Πασχαλία Τραυλού στο ethnos.gr: «Kάθε βιβλίο που γράφεται για θέματα ταμπού αφήνει πολύτιμα σημάδια για τις επόμενες γενιές»

Με τα προηγούμενα βιβλία της να έχουν συγκεντρώσει θετικές κριτικές και να έχουν αγαπηθεί από τους αναγνώστες, η Πασχαλία Τραυλού επιστρέφει με μια νέα συναρπαστική ιστορία που αποδεικνύει ότι η γυναίκα είναι το κόμμα, η τελεία και το θαυμαστικό σε κάθε νόημα της ζωής. «Λόγω ιδιοσυγκρασίας και σπουδών είμαι ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένη σε θέματα φύλου. Δεν ήταν δυνατόν επομένως να μην προβληματιστώ όταν πρόσφατα το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ εξέδωσε απόφαση απαγόρευσης των εκτρώσεων. Καθώς η υπεύθυνη Δημοσίων Σχέσεων των εκδόσεων Διόπτρα με παρακίνησε να γράψω ένα άρθρο γι’ αυτό το θέμα, μου δόθηκε το ερέθισμα. Από αυτές τις 1000 λέξεις δημιουργήθηκε ένα ολόκληρο μυθιστόρημα» εξηγεί η ίδια στο ethnos.gr για την έμπνευση του νέου της βιβλίου. 

«Το υπόγειο στην οδό Ήρας 12», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Διόπτρα είναι μια ιστορία καθηλωτική και ανατριχιαστικά επίκαιρη μέχρι και σήμερα. «Το βιβλίο είναι μυθιστόρημα και οι ήρωες πλάσματα της φαντασίας μου. Όμως θεωρώ ότι όσα αναφέρω έχουν συμβεί, συμβαίνουν και θα συμβαίνουν όσο κατασκευάζονται «στερεότυπα» και «ηθικές» που εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα. Οφείλω δε να σημειώσω ότι για την πραγματολογική θεμελίωση του μυθιστορήματος χρησιμοποίησα νομοθεσία, δύο διδακτορικές διατριβές με λαογραφικό υλικό και με τη νομοθεσία σε Ελλάδα και εξωτερικό γύρω απ’ αυτό το θέμα και φυσικά αρθρογραφία, δεδομένα δηλαδή που απηχούν καταστάσεις και παθογένειες πέρα ως πέρα αληθινές. Εξάλλου, εξ ορισμού το μυθιστόρημα είναι ένα ψέμα ειπωμένο με τρόπο ώστε να μοιάζει με αλήθεια ή μια αλήθεια καμουφλαρισμένη πίσω από ένα ψέμα» λέει.

Ποια είναι η άποψή σας για τη θέση των γυναικών σήμερα; Έχει σημειωθεί πρόοδος;

Η απάντηση έχει να κάνει με χωροταξικά κριτήρια σε μεγάλο βαθμό. Σαφώς και στις δυτικές κοινωνίες υπάρχει σαφέστατη βελτίωση της θέσης των γυναικών, αφού απολαμβάνουν πάμπολλα δικαιώματα σε προσωπικό, επαγγελματικό και οικογενειακό επίπεδο, γεγονός που δεν μπορεί να ειπωθεί για τις γυναίκες σε αρκετές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής, όπου υπάρχει ακόμη υψηλός βαθμός γυναικείου αναλφαβητισμού, πατριαρχική δομή της κοινωνίας σε βαθμό καταπίεσης, απαγόρευση κυκλοφορίας χωρίς συνοδό, σκλάβες του σεξ, κλειτοριδεκτομές, μπούργκες και πάει λέγοντας. Αλλά και στις δυτικές κοινωνίες δεν μπορούμε ν' αγνοήσουμε τις γυναικοκτονίες, την ενδοοικογενειακή βία, τους βιασμούς και την κάθε είδους κακοποίηση. Θεωρώ συνετότερο επομένως να μιλάμε για μια μεταβατική περίοδο της ανθρωπότητας, που έχει αρχίσει να αφυπνίζεται πάνω στα έμφυλα θέματα.

Πώς η λογοτεχνία μπορεί να συμβάλει στην ανάδειξη και στην αντιμετώπιση των θεμάτων που αφορούν τη θέση των γυναικών;

Κατ’ αρχάς, στην Ελλάδα ο γυναικείος αναλφαβητισμός έως τη δεκαετία του ’50 καθιστούσε απαγορευτική την ενασχόληση των γυναικών με τη λογοτεχνία και κατ’ επέκταση τους στερούσε τη δυνατότητα να μιλήσουν πρωτογενώς για το φύλο τους και για τα δεινά τους. Τώρα όμως που το μορφωτικό τους επίπεδο και η συναισθηματική τους ευφυια αναπτύσσονται και οι γυναίκες εκφράζονται ελεύθερα, η λογοτεχνία είναι ένας εξαίσιος και αποτελεσματικός δίαυλος για ν' αποτυπώσουν εμφατικά τα στερεότυπα και τις παθογένειες που τις κράτησαν για αιώνες παγιδευμένες. Θεωρώ πως κάθε βιβλίο που γράφεται για θέματα ταμπού αφήνει πολύτιμα σημάδια για τις επόμενες γενιές, ώστε να πάρουν απ’ τη δική μου γενιά τη σκυτάλη και να συνεχίσουν τις προσπάθειες για έναν καλύτερο κόσμο.

Ποια είναι η δική σας προσέγγιση ως συγγραφέα στην αντιμετώπιση θεμάτων που σχετίζονται με τη γυναικεία θέση και ποια είναι τα μηνύματα που επιθυμείτε να μεταφέρετε μέσω του έργου σας;

Το μήνυμα εξαρτάται από την ιδέα που προβάλλω λογοτεχνικά κάθε φορά. Στο συγκεκριμένο βιβλίο αναπτύσσεται ένα θέμα ταμπού, αυτό των εκτρώσεων, με αναφορές στη στάση της Εκκλησίας και των κλειστών κοινωνιών γύρω από αυτό. Δίνεται η ευκαιρία ν' ανασυστήσω την ατμόσφαιρα της επαρχιακής κοινωνίας του ’50, αλλά και εκείνη που επικρατούσε στα αστικά κέντρα γύρω από τη θέση και τα δικαιώματα της γυναίκας. Εκείνο που αγωνιωδώς ήθελα ν' αποτυπώσω στο βιβλίο είναι το αυτονόητο ανθρώπινο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης του σώματος και εν γένει του εαυτού ανεξαρτήτως φύλου, παράλληλα με την επισήμανση ότι οι αμβλώσεις είναι μια πολύ πιο σύνθετη διαδικασία, αφού πρόκειται για απόφαση που λαμβάνεται υπό την πίεση πολλών παραγόντων: την ψυχολογική κατάσταση της γυναίκας, την εμπλοκή των ενοχών που αναπτύσσονται από κοινωνικά στερεότυπα και θρησκείες, την οικονομική της κατάσταση, τη στάση της οικογένειας απέναντι στο ενδεχόμενο εξώγαμης κύησης, τον ενστικτώδη μητρικό ρόλο, τα θρησκευτικά της πιστεύω και τις αντικειμενικές συνθήκες της ζωής της, που επιτρέπουν ή δεν επιτρέπουν τον ερχομό ενός παιδιού και την ευτυχία του. Κατά συνέπεια, οι γυναίκες δεν χρειάζονται ούτε τους νόμους ούτε τα δικαστήρια ούτε το κράτος για να τους καθορίζει πώς θα χειριστούν τον εαυτό τους και τι απόφαση θα λάβουν όταν πρέπει να βάλουν όλα αυτά τα δεδομένα στη ζυγαριά του μυαλού τους. Η συνείδηση, η ψυχή και η κρίση τους αρκούν. Και ο δυσκολότερος αγώνας κάθε ανθρώπου είναι όταν συγκρούεται η συνείδηση με τη λογική και την ψυχή του.

Πώς βλέπετε την προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια να δημιουργηθεί μια νέα γλώσσα που δεν θα είναι κακοποιητική και προσβλητική;

Εννοείται πολύ θετικά, αρκεί να μη φτάνουμε σε ακρότητες. Είμαι από τα άτομα που πιστεύουν ότι η γλώσσα αποτυπώνει τις προθέσεις και τις ιδέες των ομιλούντων, αλλά ισχύει και το αντίστροφο. Η ορθή χρήση της γλώσσας οδηγεί σε ψυχική και νοητική καλλιέργεια. Είμαστε κατά κάποιον τρόπο ό,τι λέμε. Και ό,τι λέμε, δηλαδή όπως μιλάμε, σιγά σιγά καθορίζει και αυτό που είμαστε ή αυτό που τείνουμε να γίνουμε. Ωστόσο δεν έχω καταλήξει αν συμφωνώ με την αναμόρφωση παλιότερων λογοτεχνικών κειμένων πάνω σε αυτή τη φόρμουλα. Είμαι υπέρ όμως της προσπάθειας που γίνεται στη γλώσσα της Δημόσιας Διοίκησης και εν γένει στον δημόσιο λόγο.

Πιστεύετε στη δύναμη των λέξεων και ποιες λέξεις επανέρχονται πιο συχνά στο στόμα σας;

Φυσικά και πιστεύω στη δύναμη ή ορθότερα στην πυγμή και στη μαγεία των λέξεων. Δεν είναι τυχαίο που οι άνθρωποι απέδιδαν σε φράσεις τη δυνατότητα να μεταβάλουν πρόσωπα και καταστάσεις. Η πίστη στα ξόρκια και στα λόγια των τελετουργιών δεν είναι τίποτε άλλο από την αποτύπωση αυτής της ενδόμυχης, σχεδόν αρχέγονης γνώσης. Γιατί οι λέξεις είναι ο Λόγος. Και εν αρχή ανέκαθεν ην ο Λόγος… Η λέξη που χρησιμοποιώ τον τελευταία καιρό συχνότατα είναι η αλληλεπίδραση, ίσως επειδή υποσυνείδητα πιστεύω πως η συλλογικότητα αποτελεί τη βάση κάθε πετυχημένου πολιτισμού.

Τι αισθάνεστε να έχει αλλάξει στο συγγραφικό σας ύφος και στο πώς βιώνετε την κάθε ιστορία ξεχωριστά, από την εποχή του πρώτου σας βιβλίου μέχρι και σήμερα;

Εξαίσια ερώτηση! Πρώτα απ’ όλα σε αυτά τα είκοσι τρία χρόνια έχω αλλάξει εγώ. Επομένως είναι φυσικό να έχει αλλάξει η κοσμοθεωρία μου και η γραφή μου. Είμαι από τις τυχερές συγγραφείς που έχουν την ευκαιρία να επανεκδώσουν παλιότερα βιβλία τους κάτω από νέα εκδοτική στέγη. Ξαναδουλεύοντας τα βιβλία εκείνα και καθώς έρχομαι αντιμέτωπη με την πιο νεανική εκδοχή του συγγραφικού και όχι μόνο εαυτού μου, διαπιστώνω πως τώρα έχω γίνει πιο ουσιαστική, πιο μεστή, πιο λιτή. Νομίζω ότι πρόκειται για μια κατάκτηση που οφείλεται στη δουλειά, στην περίσκεψη και στην ωριμότητα. Είναι απίστευτα ωραίο να διαπιστώνεις μόνος σου τα λάθη σου και να έχεις την ευκαιρία να τα διορθώσεις. Βέβαια έπειτα από δέκα ή είκοσι χρόνια μπορεί και πάλι να έγραφα το ίδιο βιβλίο αλλιώς. Δεν αλλάζουν βλέπετε μόνο οι άνθρωποι αλλά και οι εποχές. Και μαζί τους και οι λέξεις.

Πιστεύετε ότι τα social media έχουν επιφέρει αλλαγές στην ανάγνωση και στην αντίληψη του κοινού για τη λογοτεχνία; Και, αν ναι, πώς αντιμετωπίζετε αυτές τις αλλαγές;

Σίγουρα έχουν επιφέρει αλλαγές και προς το καλύτερο και προς το χειρότερο. Η προβολή των βιβλίων μέσω των social media συμβάλλει καταλυτικά ώστε να φτάσει η πληροφορία στο κοινό. Ταυτόχρονα όμως τα social media έγιναν ανταγωνιστές των βιβλίων κατά κάποιον τρόπο, αφού απορροφούν μεγάλο μέρος του ελεύθερου χρόνου των αναγνωστών. Έχουν προκαλέσει ένα αντίστοιχο πλήγμα με εκείνο που πρωτοκατάφερε στη φιλαναγνωσία άλλοτε η τηλεόραση. Όμως έχουν προκαλέσει αλλαγές και στις αναγνωστικές ανάγκες. Πλέον τα βιβλία πρέπει να είναι τόσο μεστά και εναργή, ώστε να μην κουράζεται και να μη βαριέται ο αναγνώστης. Πρέπει να παίρνει το μήνυμα του συγγραφέα όσο το δυνατό πιο εύληπτα, σύντομα και συναρπαστικά. Φλυαρία και λάθη καταδικάζονται.

Ποια είναι η άποψή σας για την αυθεντικότητα και την αξιοπιστία των κριτικών που διακυβεύονται στα social media;

Θεωρώ ότι είναι άλλο πράγμα η άποψη ενός αναγνώστη και άλλο η εμπεριστατωμένη κριτική ενός βιβλίου. Η πρώτη είναι απολαβή μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Καθένας έχει δικαίωμα να εκφράσει ευπρεπώς και με σεβασμό τη γνώμη του. Η κριτική όμως προϋποθέτει τριβή με το βιβλίο και κατάλληλο υπόβαθρο για να ασκηθεί. Το διαδίκτυο και τα social media δίνουν ανεξέλεγκτα βήμα σε οποιονδήποτε να πει τη γνώμη του και οι γνώμες αυτές αποτελούν έναν δείκτη μέτρησης (ποσοτικό, αν και όχι πάντα ποιοτικό) για την αποτίμηση ενός βιβλίου. Ωστόσο ο ίδιος ο δημιουργός νομίζω ότι επιβάλλεται να διαθέτει την αυτογνωσία και την ευθυκρισία που θα του επιτρέψει να ξεχωρίσει ποια γνώμη πρέπει να λάβει υπόψη του και ποια όχι. Η αυστηρή αυτοκριτική είναι ο καλύτερος σύμβουλος του δημιουργού.

Πώς διαχειρίζεστε το άγχος, την απογοήτευση ή τις δυσκολίες που μπορεί ν’ αντιμετωπίζετε στην καθημερινότητά σας;

Με υπομονή και πολύ καφέ. Είμαι από τους ανθρώπους που βλέπουν το ποτήρι μισογεμάτο και πιστεύω στη δύναμη της αισιοδοξίας και της εργατικότητας. Με καρτερικότητα και προσπάθεια όλα μπορούν να συμβούν και να αντιμετωπιστούν. Ιδίως αν έχουν κοντά τους ανθρώπους που τους νοιάζονται και τους στηρίζουν, και σ’ αυτό το θέμα έχω σταθεί τυχερή.

Έχετε ήδη ξεκινήσει να κάνετε κάποιες πρώτες σκέψεις για το επόμενο βιβλίο σας;

Πρώτες σκέψεις έχω κάνει, επειδή δεν τις προκαλώ αλλά αυθαιρετούν και ξεπηδούν από μόνες τους. Δεύτερες όμως όχι. Το απαγορεύω στον εαυτό μου προς το παρόν, γιατί επιβάλλεται μια ανάπαυλα, ώστε να είμαι εντίμως δημιουργική.