Σώτη Τριανταφύλλου: «Συχνά μου έρχεται να φωνάξω: Ξυπνήστε, βάλτε το μυαλό σας να δουλέψει»

Ιστορικός, συγγραφέας και αρθρογράφος. Η Σώτη Τριανταφύλλου γεννήθηκε στην Αθήνα, ζει τον περισσότερο καιρό στο Παρίσι και έχει έναν σκύλο που τον λένε Σκάιλαρ. Έχει αναμνήσεις από παιδικά πάρτι, απ' όλες τις κινηματογραφικές αίθουσες της οδού Πατησίων και από καβγάδες της μητέρας της με τη γιαγιά της, την οποία απέκτησε ως ένα είδος μπόνους, όταν παντρεύτηκε τον μπαμπά της. Πιστεύει ότι τα στοιχεία που πρέπει να έχει ένας «καλός» άνθρωπος είναι θάρρος, δύναμη, αίσθημα δικαίου, ειλικρίνεια και αγαθότητα προθέσεων, όχι ειλικρίνεια λόγων. Μέσα από τις ιστορίες της, αποτυπώνει όλα όσα παρατηρεί γύρω της. Έχει φανατικούς αναγνώστες, ενώ θεωρεί ότι όποιος μας θαυμάζει σήμερα, είναι εκείνος θα μας φτύσει κατάμουτρα αύριο.

Αφορμή για την κουβέντα μας, στάθηκε το νέο της βιβλίο με τίτλο «Σικελικό ειδύλλιο» από τις εκδόσεις Πατάκη, το οποίο αφηγείται το χρονικό της συνάντησης δύο ανθρώπων σε µια µικρή πόλη της Σικελίας, στα µέσα της δεκαετίας του 1950. Τι την ώθησε να μιλήσει για εκείνη την εποχή; «Ήταν μια χρονική περίοδος, ίσως η τελευταία, όπου ακόμα και η καθημερινή αξιοπρέπεια απαιτούσε ηρωισμό και θυσίες. Υπήρχε ακόμα ο νόμος "παντρέψου τον βιαστή σου", ο οποίος απάλλασσε τους βιαστές από τις κατηγορίες αν παντρεύονταν το θύμα τους. Κανείς δεν ρωτούσε αν το θύμα ήθελε να παντρευτεί τον θύτη. Αυτός ο νόμος καταργήθηκε στη δεκαετία του 1970» αναφέρει η Σώτη Τριανταφύλλου στο ethnos.gr.

Μια έξυπνη ιστορία με ωραίο τρόπο γραφής και με έντονους χαρακτήρες που τους συμπάσχεις και τους αγαπάς. Με την πρώτη µατιά, ο αστυνόµος Λούκα Ντε Ματέις και η νεαρή Κοντσέττα Βιτάλε δεν έχουν τίποτα κοινό εκτός από την καταγωγή τους, αλλά, καθώς περιγράφουν τα γεγονότα της ζωής τους, φανερώνουν όλο και περισσότερες οµοιότητες. Ο πρώτος επιδίδεται σε έναν αγώνα εναντίον των μαφιόζων της εποχής, παραβλέποντας κάθε κίνδυνο που απειλεί τη ζωή του, η δεύτερη εναντιώνεται στις συντηρητικές, πατριαρχικές και θρησκοληπτικές αντιλήψεις της κοινωνίας μέσα στην οποία ζει με αφοπλιστική ειλικρίνεια, αθωότητα, αφέλεια και χιούμορ. Η σχέση που τους συνδέει αποπνέει τρυφερότητα, θαυμασμό, προστασία και ευαισθησία. «Ο Λούκας Ντε Ματέις είμαι εγώ και η Κοντσέττα επίσης. Αν και σπανίως γράφω αυτοβιογραφικά βιβλία ―όταν τα γράφω το δηλώνω: για παράδειγμα, τα "Αστραφτερά πεδία" και "Ο χρόνος πάλι"― όποια ιδιότητα θεωρώ αρετή εμφανίζεται στα πρόσωπα και στις πράξεις των χαρακτήρων. Δεν συμβαίνει το ίδιο με τα ελαττώματα: δεν περιγράφω ανθρώπινα ελαττώματα· περιγράφω τις αδυναμίες και τις ατέλειές μας· κυρίως τι είμαστε ικανοί να κάνουμε και τι ανίκανοι» υπογραμμίζει η συγγραφέας.

Οι ήρωες, στο βιβλίο της, επαναστατούν και η επανάσταση φέρει το τίμημά της. Η Κοντσέττα θέλει να χαράξει τη δική της πορεία. Δουλεύει ως καθαρίστρια στο αστυνομικό τμήμα και ταυτόχρονα πηγαίνει σε νυχτερινό σχολείο. Ανακαλύπτει στον Ντε Ματέις έναν ανέλπιστο προστάτη. «Είναι έντιμη και έξυπνη. Και αποφασισμένη να ζήσει δύο ή παραπάνω ζωές· όσες χρειαστούν. Έχει πείσμα. Ακούει. Μαθαίνει. Δεν γράφονται μυθιστορήματα με ήρωες που το βάζουν κάτω ―τίποτα δεν γίνεται με ανθρώπους που το βάζουν κάτω».

Ποια στοιχεία πιστεύετε απαραίτητα σ’ ένα βιβλίο για να σας προκαλέσουν το ενδιαφέρον ως αναγνώστρια;

Συγκρούσεις, ηθικά διλήμματα, ανατροπές. Ο Λούκα Ντε Ματέις μπορεί να σταματήσει το κυνηγητό της μαφίας, αλλά επιλέγει να μην το κάνει αν και ξέρει ότι θα πεθάνει. Η Κοντσέττα μπορεί να ζήσει τη ζωή που της προτείνουν να ζήσει, αλλά επιλέγει να μην το κάνει. Οι ήρωες πληρώνουν ένα τίμημα που το ξέρουν από την αρχή. Αλλά, μερικές φορές η ζωή δίνει τις πιο αστείες και παράξενες λύσεις.

Η φιλία βρίσκεται σταθερά στο επίκεντρο των ιστοριών σας και οι ψυχολόγοι λένε ότι συνήθως απ' τα 40 και μετά οι άνθρωποι κάνουμε «αποψίλωση» των φίλων μας. Ήταν κάτι που συνέβη σε εσάς;

Όχι και τόσο. Απώλειες συνέβησαν αλλά ήταν προδιαγεγραμμένες. Όταν είμαστε νέοι δεν αντιλαμβανόμαστε εύκολα την τοξικότητα, αργότερα προσπαθούμε να τη διαχειριστούμε μέχρις ενός σημείου. Εξακολουθώ να έχω πάρα πολλούς φίλους, ξαδέρφες, ξαδερφάκια, ανιψάκια που με το πέρασμα του χρόνου έχουμε εξισωθεί ηλικιακά: για έναν τόσο μοναχικό χαρακτήρα σαν εμένα ο αριθμός είναι μάλλον εντυπωσιακός.

Τι θεωρείτε εξέλιξη σ’ έναν λογοτέχνη;

Μεγάλη συζήτηση. Δεν πρέπει να βγάζουμε βιβλία για να τα βγάζουμε. Εξέλιξη είναι, νομίζω, να γράφουμε, να εκτελούμε πράγματα που έχουμε στο κεφάλι μας, που σχηματίζονται στο κεφάλι μας, τα οποία αν δεν τα πραγματοποιήσουμε θα σκάσουμε με δυνατό μπαμ. Θα κάνει μπαμ το κεφάλι δηλαδή. Καλό είναι να μη μας αρέσει ο παλιός μας εαυτός: δεν είναι ευχάριστο αλλά είναι καλό. Ο συγγραφέας πρέπει να γίνεται όλο και καλύτερος, δεν έχει περιθώριο να παραμένει στο ίδιο επίπεδο, όπως ένας γιατρός, ένας λογιστής ή ένας δάσκαλος.

Η νέα κατάσταση στον χώρο της δημοσιογραφίας έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια. Τι είναι αυτό που απουσιάζει αισθητά;

Δεν έχω προλάβει τη δημοσιογραφία σε ευπρεπή κατάσταση. Αν και υπάρχουν πάντοτε σοβαροί επαγγελματίες ―κι όπως είναι φυσικό έχω γνωρίσει μερικούς― ανέκαθεν στη δημοσιογραφία συνωστίζονταν αγράμματοι, αρπακολλατζήδες, θαμώνες σκυλάδικων· πρόσωπα που θεωρούν τη δημοσιογραφία «πιάτσα» και «σινάφι» και που δεν έχουν συγκεκριμένες δεξιότητες. Η τάση έχει ενισχυθεί από την πληθώρα των μέσων και φυσικά από το ηφαίστειο των γνωμών στα κοινωνικά δίκτυα: η ελευθερία της έκφρασης έχει ταυτιστεί με την ελευθερία του να λέει κανείς ό,τι του κατεβαίνει, να δυσφημεί, να παριστάνει τον ειδικό, να απειλεί, να λασπολογεί. Αυτό που λείπει αισθητά από τη δημοσιογραφία είναι αυτό που λείπει αισθητά από τη δημόσια ζωή: η σύνεση, η φιλομάθεια, το μέτρο, η ψυχραιμία.

Η μη αμειβόμενη αρθρογραφία και δημοσιογραφία πόσο πλήττει το κύρος του επαγγέλματος;

Ας γελάσω! Δεν υπάρχει κύρος! Ο καθένας σκαρώνει ένα αρθρίδιο με υλικά που έχει μαζέψει από άλλα αρθρίδια κι από ιστοτόπους κι από τη γνώμη που άκουσε από κάτι φιλαράκια… Και πάλι εξαιρέσεις υπάρχουν, περιττό και να το αναφέρουμε.

Οικονομική κρίση, πανδημία, #metoo, πυρκαγιές και κλιματική αλλαγή. Πώς βλέπετε την εποχή μας; Είστε αισιόδοξη για τον μέλλον μας;

Όλες οι εποχές είχαν προβλήματα και όλες οι γενιές φοβούνταν ότι θα ζήσουν το τέλος του κόσμου. Μερικά πράγματα έχουν βελτιωθεί ―π.χ. τα ανθρώπινα δικαιώματα― άλλα έχουν επιδεινωθεί. Ορισμένα μάς υπερβαίνουν ―υπερπληθυσμός, περιβαλλοντική υποβάθμιση, Ισλάμ― αλλά, προς το παρόν, αρνούμαστε να τα δούμε. Ελέφαντας σε δωμάτιο κτλ. Αναπόφευκτα, κάποια στιγμή θα τα δούμε· θα σκάσουν πάνω μας. Ελπίζω να γίνει αυτό προτού να είναι πολύ αργά.

Πώς αισθανθήκατε ως γυναίκα για όλα αυτά που αποκαλύφθηκαν σχετικά με τη σεξουαλική συμπεριφορά κάποιων ανδρών με εξουσία;

Όλα αυτά ήταν λίγο-πολύ γνωστά. Αυτό που προκαλεί έκπληξη είναι η μακρόχρονη ανοχή και η σιωπή, οι οποίες οφείλονταν βεβαίως στο γενικότερο πνεύμα της εποχής. Οι γυναίκες που μίλησαν, μίλησαν τώρα επειδή άλλαξε το πνεύμα της εποχής, επειδή μόνο τώρα θα μπορούσαμε να τις ακούσουμε. Αυτό είναι το χειρότερο. Εν πάση περιπτώσει, οι άνδρες πρέπει να μάθουν να φέρονται και για να μάθουν να φέρονται πρέπει να μάθουν πώς να τους ανατρέφουν οι μάνες τους και οι πατέρες τους. Για την εγκληματική συμπεριφορά των ανδρών είναι ένοχη ολόκληρη η οικογένεια που τους κατασκευάζει όπως τους κατασκευάζει.

Οι δηλώσεις σας προκαλούν πολλές φορές αίσθηση, καθώς είστε από τους ελάχιστους που συνεχίζετε να λέτε ελεύθερα την άποψή σας. Πόσο υψηλό είναι το τίμημα να ορθώνει κανείς το ανάστημά του ως μονάδα, σε μια εποχή που φαίνεται να προωθεί τη μαζοποίηση, την ομοιομορφία και την τυποποίηση;

Δεν υπάρχει τίμημα. Ζω τη ζωή μου και όσοι διαφωνούν μαζί μου ζουν τη δική τους ζωή. Συχνά μου έρχεται να σκαρφαλώσω κάπου ψηλά και να φωνάξω: Ξυπνήστε! Ξεστραβωθείτε, μάθετε γράμματα, βάλτε το μυαλό σας να δουλέψει. Όχι ότι θα με άκουγε κανείς. Πάντως, παρότι ενδιαφέρομαι πολύ για όσα συμβαίνουν γύρω μου και παρότι έχω πολλές πατρίδες η τύχη των οποίων με αφορά προσωπικά, θα μπορούσα να είμαι πιο ήσυχη και πιο δημοφιλής κάνοντας την πάπια. Δεν πρόκειται να κάνω την πάπια.

Γιατί ως λαός μαλώνουμε μεταξύ μας, αντί να ενωθούμε και ν’ αλλάξουμε ό,τι μας προβληματίζει; Και γιατί, ενώ όλοι μιλούν για την αλλαγή, κανείς δεν αλλάζει τον εαυτό του;

Όλοι οι λαοί που ξέρω είναι έτσι. Στις ΗΠΑ τούς χωρίζει ακόμα ο πόλεμος της Απόσχισης: μιλάμε για γεγονότα του 1861· Βόρειοι, Νότιοι, δουλεία… Στη Γαλλία τούς χωρίζει το δίλημμα Νταντόν ή Ροβεσπιέρος· σφάζονται. Στη Βρετανία, είναι τέτοιο το ταξικό χάσμα ώστε επιβεβαιώνεται ο μαρξισμός σε όλο του το μεγαλείο. Δεν είναι εύκολο να συμφιλιωθείς στο εσωτερικό των κοινωνιών· είναι λίγο ευκολότερο να συμφωνήσεις σε μερικά πράγματα που υπαγορεύει η απλή λογική, η common sense. Για να δούμε αν και πότε θα το καταφέρουμε αυτό.

Τι έχει περισσότερο σημασία στη ζωή;

Αξιοπρέπεια, εντιμότητα, ανθρώπινη αλληλεγγύη.

Όταν ακούτε τη λέξη «σπίτι» τι σας έρχεται στο μυαλό και αν μπορούσατε να γυρίσετε τον χρόνο πίσω, θ’ αλλάζατε κάτι από τη μέχρι τώρα πορεία σας;

Σπίτι: εκεί όπου όταν πας πρέπει να σε δεχτούν. Αν μπορούσα να γυρίσω τον χρόνο πίσω και είχα διαφορετικές εμπειρίες, αν δηλαδή δεν ήμουν παιδί που υπήρξα, θα έκανα πολύ διαφορετικά πράγματα, θα ήμουν τώρα μια άλλη. Έτσι κι αλλιώς, κάνω ό,τι μπορώ, καμιά φορά κάνω κι ό,τι δεν μπορώ.

Κάνοντας μια προβολή στο μέλλον πολλά χρόνια μετά, για τι θα θέλατε να σας θυμούνται οι αναγνώστες σας;

Ποτέ δεν σκέφτηκα πως κάποιοι θα με θυμούνται. Αλλά αν κάποιος με θυμάται ας με θυμάται για τα γέλια που κάναμε μαζί.