Ο Π. Ένιγουεϊ πηγαίνει κόντρα στην κοινή πεποίθηση περί ανυπαρξίας χιούμορ στους Έλληνες συγγραφείς

Λέγεται συχνά πως το χιούμορ λείπει από την ελληνική λογοτεχνία (σύγχρονη και παλαιότερη) και πως αυτό αποτελεί ένδειξη για μι' αχρείαστη σοβαρότητα ή μάλλον για μια σοβαροφάνεια που αποκαλύπτει ένα στενόχωρο ή ακόμα και δυσάρεστο κλίμα. Ουδέν αναληθέστερον, όπως γίνεται αμέσως φανερό από την ανθολογία «Χιούμορ, ειρωνεία, σάτιρα στο ελληνικό σύντομο διήγημα και μικροδιήγημα (1974-2021)» του Π. Ένιγουεϊ, που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις 24 γράμματα.

Ο Ένιγουεϊ είναι Έλληνας πεζογράφος με παιγνιώδες ψευδώνυμο, που ξέρει πολύ καλά το ζήτημα και όταν άρχισε να σχεδιάζει την ανθολογία του σκεφτόταν να ξεκινήσει από τον 19ο αιώνα και να φτάσει μέχρι σήμερα με ένα πολύτομο εκδοτικό εγχείρημα, το οποίο θα αξιοποιούσε, κόντρα στην κοινή πεποίθηση περί ανυπαρξίας χιούμορ στους Έλληνες συγγραφείς, και παλαιότερες αντίστοιχες προσπάθειες (του Δημητρίου Μάργαρη, 1954, του Ευαγγέλου Κ. Μιλλεούνη, 1971, και των εκδόσεων του Εικοστού Πρώτου, 1994). Εντέλει ο ανθολόγος περιορίστηκε στην επιλογή λογοτεχνικών κειμένων της τελευταίας πεντηκονταετίας με τα οποία είμαστε όλοι περισσότερο εξοικειωμένοι.

Στον τόμο του περιλαμβάνονται σύντομα διηγήματα και μικροδιηγήματα (ελάχιστης έκτασης κείμενα) και δεν υπάρχει αμφιβολία πως το υλικό δεν αντανακλά μόνο το απαραίτητο και αυτονόητο προσωπικό γούστο, αλλά και την ανάγκη για μια κατά το δυνατόν ευρύτερη εκπροσώπηση, ικανή να αποτυπώσει τα πολλαπλά ρεύματα και τις γενικότερες τάσεις της νεότερης χιουμοριστικής παραγωγής.

Χιούμορ, ειρωνεία και σάτιρα δεν ταυτίζονται εννοιολογικά ούτε παράγουν το ίδιο λογοτεχνικό αποτέλεσμα. Στην πυκνά εμπεριστατωμένη εισαγωγή της, η Κατερίνα Κωστίου, που έχει μελετήσει επί μακρόν τα θέματα της σάτιρας, της ειρωνείας, της παρωδίας και του χιούμορ στην ελληνική λογοτεχνία, στεγάζοντας τις τέσσερις έννοιες υπό τον όρο «η ποιητική της ανατροπής», σημειώνει πως οι θεωρητικοί σπανίως συμφωνούν ως προς τι ακριβώς είναι η σάτιρα. Υπάρχει η ποιητική σάτιρα και η «μενίππεια» πρόζα (από τον αρχαίο κυνικό φιλόσοφο και σατιρικό Μένιππο), ήδη από τα χρόνια της αρχαίας Ελλάδας και της Ρώμης, όπου ο σατιριστής εκκινεί από μια ηθική αφετηρία, διεκδικώντας ανοιχτά τον αναμορφωτικό του ρόλο, ενώ στα χρόνια μας η σάτιρα αναλαμβάνει περισσότερο έναν φιλοσοφικό και στοχαστικό ρόλο.

Η κριτική αποτελεί διαχρονικά τον σκοπό της σάτιρας, αλλά και της ειρωνείας. Η ειρωνεία μπορεί με τη σειρά της να διαχωριστεί σε ειρωνεία των καταστάσεων και σε λεκτική ειρωνεία. Η δραματική ειρωνεία συνιστά μέρος της λεκτικής ειρωνείας: κακοτυχία του θύματος, με άγνοια εκ μέρους του της κακής έκβασης, για την οποία, ωστόσο, είναι ενήμερος ο αναγνώστης ή -αν μιλάμε για θέατρο- ο θεατής.

Χιούμορ, σάτιρα και ειρωνεία συνδέονται εκ κατακλείδι οργανικά και επικοινωνούν εκ των ένδον για να οδηγήσουν σε ανθολογίες χιούμορ όπως του Ένιγουεϊ, που είναι μαζί με τα άλλα και ένα είδος ιστορίας της μεταπολιτευτικής πεζογραφίας, η οποία αποδίδεται με μπρίο και κέφι, καθώς και σε μια ατμόσφαιρα μόνιμης αμφισημίας, αμφιβολίας και διάθεσης για αμφισβήτηση.

Ανθολογούνται (για να πάρουμε μια ιδέα του εύρους των αναφορών) οι Αλέξης Πανσέληνος, Ευγένιος Αρανίτσης, Προβοκάτσης Νάρκισσος & Νουνέκης Περίκαλλος, Χρήστος Χαρτοματσίδης, Βασίλης Τσιαμπούσης, Μανίνα Ζουμπουλάκη, Δημήτρης Φύσσας, Θοδωρής Νταλούσης, Αύγουστος Κορτώ, Κωστάκης Ανάν, Γιάννης Σκαρίμπας, Πέτρος Τατσόπουλος, Χρήστος Α. Χωμενίδης, Κίμων Θεοδώρου, Νάσος Βαγενάς, Νίκος Κουνενής, Άρις Αλεβίζος, Αυγή Μελέτη, Θέμης Λιβεριάδης, Ιφιγένεια Σιαφάκα, Γιάννης Μπασκόζος, Μαρία Πάλλα, Στέλλα Δούμου, Άρης Σφακιανάκης, Γιώργος Δενδρινός, Παναγιώτης Κουσαθανάς, Γιώργος Ιωάννου, Κωνσταντίνος Βάσσης, Λένα Καλαϊτζή - Οφλίδη, Σίμος Οφλίδης, Κώστας Μαυρουδής, Χάρης Μελιτάς, Νώντας Τσίγκας, Φάνης Κατσιρέλος, Αμάντα Μιχαλοπούλου, Δημήτρης Σπυρίδωνος, Κώστας Καβανόζης, Ζέτα Κουντούρη-Μπαρκούρα, Γιάννης Πατίλης, Λένος Χρηστίδης, Στέλλα Καραμπακάκη, Νάσος Θεοφίλου, Βαγγέλης Ραπτόπουλος, Γαλάτεια Ριζιώτη, Αλέξανδρος Αραμπατζής, Διονύσης Γ. Μεντζενιώτης, Σάκης Παπαδημητρίου, Λάζαρος Καλογήρου, Πάνος Κουτρουμπούσης, Νίκος Σταμπάκης, Γιώργος Παναγιωτίδης, Π. Ένιγουεϊ, Νάγια Κουτρουμάνη, Τόλης Καζαντζής, Αχιλλέας ΙΙΙ, Άγης Πετάλας, Βασίλης Γκουρογιάννης, Αχιλλέας Κυριακίδης, Α.Κ. Χριστοδούλου, Βασιλική Γεροκώστα, Σωτήρης Παστάκας, Ηλίας Κουτσούκος, Ηρώ Νικοπούλου, Χαρά Νικολακοπούλου, Γιώργος Γκόζης, Σάκης Σερέφας, Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Τζίμης Ευθυμίου, Ντίνος Χριστιανόπουλος, Ποιητής, Πάνος Ι. Μαυρομμάτης, Κλαίτη Σωτηριάδου, Δημήτρης Καλοκύρης, Σοφία Νικολαΐδου, Σωτήρης Κακίσης, Αλμπέρτος Ναρ, Αρχοντούλα Διαβάτη, Νίκος Χουλιαράς, Fay Ntan, Γιάννης Παλαβός, Κώστας Βραχνός, Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Μαρία Κοτρούτσου, Πάτροκλος Λεβεντόπουλος, Γιάννης Φαρσάρης.

*Με πληροφορίες από το ΑΠΕ-ΜΠΕ, Β. Χατζηβασιλείου