Ιδέες και «στρατηγοί» που άλλαξαν το ποδόσφαιρο

Οι ταλαντούχοι ποδοσφαιριστές, οι μεγάλες ιδέες ή οι ιδιοφυείς προπονητές δημιουργούν τις κορυφαίες ομάδες. Ένα αέναο ερώτημα, που βασάνιζε και βασανίζει τη σκέψη των φίλων του ποδοσφαίρου. Ευλογία για κάθε σύλλογο θα ήταν η συνύπαρξη και των τριών προϋποθέσεων. Επειδή όμως, ιστορικά, η ιδανική Πολιτεία υπήρξε μόνο στη σκέψη του Πλάτωνα, η δημιουργία των ομάδων που μένουν στην ιστορία, είναι κυρίως αποτέλεσμα της σοφίας η οποία συγκεντρώθηκε εν είδει εμπειριών στη σκέψη συγκεκριμένων προπονητών, και οι οποίοι πέτυχαν να μετατρέψουν το άθλημα από παιχνίδι σε καλλιτεχνική παράσταση.

Μία ιστορική προσέγγιση της εξέλιξης του ποδοσφαίρου μέσα από τη σκέψη των προπονητών, καταθέτει ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Γιάννης Γεωργάκης με το βιβλίο του «Ιδέες και “στρατηγοί” που άλλαξαν το ποδόσφαιρο», το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «ατέχνως». Ο Γιάννης Γεωργάκης, συμπυκνώνει στο μοναδικό αυτό –για κάθε ποδοσφαιρόφιλο- βιβλίο, την πολυετή εμπειρία και γνώση με ένα πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό. Και παραδίδει ένα «ευαγγέλιο» της εξέλιξης της φιλοσοφίας, της στρατηγικής και της τακτικής του ποδοσφαίρου εδώ και έναν αιώνα.

Το ποδόσφαιρο παίζονταν κάποτε κυρίως με τα πόδια. Σήμερα παίζεται πρωτίστως με το μυαλό. Κατά το παρελθόν ήταν απλή αριθμητική. Σήμερα είναι ανώτερα μαθηματικά, μια αέναη διαχείριση κρίσεων.

Ο Ιταλός προπονητής Αρίγκο Σάκι καταθέτει την άποψη ότι παίκτες λογίζονται όσοι κλωτσάνε την μπάλα και ποδοσφαιριστές μόνο όσοι αντιλαμβάνονται το παιχνίδι. Στις μέρες μας η δημιουργία ομάδας που να μαγεύει τους φιλάθλους, απαιτεί πρωτίστως ανάδειξη των πνευματικών ικανοτήτων των ποδοσφαιριστών, στοιχείο το οποίο με τη σειρά του απαιτεί ποιότητα, σταθερότητα, εργατικότητα, πάθος και κυρίως επαγγελματική συνείδηση σε θέματα ιστορικών, θεωρητικών και τεχνικών γνώσεων.

Το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο όπως πρώτος το οραματίστηκε ο Ολλανδός Ρίνους Μίχελς, δεν είναι όπως άλλοτε μάχη χαρακωμάτων, αλλά παράσταση με δυνατές συγκινήσεις. Όπως γράφει ο Γ.Γεωργάκης, όταν οι Ιταλοί έβλεπαν στο γήπεδο στρατούς και χαρακώματα, ο Αρίγκο Σάκι αντιλαμβανόταν το παιχνίδι με το πνεύμα του θεατή, που πήγαινε στη «Σκάλα» του Μιλάνου να απολαύσει την Αϊντα του Βέρντι. Κατά τον Σάκι η ομάδα διέπεται από τους κανόνες της ορχήστρας, με τον μαέστρο να βάζει τον χαρακτήρα και τους ποδοσφαιριστές να τον ακολουθούν παίζοντας τα όργανα σύμφωνα με την παρτιτούρα.

Η διαφορά της μουσικής ορχήστρας από την ποδοσφαιρική, έγκειται στο γεγονός ότι στο ποδόσφαιρο υπάρχει αντίπαλος ο οποίος εκτός των άλλων επιδιώκει να επιβάλει τη δική του αρμονία. Για τον ποδοσφαιριστή ο αγώνας εκτός από παιχνίδι με τον αντίπαλο, είναι παιχνίδι με τους συμπαίκτες του, παιχνίδι με τον εαυτό του. Σε κλάσματα του δευτερολέπτου καλείται να πάρει τη σωστή απόφαση. Χωρίς ανάπτυξη των πνευματικών και σωματικών ικανοτήτων, η υψηλή επίδοση είναι πλέον αδύνατη.

Το ποδόσφαιρο είναι τέχνη και η ουσία της τέχνης είναι να δώσει στους ανθρώπους τροφή για σκέψη. Ως εκ τούτου δεν αρκεί να κερδίζει μία ομάδα, πρέπει να το κάνει και με απαράμιλλο τρόπο. Επιτυχία δεν είναι μόνο η νίκη στον αγώνα, αλλά και ο ενθουσιασμός του θεατή, η δημιουργία θετικών συναισθημάτων.

Οι ποδοσφαιρικοί καλλιτέχνες τέρπουν τους οφθαλμούς και ευφραίνουν τον ψυχισμό των θεατών. Ωστόσο έντεκα καλλιτεχνικά εγώ, σπανίως δημιουργούν ένα αξιόμαχο συγκρότημα που να μην παίζει φάλτσα το σκοπό. Η αναζήτηση του καινούργιου στο ποδόσφαιρο είναι αναγκαία όσο το νερό για κάθε ζώντα οργανισμό. Γι αυτό κι ο ρόλος του προπονητή είναι μοναδικός στην ιστορία του αθλήματος. Αν ο αγώνας είναι παράσταση, ο προπονητής κάθεται στην καρέκλα του σκηνοθέτη, κι αν είναι κοντσέρτο, κρατάει την μπαγκέτα του μαέστρου.

Οι ποδοσφαιρικές ιδέες και τα συστήματα γερνάνε όπως οι άνθρωποι. Η ιστορική γνώση σε συνδυασμό με την επιστημονική εξέλιξη, αποτελεί τη βάση για την ανάπτυξη του αθλήματος. Στο σύγχρονο ποδόσφαιρο, όπως αυτό αναπτύχθηκε μετά τη δεκαετία του 1960, οι προπονητικές ασκήσεις και οι κινήσεις στον αγωνιστικό χώρο, απαιτούν εκτός των άλλων, γνώσεις επιπέδου γεωμετρίας, μαθηματικής ανάλυσης και θεωρίας του χάους.

Σε επίπεδο τακτικής οι εξελίξεις παρουσιάζονται στο βιβλίο, κυρίως κατά τη διάρκεια των παγκοσμίων πρωταθλημάτων. Ωστόσο οι αλλαγές στη διάταξη των ομάδων είναι καθημερινές και αφορούν την ελαχιστοποίηση των λαθών στις μεταβιβάσεις, την καλύτερη κυκλοφορία της μπάλας, τη μεγαλύτερη πνευματική ωριμότητα, την υψηλότερη τεχνική κατάρτιση, και την επίτευξη τερμάτων μοναδικής συνεργασίας και θεάματος.

Το ποδοσφαιρικό μοντέλο που δίδαξε η Μπαρτσελόνα του Πεπ Γκουαρντιόλα στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αιώνα, παίζεται σήμερα από εκατοντάδες ομάδες και σε όλες τις ηπείρους. Το καινούργιο προκύπτει πάντοτε από την επιστημονική ανάλυση και τη δημιουργική μελέτη του παλαιού.

Ο Ρίνους Μίχελς εφεύρε στα τέλη της δεκαετίας του 1960 τη φόρμουλα της ολοκληρωτικής προσέγγισης στην ανάπτυξη του παιχνιδιού πετώντας στο καλάθι των αχρήστων τις ιδέες του κατενάτσιο, ο Βαλερί Λομπανόφσκι εισήγαγε την επιστήμη στο ποδόσφαιρο, ο Αρίγκο Σάκι εξέλιξε το μοντέλο του Λομπανόφσκι, ο Γιόχαν Κρόιφ απογείωσε το ποδόσφαιρο του Μίχελς, ο Γκουαρντιόλα διεύρυνε τη σκέψη του Κρόιφ, ο Λουίς Μενότι και ο Μαρσέλο Μπιέλσα προσάρμοσαν το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο στις ανάγκες της Λατινικής Αμερικής, ο Γιούργκεν Κλοπ έδωσε νέα ώθηση στο γερμανικό ποδόσφαιρο βγάζοντάς το από την στασιμότητα και οι Σκωτσέζοι Ματ Μπάσμπι, Μπιλ Σάνκλι, Άλεξ Φέργκιουσον απέδειξαν ότι οι ηγετικές ικανότητες δεν καλλιεργούνται αποκλειστικά στις πανεπιστημιακές αίθουσες.

Η πλειοψηφία των ανθρώπων που ασχολούνταν στο μακρινό παρελθόν με το ποδόσφαιρο, ήταν του δημοτικού. Κι όπως γράφει ο Γιάννης Γεωργάκης, ο ποδοσφαιρικός παππούς γεννήθηκε την εποχή του αλόγου, ο πατέρας την εποχή του αυτοκινήτου, ο γιος την εποχή του αεροπλάνου και ο εγγονός την εποχή του διαστημόπλοιου. Με την πάροδο των ετών ο προπονητής και ο ποδοσφαιριστής έμαθαν να σκέφτονται πολύπλοκα, να προγραμματίζουν καλύτερα, να υπολογίζουν γρηγορότερα, να επικοινωνούν ευκολότερα και να αξιοποιούν την επιστήμη. Στις μέρες μας τα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα αποτυπώνονται ανεξίτηλα στην ποιότητα του ποδοσφαιρικού θεάματος.

Κάθε εποχή αναδεικνύει τους δικούς της ήρωες. Όταν οι ομάδες χτίζονταν από την άμυνα, το αποτέλεσμα επαφίονταν κυρίως στην ικανότητα και τη στιγμιαία έκρηξη του ατόμου. Η εξέλιξη του αθλήματος επιτεύχθηκε με την αρμονική συνεργασία των μελών του συνόλου. Οι έννοιες άμυνα και επίθεση παραχώρησαν τη θέση τους στις αμυντικές και επιθετικές ενέργειες. Οι ομάδες απέκτησαν ακαδημίες, όπως οι χώρες πανεπιστήμια, και η θέση τους στην παγκόσμια κατάταξη δεν κρίνεται από τις γηπεδικές εγκαταστάσεις, αλλά από το πνευματικό και ερευνητικό επίπεδο του διδακτικού προσωπικού και την ικανότητα αφομοίωσης των γνώσεων εκ μέρους των μαθητευομένων.

Ο συνδυασμός ιδεών, ταλέντου και τακτικής, δημιουργεί τις ομάδες που μένουν στην ιστορία ως κλασικές. Στην ηγεσία αυτών των ομάδων υπάρχει πάντοτε ένας προικισμένος «στρατηγός» με τη φαρέτρα του γεμάτη καινοτόμες ιδέες.

Ο Χέρμπερτ Τσάπμαν, ο Τζίμι Χόγκαν, ο Άρπαντ Βάις, ο Καρλ Ράπαν, ο Μπορίς Αρκάντιεφ, ο Γκούσταφ Σέμπες, ο Χελένιο Χερέρα, ο Βίκτορ Μάσλοφ, ο Ρίνους Μίχελς, ο Ερνστ Χάπελ, ο Ματ Μπάσμπι, ο Μπιλ Σάνκλι, ο Βαλερί Λομπανόφσκι, ο Λουίς Μενότι, ο Μπράιαν Κλαφ, ο Γιόχαν Κρόιφ, ο Αρίγκο Σάκι, ο Άλεξ Φέργκιουσον, ο Αρσέν Βενγκέρ, ο Ζοζέ Μουρίνιο, ο Μαρσέλο Μπιέλσα, ο Πεπ Γκουαρντιόλα, ο Γιούργκεν Κλοπ, άπαντες υπήρξαν δάσκαλοι σε θέματα οργάνωσης των ομάδων και διεξαγωγής της ποδοσφαιρικής αναμέτρησης. Υπάρχει ωστόσο και μία μεγάλη πλειοψηφία προπονητών, οι οποίοι προσαρμόζουν τις δυνατότητές του στις ιδέες των άλλων. Εν ολίγοις, αντιγράφουν. Ενίοτε μάλιστα με επιτυχία. Κι αυτό επειδή στο ποδόσφαιρο δεν κερδίζει πάντοτε ο ποιοτικά καλύτερος, αλλά εκείνος που την ημέρα του αγώνα βρέθηκε σε καλύτερη αγωνιστική κατάσταση, ή στάθηκε περισσότερο τυχερός.

Το βιβλίο του Γιάννη Γεωργάκη είναι μία βίβλος των ποδοσφαιρικών ιδεών και συστημάτων, μία βίβλος της εξέλιξης του αθλήματος. Κάθε φίλαθλος που θα το διαβάσει, θα αρχίσει να βλέπει, να «διαβάζει» και να ευχαριστιέται με άλλο μάτι, κάθε ποδοσφαιρικό αγώνα.

Τ.Χ.