Πηγή Μπελώνη για ναυάγιο «Ηράκλειον»: «Το κράτος απαξίωσε την ανθρώπινη ζωή και βύθισε στον πόνο μία ολόκληρη χώρα»

Το βιβλίο της Πηγής Μπελώνη, «Ηράκλειον SOS βυθιζόμεθα» από τις εκδόσεις Κέδρος, δεν έχει ίχνος μυθοπλασίας. Είναι μία αληθινή ιστορία από την πρώτη μέχρι την τελευταία αράδα του: «Όπως το πλοίο γέρνει όλο και περισσότερο, σπάνε και οι τελευταίες πόρτες και τα παράθυρα του σαλονιού και η θάλασσα μπαίνει με τεράστια ορμή στο εσωτερικό. Παρασύρει με μεγάλη σφοδρότητα στο πέρασμά της ό,τι συναντάει. Όχι μόνο καθίσματα και έπιπλα, αλλά και ανθρώπους! Ανθρώπους που παλεύουν με όσο κουράγιο έχουν. Μερικοί από αυτούς έχουν δύναμη αρκετή, μα δεν μπορούν να τα βάλουν με την ίδια την Κόλαση... Μια άνιση μάχη με τα θεριά της Κόλασης. Και στο τέλος, όταν τα κορμιά βυθίζονται, εκείνα τα χέρια τους, Χριστέ μου, εκείνα τα υψωμένα χέρια που ζητάνε βοήθεια, με ανοιχτές παλάμες, δάχτυλα τεντωμένα, κοκαλωμένα, που ψάχνουν από κάπου να πιαστούν, έστω αυτή τη στερνή ώρα και εντέλει χάνονται για πάντα στα φονικά νερά». 

Το βιβλίο βασίζεται στην καταγραφή των πραγματικών γεγονότων του ναυαγίου του επιβατικού πλοίου «Ηράκλειον» στη Φαλκονέρα, το οποίο έγινε στις 8 Δεκεμβρίου του 1966. Στηρίζεται στις προσωπικές σημειώσεις και αφηγήσεις του τελευταίου διασωθέντος, του πατέρα της, Παναγιώτη Μπελώνη, στις μαρτυρίες των ναυαγών συντρόφων του, σε συνεντεύξεις με ανθρώπους που ενεπλάκησαν στην προσπάθεια διάσωσης, σε ειδικούς επιστήμονες και κυρίως σε μία πολύχρονη αρχειακή της έρευνα.

«Με την αρχειακή έρευνα προσπάθησα να αποφευχθεί ο κίνδυνος της παραμόρφωσης των γεγονότων και της επιλεκτικής μνήμης. Έτσι, μελέτησα τις εφημερίδες της περιόδου εκείνης, τα πορίσματα των Ανακριτικών Επιτροπών, καθώς και των συμβουλίων των υπουργείων, τα ημερολόγια των πλοίων που διέσωσαν τους επιζώντες ναυαγούς, τις συζητήσεις στης Βουλή, αλλά και τα πρακτικά της δίκης μέσα από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους. Μεγάλη ιστορική αξίας έχουν οι πρόσφατες συνεντεύξεις υψηλόβαθμων αξιωματικών του Πολεμικού Ναυτικού που συμμετείχαν στην επιχείρηση διάσωσης εκείνη τη νύχτα. Έτσι, προσπάθησα να συνδυάσω ένα καθαρά αφηγηματικό περιεχόμενο με στοιχεία που προκύπτουν από μια αρχειακή ερευνητική προσπάθεια φτιάχνοντας ένα βιβλίο που θα μπορούσαμε να το κατατάξουμε στην προσωπική μαρτυρία ή έρευνα ή ακόμα και μελέτημα» λέει η κυρία Πηγή Μπελώνη στο ethnos.gr.

Δεκατρία χρόνια έρευνας

Η έρευνα και η συγγραφή του βιβλίου κράτησε 13 χρόνια, με ένα μικρό διάλειμμα σχεδόν δυο - τριών ετών. «Όταν έφυγε ο αείμνηστος πατέρας μου, θεώρησα ότι δεν έχει νόημα να εκδοθεί αυτό το βιβλίο, αφού δεν θα μπορούσε να δει κι εκείνος ολοκληρωμένη την δουλειά μας. Αργότερα, όμως, σκέφτηκα ότι ήταν μεγάλη επιθυμία του να γίνει αυτή η συγγραφή και ύστερα από προτροπές και άλλων ναυαγών αποφάσισα να συνεχίσω μόνη μου».

Το αρχειακό υλικό, όπως τα πορίσματα, τις ανακρίσεις, τα πρακτικά της δίκης, τα ημερολόγια των πολεμικών πλοίων ήταν σχετικά εύκολο να τα αποκτήσει η κ. Μπελώνη. «Είχα το δικαίωμα πρόσβασης ως παιδί επιζώντα. Η επαφή όμως με τους ναυαγούς αλλά και τους συγγενείς των θυμάτων με δυσκόλεψε πολύ. Οι περισσότεροι επιζώντες δεν ήθελαν να μου αφηγηθούν την εμπειρία τους, γιατί ένιωθαν ότι ξαναζούν τις τραγικές στιγμές και δεν άντεχαν αυτή τη δοκιμασία. Και, όσοι τελικά αποφάσιζαν να μου μιλήσουν, μου έδειχναν καθαρά τα θρυμματισμένα κομμάτια της ψυχικής τους ισορροπίας, με αποτέλεσμα να νιώθω μεγάλη συναισθηματική φόρτιση κι εγώ η ίδια. Επίσης, οι συγγενείς των θυμάτων δεν ήταν πάντα πρόθυμοι να μοιραστούν τις μνήμες τους γιατί αυτό τους γέμιζε πόνο. Τελικά, μέσα από αυτή την διαδικασία έζησα λεπτό προς λεπτό το χρονικό της τραγωδίας και γνώρισα τις πληγές που άφησε».

Το βιβλίο σας είναι και ένας φόρος τιμής σε εκείνους που έφυγαν τόσο άδικα;

Με σεβασμό προς τα εκατοντάδες θύματα το βιβλίο μου θα ήθελα πρωτίστως να είναι φόρος τιμής για όσους έφυγαν αλλά και μια κραυγή, ίδια με την τελευταία τους πριν χαθούν, αλλά και μια υπόμνηση για τα λάθη και τις παραλείψεις του τότε κυρίαρχου κομματικού συστήματος και της ασύδοτης δραστηριότητας μέρους της εφοπλιστικής ελίτ της δεκαετίας του '60, μα και γενικότερα για τις σχέσεις διαπλοκής μεγάλου κεφαλαίου με το κράτος και τις εκάστοτε κυβερνήσεις, που, απαξιώνοντας την ανθρώπινη ζωή, προκάλεσαν αυτό το εγκληματικό θαλάσσιο δυστύχημα και βύθισαν στον πόνο και την απόγνωση μία ολόκληρη χώρα.

Ποιο είναι το σημείο, το οποίο σας συγκίνησε περισσότερο κατά την περιγραφή του πατέρα σας;

Οι τελευταίες του σκέψεις όταν ένιωθε ότι σε λίγα λεπτά πεθαίνει, «οι σκέψεις ενός μελλοθάνατου», όπως συνήθιζε να λέει, που μιλούσαν για αγάπη! Πώς να την δείχνεις, πώς να την λες, πώς να την διαχειρίζεσαι και να την διανέμεις. Αυτό ήταν το σημαντικότερο σημείο στην αφήγηση του Παναγιώτη Μπελώνη και το δυσκολότερο για μένα ήταν να το αποδώσω στο βιβλίο, αφού εκείνος έφυγε από τη ζωή, όταν βρισκόμασταν σε εκείνο το κεφάλαιο.

Ο πατέρας μου έλεγε καθημερινά το «σ’ αγαπώ» και άφηνε τον εαυτό του να το νιώθει. Μετά το ναυάγιο το είχε θρέψει μέσα του, το είχε χτίσει και δεν το άφησε ποτέ να ξεθωριάσει. Είχε το θάρρος να επενδύει στην αγάπη και να την εμπιστεύεται, ακόμα και πριν από το τραγικό γεγονός, γι’ αυτό και μετέπειτα το αξιοποίησε περισσότερο. Έμαθε και σε μας, στα παιδιά του, να διαχειριζόμαστε με τον ίδιο τρόπο τα συναισθήματά μας.

Τι σας λείπει περισσότερο από τον πατέρα σας;

Το βιβλίο το έχω αφιερώσει «στον άντρα της ζωής μου, τον πατέρα μου». Αυτό από μόνο του θα μπορούσε να απαντήσει σε αυτήν την ερώτησή σας. Παρότι νιώθω ότι είμαι συνέχεια μαζί του και αυτό είναι σπουδαίο για μένα, αφού με βοηθάει να μην ξεχάσω, να μην ξεχάσω τις στιγμές μας, τις ατέλειωτες κουβέντες μας, μου λείπει η αυθεντικότητά του, οι εύστοχοι στοχασμοί του, η ισορροπημένη και ακριβοδίκαιη κριτική του ικανότητα αλλά περισσότερο ο σεβασμός του στις ανθρώπινες αξίες και τα αυθεντικά δημοκρατικά ιδανικά του. Και τώρα που είμαστε χώρια, πάλι μαζί θαρρώ είμαστε. Τόσο βαθιά με έχει σημαδέψει.

Έχετε κληρονομήσει κάτι από τον χαρακτήρα του;

Ο πιο σπουδαίος και βαρυσήμαντος χαρακτηρισμός που θα μπορούσε να εκφράσει κάποιος είναι ότι έχω κληρονομήσει τον χαρακτήρα του. Γι' αυτό θεωρώ μεγάλη μου τιμή, όταν συχνά μου λένε ότι του μοιάζω. Αυτός είναι για μένα ο στόχος και θεωρώ ότι είναι δύσκολο να πραγματοποιηθεί. Μεγάλωσα πια, αλλά ακόμα την ίδια ευχή κάνω: «όταν μεγαλώσω θέλω να γίνω σαν τον μπαμπά μου».

Πώς είναι η αποδοχή του κόσμου και ιδιαίτερα της τοπικής κοινωνίας των Χανίων, με την έκδοση του βιβλίου σας;

Το ναυάγιο του «Ηράκλειον» μάτωσε και σημάδεψε τα Χανιά για πάντα. Οι οικογένειες έχασαν τους ανθρώπους τους κι έμειναν στην φτώχεια τους, προσπαθώντας να μεγαλώσουν τα ορφανά. Όσα χρόνια και να περάσουν, οι μνήμες είναι ζωντανές και οι πληγές ανοιχτές. Είναι σπάνιο να συναντήσεις στα Χανιά οικογένεια που να μην έχει θύμα στο τραγικό ναυάγιο. Για παράδειγμα, ο πατέρας μου σώθηκε, αλλά χάθηκε ο πρώτος του ξάδερφος, Παναγιώτης Κουριδάκης, αφήνοντας πίσω τέσσερα παιδιά. Έτσι, η τοπική κοινωνία αλλά και ολόκληρη η Ελλάδα αγκάλιασε το βιβλίο μου από την πρώτη μέρα της κυκλοφορίας του και θεώρησε ότι ήταν κάτι που είχε ήδη αργήσει. Αυτή η αποδοχή του κόσμου με τιμάει και με συγκινεί.

Στα Χανιά, πολύ κόσμος γνωρίζοντας ότι γράφω αυτό το βιβλίο εδώ και χρόνια, με ρωτούσε πότε θα εκδοθεί. Αυτό που μου δίνει περισσότερη χαρά είναι ότι από τις πρώτες μέρες με πλησίασαν αρκετοί συγγενείς θυμάτων και μου εμπιστεύτηκαν πληροφορίες που δεν είχα ή περιείχαν ανακρίβειες.

Αντλούμε τελικά διδάγματα από την ιστορία; Οι νέοι γνωρίζουν τις μαύρες σελίδες της;

Για ν' αντλήσουμε διδάγματα από την ιστορία πρέπει αρχικά να τη μελετήσουμε. Τα παιδιά μας στα σχολεία δεν μαθαίνουν ιστορία. Κακογραμμένα βιβλία, συμπυκνωμένες γνώσεις – κονσέρβα, που συχνά προσπαθούν να χτίσουν ένα εθνικό μύθο. Συνάμα ο αγώνας για να αποστηθίσουν κείμενα ώστε να είναι καλοί στις εξετάσεις δεν τους αφήνει περιθώρια για έρευνα. Ο φωτισμένος δάσκαλος μπορεί να βοηθήσει, αλλά το υπάρχον σύστημα δεν ευνοεί και συχνά δεν επιτρέπει να «χαθεί χρόνος». Εξάλλου, αυτό βολεύει το κατεστημένο.

Τα νέα παιδιά, όμως, αποδεικνύουν κάθε μέρα ότι είναι η ελπίδα μας και δείχνουν ωριμότητα και υπευθυνότητα προσπαθώντας να μάθουν την ιστορία με μια κριτική στάση και αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο μαθαίνουν για τις μαύρες σελίδες της, αλλά μπορούν να τις κρίνουν. Το είδα αυτό και από τα σχόλια και τις ερωτήσεις νέων παιδιών για το βιβλίο μου.

Όταν γράψατε το βιβλίο είχατε την ανησυχία αν θα αρέσει στον κόσμο;

Ασφαλώς ανησυχούσα αν θα αρέσει στον κόσμο. Γνώριζα ότι η Χανιώτικη κοινωνία περίμενε μισό αιώνα κάτι που ν' αναφέρεται στους ανθρώπους που χάθηκαν και δεν ήθελα να τους απογοητεύσω. Επίσης, το βιβλίο μας δεν έπρεπε να είναι κατώτερο από το ίδιο το γεγονός. Μάλλον για αυτό χρειάστηκα τόσα χρόνια να το ολοκληρώσω προσπαθώντας να καλύψω τις περισσότερες πτυχές του τραγικού συμβάντος ώστε να ικανοποιήσω τις προσδοκίες κάθε αναγνώστη.

Γενικά, τι σας ανησυχεί και τι σας καθησυχάζει περισσότερο σήμερα;

Με ανησυχούν οι κοινωνικές ανισότητες, η κυριαρχία της ακραίας κερδοσκοπικής λογικής σε όλους τους τομείς συμπεριλαμβανομένου και του πολιτισμού. Με ανησυχούν οι ισχυρές τάσεις πολιτικής αποξένωσης που οδηγούν στον αυξημένο ρόλο των τοπικών πελατειακών δικτύων και στην εμφάνιση ακροδεξιών λαϊκιστικών μορφωμάτων. Δεν με καθησυχάζει η πραγματικότητα και δεν μπορώ γενικά να είμαι αδρανής ως πολίτης. Διότι, πράγματι ο εφησυχασμός οδηγεί στην αδράνεια. Θεωρώ ότι είμαστε σε μια περίοδο, στην οποία παρουσιάζονται έντονες αντιθέσεις στην κοινωνία, στην πολιτική και στις διεθνείς σχέσεις και αυτές οι αντιθέσεις πρέπει τουλάχιστον να μας προβληματίζουν. Συνεπώς, έχω διάφορους προβληματισμούς και θεωρώ ότι η ενεργή συμμετοχή των πολιτών είναι σημαντικό στοιχείο μιας δημοκρατίας που θα έχει ως στόχο την κοινωνική ισότητα.

Ετοιμάζετε κάποιο επόμενο βιβλίο;

Ναι, είναι αλήθεια ότι συνεχίζω να γράφω. Προς το παρόν, θα περιοριστώ στην πολυτάραχη ζωή του πατέρα μου, η οποία περιέχει και άλλο σημαντικό γεγονός που αξίζει να διαβαστεί και έχει ιστορική αξία. Όπως έχω αναφέρει ξανά, το ναυάγιο του «Ηράκλειον» δεν ήταν η πιο σημαντική περιπέτεια της ζωής του, ούτε η πιο οδυνηρή. Τώρα προσπαθώ ν' αποτυπώσω εκείνη που στοίχειωνε τους εφιάλτες του.

Κλείνοντας θέλω να ευχαριστήσω την παντοτινή μου καθηγήτρια, Μαρία Συρρή, για την βοήθεια της στη διαμόρφωση αυτού του βιβλίου, τον Γιώργο τον Μπαλαδάκη για την δημιουργία του εξώφυλλου και τον εκδότη μου τον Κέδρο για την τιμή που μου έκανε.