Στην απαρχή όχι ενός νέου, αλλά ενός άλλου κόσμου

Με αφορμή την παρουσίαση στην Αθήνα του βιβλίου «Φιλοσοφία της Τεχνητής Νοημοσύνης – Ένα ταξίδι στο μέλλον» (Διόπτρα) του Γιώργου Χατζηβασιλείου, το Έθνος μίλησε με τον συγγραφέα, ώστε να μοιραστεί κάποιες σκέψεις για το βιβλίο του και το φαινόμενο της Τεχνητής Νοημοσύνης, που μπαίνει όλο και περισσότερο στις συζητήσεις, αλλά και τις ζωές, όλων μας.

Όσο περνάει ο καιρός όλο και περισσότερο η Τεχνητή Νοημοσύνη απασχολεί διεθνώς τα MME και τις καθημερινές μας συζητήσεις. Για ποιο λόγο καταλαμβάνει τόσο χώρο στη δημόσια σφαίρα;

Η Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) συστήνει τη μεγαλύτερη επανάσταση που θα διαμορφώσει το μέλλον της ανθρωπότητας. Θα αλλάξει την ανθρώπινη ιστορία περισσότερο και βαθύτερα από ο,τιδήποτε άλλο – περισσότερο απ’ ό,τι π.χ. ο ηλεκτρισμός. Αντικρύζουμε τώρα μόλις το πρώτο της βρεφικό στάδιο. Εκκολάπτει όμως μια κοσμογονία που ο κόσμος θα βιώνει όλο και πιο πολύ όσο θα περνούν οι δεκαετίες παντού: στις θέσεις εργασίας, στα αντικείμενα μας, στην οικονομία, στις επιστήμες, στις τέχνες, σε νέες μορφές κοινωνικοποίησης μεταξύ ανθρώπου κι ΤΝ. Θα υπεισέλθει παντού. Θα μεγεθύνει τις δυνάμεις κάθε επιστήμης, τέχνης και επαγγέλματος. Η δημόσια σφαίρα αφουγκράζεται ότι κάτι σημαντικό εγκυμονείται χωρίς να μπορεί να προσδιορίσει τι. Προς την κατεύθυνση αυτή επιχειρώ να εμβαθύνω στο βιβλίο αναζητώντας τις ευκαιρίες και τις απειλές της επίδρασης της ΤΝ στο ανθρώπινο μέλλον.  

Ωστόσο, ο μέσος αναγνώστης μπορεί να διαβάσει και να κατανοήσει το βιβλίο σας;

Το βιβλίο είναι γραμμένο με γλώσσα εύληπτη για το ευρύ κοινό, για αυτό  και στους τρεις μήνες κυκλοφορίας του οι αναγνώστες το τιμήσαν ήδη με δύο εκδόσεις, ενώ κέρδισε μαζί το βραβείο «Καλύτερου Non-Fiction βιβλίου του 2023» από τους αναγνώστες της Athens Voice. To κείμενο του όμως απευθύνεται και στους ειδήμονες του χώρου. Είναι ένα ακαδημαϊκό εγχειρίδιο γύρω από τη φιλοσοφία της ΤΝ, το πρώτο στην ελληνική βιβλιογραφία που αποτυπώνει τη «μεγάλη εικόνα» γύρω από τις κοινωνικές, ιστορικές και πολιτικές συνέπειες που φέρνει η ΤΝ στο μέλλον μας. Είναι ένα κείμενο δηλαδή πολιτικής φιλοσοφίας. Για αυτό και το πάνελ παρουσίασης του βιβλίου στην Αθήνα είναι ένα πολιτικό πάνελ.   

Πέρα από τις μεγάλες ευκαιρίες για επιστημονική και κοινωνική ανάπτυξη που φέρνει η ΤΝ, ποιες νομίζετε είναι κάποιες άμεσες, κοντινές, απειλές που δημιουργεί;

Οι απειλές που κομίζει η ΤΝ είναι πολλές - όσο είναι βέβαια κι οι ευκαιρίες για βελτίωση της ζωής που προσφέρει.  Η πιο άμεση και πληθωρική που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι για μένα το πρόβλημα της «ηθικής ευθυγράμμισης της ΤΝ». Ας το εξηγήσω καλύτερα με ένα παράδειγμα. Πριν λίγα χρόνια είχε χτυπήσει συναγερμός στα γραφεία της Google, της πιο ισχυρής εταιρείας ΤΝ που υπάρχει τώρα στον πλανήτη, επειδή η αναζήτηση στον ιστότοπο της, μιας φωτογραφίας από “χέρια”, έδειχνε μόνο λευκά χέρια.  Όταν η αναζήτηση αφορούσε “μαύρα χέρια” έβγαζε φωτογραφίες με υποτιμητικό περιεχόμενό για τη μαύρη φυλή. Ήταν μια οδυνηρή διαπίστωση που έδειξε ότι η ΤΝ της Google αντί να γεφυρώνει τις κοινωνικές διακρίσεις, τις μεγεθύνει. Όπως φάνηκε, αυτό συνέβη επειδή οι περισσότεροι προγραμματιστές στις μεγάλες ψηφιακές εταιρείες όπως η Google, ήταν λευκοί άντρες. Η ΤΝ έτσι αντανακλούσε αναπόδραστα τις - εκούσιες και ακούσιες - προκαταλήψεις των κατασκευαστών της.     

Οι προκαταλήψεις με τις οποίες φορτώνουμε την ΤΝ (από το τι είναι “χέρια” μέχρι το “τι είναι άνθρωπος”) έχει ογκώδεις κοινωνικές προεκτάσεις. Φερ’ ειπείν, οι τράπεζες χρησιμοποιούν εφαρμογές ΤΝ για να επεξεργαστούν αν κάποιος πληροί ή όχι τα κριτήρια που χρειάζονται για να του δοθεί ένα δάνειο. Τι θα γίνει εάν στους αλγόριθμους τους έχουν εγκατασταθεί ρατσιστικά και σεξιστικά πρότυπα που δίνουν πιο δύσκολα δάνειο σε μια μαύρη γυναίκα απ’ ό,τι σε ένα λευκό άντρα; Στο σύνολο των άπειρων εφαρμογών ΤΝ που θα χρησιμοποιούμε τις επόμενες δεκαετίες το πρόβλημα της «ηθικής ευθυγράμμισης της ΤΝ» γίνεται θεμέλιο φιλοσοφικό και πρακτικό ζήτημα για το παρόν και το μέλλον του σύγχρονου ανθρώπινου πολιτισμού.       

Η φιλοσοφία έτσι θα γίνει πιο πρακτικά και άμεσα ωφέλιμη από κάθε άλλη εποχή. Η ανάδυση της νέας τεχνολογίας δεν θα φέρει μια (περαιτέρω) καθίζηση της φιλοσοφίας όπως πολλοί προοικονομούν. Αντίθετα. Φέρει μια ριζική αναγέννηση της.

Ποιος είναι ο ρόλος δηλαδή της φιλοσοφίας απέναντι στο ρεύμα αλλαγών που φέρνει τώρα η ΤΝ;

Η φιλοσοφία είναι εκείνη που καλείται να αφουγκραστεί την πολιτισμική μεταμόρφωση που η νέα τεχνολογία με αιχμή την ΤΝ επωάζει, ώστε να καταθέσει τη δική της διόραση ως προς το τι κόσμο φτιάχνουμε και τι κόσμο θέλουμε να φτιάξουμε πάνω στα νέα τεχνολογικά μας θεμέλια.

Καλείται να το πράξει με έναν λόγο που να απευθύνεται όχι μόνο εντός των ακαδημαϊκών συνόρων αλλά και στην ευρύτερη δημόσια σφαίρα εξαιτίας της άμεσης κρισιμότητας και ταχύτητας όσων συντελούνται. Μέρος της αποστολής της, ανέκαθεν ήταν η άρθρωση μιας δημόσιας τοποθέτησης πάνω στα κοινά και πρακτικά ζητήματα, όπως υποδηλώνουν οι αρχαίοι και πολλοί νεότεροι φιλόσοφοι. Δεν είναι τυχαίο που στην αρχαιότητα η φιλοσοφία δεν ασχολήθηκε ποτέ με το οικολογικό ας πούμε πεδίο, αφού αυτό δεν υπήρχε στη λίστα των απτών προβλημάτων της.  

Σήμερα αντίστοιχα καλείται να απαντήσει σε ζητήματα που κανείς απ’ τους παραδοσιακούς φιλόσοφους ως τώρα δεν είχε αναμετρηθεί μαζί τους. Ούτε ο Πλάτων, ούτε ο Αριστοτέλης, ο Καντ ή ο Νίτσε είχαν πραγματευθεί ηθικά ζητήματα όπως πως να διαχειριστούμε αλγόριθμους που ξεπερνούν τη δική μας νοημοσύνη και απειλούν να μας πάρουν πχ τις θέσεις εργασίες, ή πώς καλούμαστε να διαχειριστούμε την απτή δυνατότητα να μηχανεύουμε το ανθρώπινο DNA φτιάχνοντας δυνητικά ακόμη και νέα ανθρώπινα είδη σε βάθος χρόνου. Η φιλοσοφία καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα ενός ανεπανάληπτου κόσμου που τώρα βλέπουμε μόλις την πρώτη του απαρχή. Ενός κόσμου που δεν θα είναι απλώς καινούργιος. Θα είναι άλλος.    

* Η παρουσίαση του βιβλίου θα γίνει την Τετάρτη 6 Μαρτίου, 20.30 στον Ιανό (Σταδίου 24) και για το βιβλίο θα μιλήσουν η Άννα Διαμαντοπούλου, πρώην Επίτροπος ΕΕ και Υπουργός, ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, Ειδικός Γραμματέας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού στην Προεδρία της Ελληνικής Κυβέρνησης, και ο συγγραφέας και διευθυντής του "Ελεύθερου Τύπου", Πάνος Αμυράς, που συντονίζει και την εκδήλωση.