άδεια για την λειτουργία του περίφημου Ελληνομουσείου, που γαλούχησε μεταξύ άλλων τον Εδεσσαίο λόγιο, Μηνά Μινωϊδη, τον Ανδρέα Οικονόμου, κ.ά. Ωστόσο εξαφανίστηκε μυστηριωδώς το πρώτο εξάμηνο του 1790. Είχε εμπλακεί σε κάποια οικονομικά θέματα και σχετικές καταγγελίες είχαν φτάσει με το Πατριαρχείο, ενώ συμμετείχε και στον σχεδιαζόμενο ξεσηκωμό της Δυτικής Μακεδονίας και της Ηπείρου από τον πράκτορα της Μεγάλης Αικατερίνης, Λουίτζι Σωτήρη. Ίσως είχε και μια ερωτική περιπέτεια, πάντως φαίνεται πως κάποιος τον καταδίωκε, αργότερα βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη και θεωρείται βέβαιο ότι συμμετείχε στο δίκτυο του Σουαζέλ Γκουφιέ για την αναζήτηση αρχαιοτήτων.

Μυστήριο και πολύ ιστορία συνθέτουν το βιβλίο του Νικηφόρου Σιβένα που άρχισε να συζητιέται πολύ από τις πρώτες κιόλας μέρες της έκδοσής του. Ο συγγραφέας ετοιμάζεται ήδη για το επόμενο συγγραφικό εγχείρημα. «Συγκεντρώνω υλικό για ένα άλλο βιβλίο σχετικό με την μεγάλη οικογένεια των Οικονόμου της Έδεσσας, και ένα τρίτο ίσως αφορά μικρές ιστορίες σχετικές με την γενέτειρά μου και την περιοχή της. Ζώντας εδώ και πενήντα χρόνια στο εξωτερικό η ενασχόληση με την ιστορία με φέρνει πολύ πιο κοντά σε αυτήν», δηλώνει.