Scroll, like, read: Πώς το TikTok ξύπνησε τη δίψα μας για διάβασμα

Τα τελευταία χρόνια, κάτι καινούργιο τραβά το βλέμμα στα βιβλιοπωλεία – είτε φυσικά είτε διαδικτυακά. Πέρα από τα εξώφυλλα με βραβεύσεις και προτάσεις κριτικών, βιβλία που «κατέκτησαν το TikTok» ξεχωρίζουν ανάμεσα στις νέες κυκλοφορίες. Το #BookTok, που ξεκίνησε ως ένα απλό hashtag του TikTok γύρω από το διάβασμα, έχει καταφέρει να δώσει νέα πνοή στην εκδοτική αγορά, αναδεικνύοντας παλιότερους και νέους τίτλους και φέρνοντας στο φως βιβλία που έγιναν απρόσμενα best-sellers.

Το #BookTok έκανε την εμφάνισή του γύρω στο 2020 και, μέσα στις δύσκολες μέρες της καραντίνας, έγινε καταφύγιο για όσους επιθυμούσαν να επικοινωνήσουν, να ψυχαγωγηθούν και να αντλήσουν νέες ιδέες. Με το μοναδικό του τρόπο να συνδυάζει βίντεο, μουσική και σύντομες αφηγήσεις, το TikTok ανανέωσε τον τρόπο με τον οποίο τα βιβλία συστήνονται στο αναγνωστικό κοινό. Χρήστες της πλατφόρμας δημιουργούν σύντομα, ενθουσιώδη βίντεο, γεμάτα προτάσεις και ζωντανές απεικονίσεις από σκηνές βιβλίων, ενώ το χαρακτηριστικό του #BookTok είναι πως ενώνει ανθρώπους που μοιράζονται τις εντυπώσεις και το πάθος τους γι' αγαπημένους τίτλους. 

Βέβαια, σημειώνεται πως το TikTok δεν είναι η πρώτη πλατφόρμα που άσκησε επιρροή στο χώρο του βιβλίου. Πλατφόρμες όπως το Wattpad υπήρξαν πρωτοπόροι, προσφέροντας τη δυνατότητα σε συγγραφείς να εκδώσουν τις ιστορίες τους ηλεκτρονικά και να δημιουργήσουν ομάδες γύρω από το έργο τους. Το Facebook, το Instagram, ακόμα και το Twitter έδωσαν επίσης στους συγγραφείς την ευκαιρία να φτάσουν σε νέους αναγνώστες και εκδοτικούς οίκους. Ωστόσο, το #BookTok έφερε ένα νέο αέρα με αναρτήσεις που αγγίζουν τον σύγχρονο τρόπο διάδοσης τάσεων. Εδώ, η εικόνα, τα κείμενα, οι ήχοι και τα hashtags συνδυάζονται με τρόπο που μαγνητίζει τον θεατή και τον παρασύρει σε μια νέα, άμεση αίσθηση – μια αίσθηση που μπορεί να τον κάνει να «ερωτευτεί» ένα βιβλίο μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα.

Μια νέα στρατηγική για τις εκδόσεις

Όπως σημειώνει η Λίλα Παπαχαραλάμπους, Διευθύντρια Μάρκετινγκ των εκδόσεων Μεταίχμιο, «το #BookTok είναι μια τάση που σίγουρα παρακολουθούμε, αναζητώντας τίτλους που έχουν την ικανότητα να συνδεθούν βαθιά με τους αναγνώστες». Παρόλο που η επιλογή των βιβλίων εξακολουθεί να βασίζεται στην ποιότητα και στην ταυτότητα κάθε εκδοτικού οίκου, το ενδιαφέρον που κερδίζουν οι τίτλοι στο TikTok αποτελεί έναν νέο παράγοντα στη διαδικασία.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα της επιρροής αυτής είναι τα νεανικά ρομαντικά μυθιστορήματα, τα οποία έχουν μεγάλη ώθηση μέσω του TikTok. Το «It Ends With Us» της Colleen Hoover (εκδόσεις Διόπτρα) γνώρισε τεράστια επιτυχία, ξεπερνώντας το 1 εκατομμύριο πωλήσεις μόνο στη Βρετανία. Το 2022, έξι από τα δέκα πιο δημοφιλή βιβλία στις ΗΠΑ ήταν δικά της, αποδεικνύοντας τη δυναμική του TikTok στη διαμόρφωση των σύγχρονων αναγνωστικών τάσεων. Τα έργα αυτά εστιάζουν στις πολυσύνθετες ανθρώπινες σχέσεις, θέματα που προκαλούν ιδιαίτερο ενδιαφέρον στο κοινό της πλατφόρμας.

Αντίστοιχα, ο Γιάννης Πλιώτας, Διευθυντής Μάρκετινγκ των εκδόσεων Διόπτρα, παρατηρεί ότι «το TikTok έδωσε τη δυνατότητα στους αναγνώστες να εκφράζονται και να συμμετέχουν στον διάλογο για τα βιβλία, καθορίζοντας ποια φτάνουν στο ευρύτερο κοινό». Σύμφωνα με τον ίδιο, δεν εστιάζουν αποκλειστικά σε συγκεκριμένα είδη, καθώς το κοινό του TikTok ακολουθεί ευρεία θεματολογία, επιλέγοντας με ποικιλία τα αναγνώσματά του. Είναι, ωστόσο, εμφανές πως το #BookTok προσφέρει στους αναγνώστες έναν αυθεντικό και ζωντανό τρόπο να μοιράζονται το πάθος τους για τα βιβλία, αναδεικνύοντας νέους και παλαιότερους τίτλους με ιδιαίτερο ενθουσιασμό.

Όπως σημειώνει η Παπαχαραλάμπους, «στο παρελθόν θα λέγαμε πως η Gen Z παρακολουθούσε περισσότερο τις τάσεις του #BookTok, πλέον όμως δεν ισχύει αυτό. Ολοι, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, παρακολουθούν τις τάσεις του TikTok, ακόμα κι αν δεν έχουν προφίλ. Η αναδημοσίευση και η διασπορά που γίνεται από τη μια πλατφόρμα στην άλλη, καθώς και η ύλη των ειδησεογραφικών σάιτς, που περιέχει σταθερά πια περιεχόμενο από τα social media, επηρεάζουν τους πάντες».

Πώς επιδρά το #BookTok στην ελληνική αγορά;

Βέβαια, αν και πολλά βιβλία κερδίζουν εύκολα το διεθνές ενδιαφέρον, η ανταπόκριση στην ελληνική αγορά παρουσιάζει ιδιαιτερότητες. Όπως εξηγεί η Λίλα Παπαχαραλάμπους, το ελληνικό κοινό συχνά εμφανίζεται πιο επιλεκτικό και στρέφεται σε διαφορετικά είδη σε σχέση με το κοινό άλλων χωρών. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι τα graphic novels για ενήλικες, τα οποία στη Γαλλία έχουν μεγάλη δημοφιλία και μάλιστα βρίσκουν απήχηση και στο γαλλικό TikTok, ενώ στο ελληνικό κοινό δεν έχουν ακόμη καθιερωθεί. Παρ' όλα αυτά, το επερχόμενο graphic novel «Πορτρέτα» του Νίκου Τσουκνίδα, που θα κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Μεταίχμιο, είναι μια προσπάθεια να εισαχθεί και αυτό το είδος στη χώρα, προσφέροντας στους αναγνώστες την ευκαιρία ν’ ανακαλύψουν νέες μορφές αφήγησης.

«Για κάθε 20 ή 30 βιβλία που αναδεικνύονται στις ΗΠΑ, στην Ελλάδα μπορεί να ξεχωρίσουν μόλις 2 ή 3, κάτι που οφείλεται όχι τόσο στα θέματα, όσο στον τεράστιο όγκο τίτλων που κυκλοφορούν διεθνώς» προσθέτει ο Γιάννης Πλιώτας. Αν και το #BookTok έχει καταφέρει να επηρεάσει την αγορά του βιβλίου, οι εκδοτικοί οίκοι στη χώρα μας κρατούν μια ισορροπία ανάμεσα στις δημοφιλείς τάσεις και τη λογοτεχνική αξία των έργων. Πολλοί ανησυχούν πως η υπερβολική έμφαση σε βιβλία που γίνονται «viral» μπορεί να περιορίσει την προβολή έργων υψηλής λογοτεχνικής αξίας, τα οποία δεν είναι άμεσα εμπορικά. Ωστόσο, όπως εξηγεί η κυρία Παπαχαραλάμπους, οι εκδοτικές αποφάσεις εξακολουθούν να βασίζονται στην ποιότητα των βιβλίων, ενώ το TikTok προσθέτει απλώς μια νέα διάσταση στην παρακολούθηση των τάσεων. Ο Γιάννης Πλιώτας συμφωνεί, τονίζοντας ότι «οι εκδότες παραμένουν ελεύθεροι στις επιλογές τους, ακόμα κι αν το #BookTok αποτελεί πηγή έμπνευσης», δείχνοντας ότι η πλατφόρμα λειτουργεί περισσότερο σαν εργαλείο παρά σαν καθοδηγητής.

Μπεστ σέλερ χάρη στο TikTok

Ενα από τα βιβλία που έχει ξεχωρίσει στην πλατφόρμα και έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον του κοινού είναι το «Διαλυμένο κορίτσι» της Kathleen Glasgow (εκδόσεις Μεταίχμιο), το οποίο καθηλώνει με τη συναισθηματική του ένταση. Μέσα από τη ζωή της Τσάρλι, η συγγραφέας φέρνει στο φως σκοτεινές και δύσκολες εμπειρίες, επιτρέποντας στον αναγνώστη να νιώσει σε βάθος τον πόνο και την απόγνωση της ηρωίδας. Η αφήγηση αντλεί αυθεντικότητα από προσωπικές εμπειρίες της συγγραφέα, αποδίδοντας αληθινά συναισθήματα που δίνουν στην ιστορία έναν ιδιαίτερο ρεαλισμό. Παρά το βάρος των θεμάτων, η ιστορία ολοκληρώνεται με μια αίσθηση αισιοδοξίας, προσφέροντας στον αναγνώστη μια εμπειρία γεμάτη συγκίνηση.

Ακόμα ένα βιβλίο της Glasgow, το «Ο φίλος μου το σκοτάδι», από τις ίδιες εκδόσεις, αγγίζει με ευαισθησία τον πόνο του θανάτου μέσα από την ιστορία μιας έφηβης που αντιμετωπίζει την ξαφνική απώλεια της μητέρας της και παλεύει να προχωρήσει τη ζωή της με τη βοήθεια της κοινωνικής πρόνοιας. Πρόκειται για ένα κοινωνικό μυθιστόρημα που αγγίζει την πολυπλοκότητα και το βάθος του πένθους, ειδικά για νέους ανθρώπους που διαμορφώνουν ακόμα την ταυτότητά τους και αντιμετωπίζουν συναισθήματα δύσκολα στην επεξεργασία τους.

Το πρώτο βιβλίο της σειράς Devil's Night, με τίτλο «Διεφθαρμένος» της Penelope Douglas (εκδόσεις Διόπτρα), αποτελεί ένα ιδιαίτερο παράδειγμα του σύγχρονου ρομαντικού μυθιστορήματος, αμφισβητώντας τους συνηθισμένους κανόνες του είδους. Σκοτεινό, σκληρό και γεμάτο αγωνία, το βιβλίο χαρακτηρίζεται από τη ωμή γραφή και τα έντονα συναισθήματα που προκαλεί, προσφέροντας μια ανάγνωση για ένα πιο ώριμο κοινό, που επιζητά κάτι ασυνήθιστο και ίσως προκλητικό.

Η σειρά «Τα αγόρια του Τόμεν» από την Chloe Walsh (εκδόσεις Ψυχογιός) έχει κερδίσει το ενδιαφέρον των αναγνωστών με το ρεαλισμό και την αμεσότητά της. Το πρώτο βιβλίο, «Bindind 13 - Επαφή», δίνει έμφαση στους καλοδουλεμένους χαρακτήρες, ενώ η συγγραφέας εμβαθύνει στα συναισθήματα και στις προκλήσεις της ζωής τους, κρατώντας ζωντανό τον ενθουσιασμό του αναγνώστη παρά τη μεγάλη του έκταση. Το δεύτερο μέρος, «Keeping 13 - Κατοχή», που κυκλοφόρησε πρόσφατα, συνεχίζει την ιστορία, διατηρώντας το ενδιαφέρον αμείωτο.

Στο «Στο παιχνίδι της υπομονής» της Elena Armas (εκδόσεις Διόπτρα), ο ρομαντισμός ανθίζει σταδιακά μέσα από τη σχέση ενός Βρετανο-ιταλού ήρωα και μιας ηρωίδας που σταδιακά κερδίζει αυτοπεποίθηση. Με φόντο μια μικρή πόλη, η ιστορία αναδεικνύει τα συναισθήματα της ηρωίδας και τον δεσμό τους με τρόπο αληθινό, προσφέροντας μια τρυφερή αφήγηση ιδανική για όσους αγαπούν ρομαντικές ιστορίες με ρεαλιστική βάση.

Η σειρά Dreamland Billionaires από την Lauren Asher (εκδόσεις Ψυχογιός), ξεκινά με το βιβλίο «Ψιλά Γράμματα», όπου η ανάλαφρη αλλά δυναμική Ζάρα συναντά τον γοητευτικό, εσωστρεφή Ρόουαν. Μέσα από αυτή τη σχέση, η συγγραφέας προσφέρει μια ιστορία με ρομαντική ένταση, χιούμορ και δραματικά στοιχεία, ιδανική για όσους απολαμβάνουν τα rom-com που προκαλούν γέλιο αλλά και προσφέρουν αφορμές για σκέψη.

Τι επιφυλάσσει το μέλλον;

Το #BookTok έχει δημιουργήσει ένα άνοιγμα στη σύγχρονη αναγνωστική κουλτούρα, φέρνοντας κοντά παλιότερα με νέα έργα, καλώντας τους αναγνώστες να συμμετάσχουν μ' έναν πιο προσωπικό και άμεσο τρόπο. Εχει αναδείξει τη δύναμη του διαλόγου, ενθαρρύνοντας τους αναγνώστες να μοιραστούν αυθόρμητα τα συναισθήματά τους για τα βιβλία, γεγονός που συμβάλλει στην ανανέωση του ενδιαφέροντος για τη λογοτεχνία.

Κανείς δεν μπορεί να προβλέψει αν το #BookTok θα παραμείνει εξίσου ισχυρό στο μέλλον, όμως η επιρροή που έχει στον εκδοτικό χώρο είναι ήδη αξιοσημείωτη. Το κοινό, με το προσωπικό του πάθος, διαμορφώνουν την αγορά, και η ψηφιακή αλλαγή στο χώρο του βιβλίου αφήνει ήδη το αποτύπωμά της. Οι εκδότες παρακολουθούν τις τάσεις, αλλά ξέρουν καλά πως τα βιβλία που θ' αντέξουν θα είναι αυτά που αγγίζουν πραγματικά την καρδιά και το μυαλό του αναγνώστη.