Ο Καραβάτζο με το πενάκι του Μίλο Μανάρα (pics)

Τι σχέση μπορεί να έχει ένας ζωγράφος του 16ου αιώνα µε έναν δηµιουργό κόµικς του 20ού και 21ου αιώνα; Τι σχέση µπορεί να έχει ο (Μικελάντζελο Μερίζι ντα) Καραβάτζο (1571-1610) δηλαδή µε τον 74χρονο σήµερα Μίλο Μανάρα;

Πέρα από την αυτονόητη της ιταλικής τους καταγωγής, έχουν κι άλλα κοινά. Ότι, υπέρ του καλλιτεχνικού τους αποτελέσµατος, δεν δίστασαν να είναι όσο τολµηροί ήθελαν και ενάντιοι στα ταµπού της εποχής τους. Επίσης ότι υπέστησαν επικρίσεις και διώξεις.

Η πρώτη εµπλοκή του «αλήτη» Καραβάτζο µε τον νόµο π.χ. ήταν όταν συνελήφθη και φυλακίστηκε µετά την καταγγελτική κριτική του έργου του από τον ζωγράφο Τζοβάνι Μπαλιόνε και έκτοτε είχε συνεχώς προβλήµατα µε τις Αρχές και τον νόµο λόγω του «παραβατικού» χαρακτήρα του που είχε αντανάκλαση και στο έργο του.

Ο Μανάρα, πάλι, ακόµα υφίσταται... µπούλινγκ από τους «φρουρούς των ηθών» και τους «καθ’ έξιν πουριτανούς» όπως γράφει η γαλλική εφηµερίδα «Monde», που εξασκεί την ειρωνεία της απέναντι σε όσους σοκάρονται από τον Ιταλό σκιτσογράφο, καθώς παρουσιάζει την αναδροµική έκθεση του έργου του που διοργάνωσε το περίφηµο Διεθνές Φεστιβάλ Κόµικς της Ανγκουλέµ (24-27/1). Οι οµοιότητες δεν περιορίζονται όµως εδώ.

Ένα χαρακτηριστικό και των δύο δηµιουργών είναι ότι για τις απεικονίσεις τους χρησιµοποιούσαν πάντα υπαρκτούς, καθηµερινούς ανθρώπους ως µοντέλα. Για τον µαέστρο του «κιαροσκούρο» (των φωτοσκιάσεων που ενίσχυαν τη δραµατικότητα των ζωγραφικών του συνθέσεων, δηλαδή) Καραβάτζο είναι γνωστό ότι ακόµα και στα καταγώγια όπου σύχναζε εντόπιζε ιδανικά µοντέλα για τους θρησκευτικής θεµατολογίας πίνακές του και ότι ως τέτοιο µοντέλο για την απόδοση της µορφής της Παναγίας τού χρησίµευσε κάποτε και µια πόρνη.

Η έμπνευση

Και ο Μανάρα όµως, γνωστός για τις πανέµορφες και υπερσεξουαλικές του ηρωίδες, έχει παραδεχτεί πως πολλές φορές τις εµπνεύστηκε από περαστικές που αιχµαλώτιζαν το βλέµµα του στον δρόµο. Και τελικά, µ’ αυτά και µ’ αυτά, δεν είναι τόσο παράδοξο που ο Μανάρα κυκλοφόρησε (από τις εκδόσεις Glenat) τη δίτοµη βιογραφία του Καραβάτζο σε κόµικς.

Ο πρώτος τόµος είχε κυκλοφορήσει το 2015. Τον περασµένο ∆εκέµβριο κυκλοφόρησε και ο δεύτερος, και έτσι ολοκληρωµένο το έργο του παρουσιάστηκε στην Ανγκουλέµ. Και πέρα από το µεγάλο επίτευγµα αυτής της βιογραφίας σε σκίτσα, µια µαγική λεπτοµέρεια είναι η απόφαση του Μανάρα να µην παραθέτει όπου χρειάζεται φωτογραφίες των µεγάλων έργων του Καραβάτζο, αλλά να τα σκιτσάρει από την αρχή κρατώντας το πνεύµα της ζωγραφικής τους µεγαλοφυΐας, αλλά ταυτόχρονα εντάσσοντας το έργο στο ύφος της δικής του σχεδιαστικής τεχνοτροπίας. Να λοιπόν µια ακόµα απόδειξη ότι ο Ιταλός δηµιουργός κόµικς που ξεκίνησε σκιτσάροντας γυµνές καλλονές για φτηνά φανζίν και ύστερα κατά παραγγελία για περιοδικά είναι ένας µεγάλος καλλιτέχνης.

Ο ίδιος ο Μανάρα, µελετώντας εξαντλητικά το έργο και την προσωπικότητα του Καραβάτζο, περιγράφει πια αυτή την ιδιαίτερη βιογραφία σε στριπ ως την καταγραφή «της ζωής ενός φίλου που έχω την εντύπωση ότι τον γνώρισα από κοντά.

Οι πίνακές του είναι κορυφαίοι σε ό,τι αφορά στον ρεαλισµό όσο και στη φαντασία. Ήταν φυσικά εξαιρετικά προσεκτικός ως προς τον φωτισµό των σκηνών που ζωγράφιζε, µε τον τρόπο που ένας φωτογράφος εκµεταλλεύεται τα φώτα. Εάν ο Καραβάτζο ζούσε σήµερα, θα έκανε σινεµά».

Αφήνοντας και ο ίδιος ελεύθερο τον εαυτό του στην προσέγγιση της ζωής αυτού του αινιγµατικού, οριακού ζωγράφου που πέθανε στα 38 του, ο Μανάρα έχει επιτρέψει στη φαντασία του να καλύψει τα κενά της ιστορικής πληροφορίας. Τολµά έτσι να προτείνει µια εκδοχή για ό,τι θα µπορούσε π.χ. να έχει εµπνεύσει τον Καραβάτζο στην αποτύπωση της έκφρασης στον περίφηµο πίνακα «Έκσταση της Μαρίας Μαγδαληνής» (1606).

Με το κεφάλι ριγµένο προς τα πίσω και µισόκλειστα µάτια, η Μαγδαληνή βιώνει το συγκλονιστικό άγγιγµα της θεϊκής παρουσίας, κάτι που για τον Μανάρα δεν διαφέρει από τον γυναικείο οργασµό.

Το ίδιο είχε άλλωστε υποστηρίξει ο περίφηµος ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν για την «Έκσταση της Αγίας Τερέζας», το γλυπτό µαρµάρινο σύµπλεγµα του Μπερνίνι. Ως άλλος Λακάν, ο Μανάρα αποτυπώνει και ο ίδιος σε στριπ τη σκηνή της δηµιουργίας του έργου του Καραβάτζο, υποστηρίζοντας το «σενάριό» του. «Ο Καραβάτζο, που ζωγράφιζε έχοντας πάντα µπροστά του ένα ζωντανό µοντέλο, είτε είδε µε τα µάτια του τη Μαρία Μαγδαληνή εκστατική µπροστά στον Θεό, πράγµα απίθανο, είτε είδε κάτι… άλλο. Λίγη σηµασία έχει τελικά. Μια έκσταση παραµένει έκσταση» λέει ο Μανάρα.

Οδεύοντας προς την όγδοη δεκαετία της ζωής του, προφανώς κινδυνεύει και πάλι να κατακεραυνωθεί από τους κύκλους των θρησκόληπτων και των συντηρητικών, παρότι η καθηµερινότητά του έχει αποκλείσει τις σαρκικές απολαύσεις και ο ίδιος, ένας άνθρωπος που ήταν πάντα «σχεδόν ντροπαλός», ζει στο κτήµα του, κάπου έξω από τη Βερόνα, φροντίζοντας τα ζώα και το αµπέλι του. Εξυπακούεται ότι η ζωή του δεν ήταν πάντοτε τόσο ήσυχη.

Τα πρώτα σχέδια

Ο ίδιος στα τέλη του 1960 θήτευσε στο πλευρό του Ισπανού γλύπτη Μιγκέλ Ορτίθ Μπεροκάλ (του πρώτου του «δασκάλου» πριν από τον Ούγκο Πρατ και τον Φελίνι) ως βοηθός του. Εκείνος τον µύησε στον κόσµο των κόµικς. Καταγοητευµένος ο Μανάρα εξασκήθηκε σε αυτόν κάνοντας τα πρώτα του σχέδια για ένα είδος φτηνών φανζίν της εποχής. Και ύστερα άρχισε να σκιτσάρει «ελευθεριάζουσες ιστορίες» µε καλλονές ηρωίδες, σουµπρέτες και νυµφίδια, κατά παραγγελία.

Οι γυναίκες που σκιτσάρει είναι όλες σε αισθησιακές πόζες, πρόθυµες στην εξέλιξη κάθε ιστορίας να ανταποκριθούν και στις πιο ακραίες ερωτικές φαντασιώσεις. Αυτές όµως ο Μανάρα τις σκιτσάρει υπαινικτικά και πάντως ποτέ δεν αποτυπώνει ωµά τη σεξουαλική πράξη, διατηρώντας τις ιστορίες του στο πλαίσιο µιας αισθησιακής φαντασίωσης – αυτής που εξέθρεψε τον ερωτισµό πολλών γενεών εφήβων.

Ο ίδιος εξοµολογείται: «Οταν ξεκίνησα τα κόµικς το 1968, “βίβλος” για όλους τους µαθητές της γενιάς µου ήταν “Ο µονοδιάστατος άνθρωπος” του Μαρκούζε. Εγώ είχα διαβάσει ένα άλλο βιβλίο του Μαρκούζε, το “Ερως και πολιτισµός”, στο οποίο θεωρητικοποιούσε το γεγονός ότι η σεξουαλικότητα δεν περιορίζεται στην αναπαραγωγή, αλλά είναι και ένας τρόπος κοινωνικής απελευθέρωσης. Αυτό µε επηρέασε πάρα πολύ».

Το 1983 (και ενώ έχει προηγηθεί η τολµηρή σειρά «Ο Χ.Π. και ο Τζουζέπε Μπέργκµαν» µε ήρωα έναν νεαρό, αντίγραφο του Αλέν Ντελόν, ο οποίος µπλέκει σε ακραίες περιπέτειες) η επικεφαλής του ιταλικού ερωτικού περιοδικού «Playmen» του παραγγέλνει µια εικονογραφηµένη ιστορία σε συνέχειες. Και ο ίδιος εµπνέεται τη διάσηµη πια σειρά «Le declic» («Το κουµπί της»): Επηρεασµένος από την πένα του Πιραντέλο, «γεννά» ως ηρωίδα µια σεξουαλικά ψυχρή παντρεµένη γυναίκα η λίµπιντο της οποίας όµως γνωρίζει αναπάντεχες κορυφώσεις όταν ο εγκέφαλός της συνδέεται µε ένα ηλεκτρονικό κουτί που διαθέτει και τηλεχειριστήριο. Αυτό το τολµηρό σκιτσογραφηµένο «σχόλιο» πάνω στην αρσενική κυριαρχία και τα συντηρητικά ήθη είχε µια πολύ πεζή, πολύ αστεία πηγή έµπνευσης: «Το τηλεχειριστήριο του γκαράζ µου» αποκαλύπτει ο Μίλο Μανάρα.

Ναι, καµιά φορά οι κορυφαίες εκφράσεις στην καλλιτεχνική πορεία ενός δηµιουργού µπορεί να συλλαµβάνονται έξω από ένα γκαράζ ή, όπως συνέβη στην περίπτωση του Καραβάτζο, σε ένα νοσοκοµείο απόρων και στα πιο κακόφηµα στέκια της Ρώµης και της Γένοβας...

Ακολουθήστε το ethnos.gr στο Instagram