Σελίδες από ατόφιο χρυσάφι

Η αγορά σπάνιων εκδόσεων και χειρογράφων -σε γενικές γραμμές- δεν συναγωνίζεται τα ιλιγγιώδη ποσά που συνήθως δαπανώνται στις δημοπρασίες έργων τέχνης ανά τον κόσμο. Αλλά σίγουρα εντυπωσιάζεται κανείς από το πόσο ακριβή συνήθεια μπορεί να αποδειχτεί και η… βιβλιοφιλία!

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι η προ ημερών πώληση του πρώτου αντιτύπου τού «Από την πλευρά του Σουάν», δηλαδή του πρώτου μέρους του εμβληματικού «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» του Μαρσέλ Προυστ, το οποίο αγοράστηκε στις 14 Δεκεμβρίου σε δημοπρασία του οίκου Sotheby’s αντί 1,51 εκατ. ευρώ – ποσό που αποτελεί ρεκόρ όλων των εποχών για γαλλικό βιβλίο. Μάλιστα, αυτό το εξαιρετικά σπάνιο αντίτυπο που φέρει τον αριθμό 1 το είχε δωρίσει ο ίδιος ο Προυστ στον στενό του φίλο, ζωγράφο και συγγραφέα Λουσιάν Ντοντέ, στα τέλη του 1913.

Η συγκεκριμένη βαρύτιμη έκδοση προερχόταν από τη βιβλιοθήκη του επιχειρηματία και συλλέκτη Πιερ Μπερζέ και είχε εκτιμηθεί μεταξύ 600.000 και 800.000 ευρώ. Το αντίτυπο του «Από την πλευρά του Σουάν» συνοδεύεται από μια χειρόγραφη αφιέρωση του Προυστ στον Ντοντέ. «Αγαπημένε μικρέ μου, απουσιάζετε από αυτό το βιβλίο: βρίσκεστε υπερβολικά στην καρδιά μου για να μπορέσω ποτέ να σας απεικονίσω αντικειμενικά, δεν θα γίνετε ποτέ ένας «χαρακτήρας έργου», είστε το καλύτερο κομμάτι του συγγραφέα» γράφει στην αφιέρωσή του ο Προυστ.

Όπως και να ’χει, η ίδια η ιστορία της αφιέρωσης είναι μυθιστορηματική: Μετά τον θάνατο του Προυστ, τον Νοέμβριο του 1922, ο Ντοντέ έδωσε το πολύτιμο αντίτυπο αλλά κράτησε τη χειρόγραφη αφιέρωση, ενώ το 1946 παραχώρησε στον γιατρό του, τον Μισέλ Μποντουέλ, το χειρόγραφο αυτό καθώς και άλλες επιστολές του Προυστ. Για την υπόλοιπη ζωή του ο γιατρός μάταια αναζητούσε το πρώτο αντίτυπο του βιβλίου για να τοποθετήσει στη θέση της την αφιέρωση που έλειπε. Εκείνος που τελικά κατάφερε και τα ένωσε ήταν ο Μπερζέ, αγοράζοντας πρώτα το αντίτυπο, σε δημοπρασία το 2013, και κατόπιν την αφιέρωση, από τον γιο του Μποντουέλ.

Όσο για το προηγούμενο ρεκόρ για γαλλικό βιβλίο, το κατείχε, από το 2009, ένα αντίτυπο της ποιητικής συλλογής «Ανθη του Κακού» του Σαρλ Μποντλέρ, που είχε πουληθεί αντί 775.000 ευρώ.

Συνολικά, από την πώληση των βιβλίων που ανήκαν στον Μπερζέ, στην πρόσφατη δημοπρασία των Sotheby’s συγκεντρώθηκε το ποσό των 8,1 εκατ. ευρώ. Πέραν του «Από την πλευρά του Σουάν», ένα αντίτυπο της πρώτης έκδοσης των «Δοκιμίων» του Μονταίνιου πωλήθηκε για 682.000 ευρώ, ενώ οι «Βίοι παράλληλοι» του Πλουτάρχου σε μία από τις πρώτες μεταφράσεις τους στα γαλλικά έφτασαν τα 671.780 ευρώ. Επίσης, το βιβλίο του Γερμανού γιατρού και βοτανολόγου Λέοναρντ Φουξ «De historia stirpium» («Περί της ιστορίας των φυτών», 1542) πωλήθηκε για 425.000 ευρώ, το χειρόγραφο των «Pompes funebres» («Επικήδειες πομπές»), του πιο σκανδαλώδους από τα έργα του Ζαν Ζενέ, πωλήθηκε αντί 183.300 ευρώ, και το «Κεφάλαιο» του Καρλ Μαρξ στην πρώτη γαλλική μετάφρασή του έπιασε 164.288 ευρώ. Ολα τα έσοδα από τις πωλήσεις των σπάνιων βιβλίων του Μπερζέ θα διατεθούν για το Ιδρυμα Πιερ Μπερζέ / Ιβ Σεν Λοράν.

Πάντως, το ρεκόρ δημοπρασίας στον κόσμο για τυπωμένο βιβλίο ανήκει στο «Bay Psalm Book», ένα από τα 11 σωζόμενα αντίγραφα του πρώτου βιβλίου που τυπώθηκε στις ΗΠΑ, το οποίο πωλήθηκε έναντι 14,2 εκατ. δολαρίων στις 26 Νοεμβρίου 2013 από τον οίκο Sotheby’s στη Νέα Υόρκη – ένα εκκλησιαστικό βιβλίο με ψαλμούς που τυπώθηκε το 1640 στο Κέιμπριτζ της Μασαχουσέτης.

Όμως είναι η «Βίβλος» του Γουτεμβέργιου εκείνο που θεωρείται το πολυτιμότερο βιβλίο που έχει τυπωθεί ποτέ. Με αυτήν ο Γουτεμβέργιος έφερε την επανάσταση στην τυπογραφία, δημιουργώντας το πρώτο μαζικά παραγόμενο βιβλίο στην Ιστορία. Από τα 180 αντίτυπα που τυπώθηκαν αρχικά, τα 49 βρίσκονται σήμερα φυλαγμένα σε διάφορες συλλογές μουσείων και ιδρυμάτων. Μόνο τα 21 από αυτά είναι ολοκληρωμένα, και αν ποτέ κάποιο έβγαινε προς πώληση η αξία του θα ξεπερνούσε και την πλέον αισιόδοξη πρόβλεψη