Λένα Διβάνη στο ethnos.gr: «Καίγεται η χώρα μας και εμείς δεν καθαρίζουμε ούτε το οικόπεδό μας»

Η Λένα Διβάνη, αυθόρμητη, αληθινή και γεμάτη πάθος, δεν χρειάζεται συστάσεις. Με το κοφτερό της πνεύμα και την χαρακτηριστική της παρατηρητικότητα, έχει κερδίσει επάξια μια ξεχωριστή θέση τόσο στη λογοτεχνία όσο και στις καρδιές των αναγνωστών. Αυτή τη φορά, επιστρέφει με την επανέκδοση του βιβλίου της «Εγώ ο Ζάχος Ζαχάρης», ένα έργο αφιερωμένο στον αγαπημένο της γάτο, αλλά και τον πατέρα της, δύο μορφές που συμβολίζουν την ανιδιοτελή αγάπη. Παράλληλα, το «Ραντεβού με τη βασίλισσα» από τις εκδόσεις Πατάκη φωτίζει μια άλλη, πιο παραμυθένια πτυχή της δημιουργικότητάς της.

Μεγαλωμένη σ' ένα περιβάλλον ελευθερίας, απαλλαγμένο από στερεότυπα, η Λένα Διβάνη ανέπτυξε από μικρή την ικανότητα να κοιτάζει κάτω από την επιφάνεια και να κατανοεί τις πιο λεπτές αποχρώσεις της ζωής. Ντόμπρα και αυθόρμητη, δεν υπακούει ποτέ σε συμβάσεις – ούτε στη γραφή της, ούτε στον τρόπο που ζει. Σε μια εποχή γεμάτη ένταση και σκοτάδι, επιμένει να μας προσκαλεί να δούμε τον κόσμο με μια πιο διεισδυτική, αλλά και παιχνιδιάρικη ματιά, όπως ακριβώς στα έργα που μας παρουσιάζει σήμερα.

Ο Ζάχος είναι μια γάτα με έντονη προσωπικότητα και αδυναμία στην ανεξαρτησία. Πιστεύετε πως οι άνθρωποι μπορούν να διδαχθούν κάτι από τα ζώα ως προς το πώς να θέτουν όρια και να φροντίζουν τον εαυτό τους;

Tα ζώα δεν είναι καθόλου αυτοκαταστροφικά, κάνουν όλα όσα πρέπει να κάνουν για να επιβιώσει το είδος τους και το «σπίτι» τους, το οικοσύστημα -αυτό είναι εντυπωσιακό, ειδικά αν το συγκρίνει κανείς μ΄αυτό που κάνουμε εμείς οι άνθρωποι: Βαδίζουμε στα τυφλά και ξέγνοιαστα προς το χαμό μας. Το διαπίστωσα ως ιστορικός και το επιβεβαιώνω κάθε μέρα. Βλέπετε τι γίνεται τώρα; Καίγεται η χώρα και δεν σηκώνουμε το χέρι μας ούτε για να καθαρίσουμε το οικόπεδό μας. Μολύναμε θάλασσες, βουνά, αυτά που τρώμε και πίνουμε, τον αέρα που αναπνέουμε, τα πάντα δηλαδή. Και το μόνο που είμαστε πρόθυμοι να κάνουμε γι' αυτό είναι ν' αγοράζουμε λάμπες λεντ -κυρίως γιατί δεν πωλούνται πια οι άλλες. Είναι ντροπή για το ανθρώπινο είδος και ο Ζάχος το βλέπει από την πρώτη στιγμή και μας κοροϊδεύει αλύπητα.

Ποια είναι τα πιο σημαντικά μαθήματα που σας δίδαξε ο Ζάχος και τα οποία θα θέλατε να μεταδώσετε στους αναγνώστες μέσα από την ιστορία του;

Πρώτα απ' όλα να μην ξεχνάμε το σώμα μας, δηλαδή να μη λέμε σ΄αγαπώ μόνο με το στόμα αλλά να χαϊδεύουμε κιόλας. Επίσης, να μην τεμαχίζουμε τον άλλον, να τον αγαπάμε ολόκληρο με τα ελαττώματά του γιατί κι εμείς έχουμε μπόλικα απ΄αυτά. Να μη λέμε μεγάλα λόγια, να μην ερμηνεύουμε όπως μας συμφέρει τη συμπεριφορά των άλλων, αλλά να έχουμε το γνώθι σαυτόν. Και βέβαια πάνω απ' όλα να μην το βάζουμε κάτω, να διεκδικούμε την αγάπη με όλα τα όπλα που έχουμε. Αυτός είχε φοβερά όπλα βέβαια: τα τσακίρικα μάτια του (ένα πράσινο κι ένα γαλανό), την απίστευτη εξυπνάδα του και τη γαϊδουρινή υπομονή μέχρι να πετύχει αυτό που ήθελε.

Είχατε αναφέρει ότι το βιβλίο σας είναι αφιερωμένο στον Ζάχο και τον πατέρα σας, δύο ψυχές που ενσαρκώνουν την ανιδιοτελή αγάπη. Τι πιστεύετε πως χάνουμε προσωπικά, όταν θεωρούμε δεδομένη την αφοσίωση και την αγάπη των ανθρώπων που έχουμε δίπλα μας;

Α, ναι, είμαστε πολύ γελοίοι σ' αυτόν τον τομέα. Κάνουμε σαν τα μωρά: Όποιος μας αγαπάει και σκίζεται για μας, καλά κάνει, αυτό έπρεπε να κάνει- άντρας μου/ μάνα μου/ φίλος μου/ πατέρας μου είναι άλλωστε. Δεν ρίχνουμε μια ματιά δίπλα μας. Κυκλοφορούν πολλοί φίλοι που θα έδιναν και την τελευταία τους μπουκιά για μας χωρίς να περιμένουν τίποτα από μας; Βλέπουμε πολλούς πατεράδες να ελπίζουν το παιδί τους να γίνει ευτυχισμένο και ΤΙΠΟΤΑ ΑΛΛΟ; Να μην το πιέζουν, να μην το στραγγαλίζουν με τα δικά του θέλω; Αν θεωρούμε δεδομένη αυτή τη μεγαλοσύνη κάνουμε τον κόσμο πιο άδικο, την ψυχή μας πιο τσιγγούνικη και τη ζωή μας πιο φτωχή.

Στην πορεία σας ως συγγραφέας, σας έχει γεννηθεί η σκέψη ότι ίσως θα θέλατε να είχατε μοιραστεί κάποια πράγματα με τους γονείς σας ή να τους είχατε πει κάτι συγκεκριμένο πριν φύγουν από τη ζωή; Υπάρχουν λόγια ή στιγμές που νιώθετε ότι έμειναν ανείπωτα;

Φυσικά. Κι εγώ όπως οι περισσότεροι άνθρωποι είχα την ανοησία να πιστεύω ότι έχω όλο το χρόνο μπροστά μου να κάνω το τάδε και το δείνα για να δείξω και να πω ανοιχτά στους αγαπημένους μου ότι είναι πολύτιμοι για μένα. Να ξεστομίσω ένα ευχαριστώ βρε αδερφέ… Στο τέλος τους έχασα ή με χάσανε και όλα έμειναν ανείπωτα να μας τυραννάνε. Τι κρίμα… Γι' αυτό έγραψα αυτό το βιβλίο, για να πω ένα τεράστιο ευχαριστώ όπου χρωστούσα και δεν είπα ποτέ και στον πατέρα μου και στον Ζαχούλη. Αφού έμεινε ανείπωτο, να μη μείνει και άγραφτο…

Σε πολλές πόλεις της Ελλάδας, η φροντίδα των αδέσποτων ζώων εξακολουθεί να επαφίεται κυρίως σε εθελοντές και όχι σε κρατικούς φορείς. Ποιες πρωτοβουλίες πιστεύετε ότι πρέπει να ληφθούν για ν' αλλάξει αυτό;

Εγώ βλέπω ότι αλλάζουν δραστικά τα πράγματα στη χώρα μας προς το καλύτερο. Οι άνθρωποι αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε ότι δεν είμαστε φοβερά καλύτεροι από τα ζώα, ότι είναι συγκάτοικοι στη γη και όχι υποτακτικοί μας, εργάτες μας, τροφή μας ή γελωτοποιοί. Η νοοτροπία αλλάζει και αυτό είναι το πιο σημαντικό. Οι νόμοι βοηθάνε πολύ αλλά αν ο κόσμος δεν αγκαλιάσει μια αντίληψη οι νόμοι είναι ανίσχυροι τελικά.

Κυκλοφορήσατε και το παιδικό βιβλίο «Ραντεβού με τη βασίλισσα», που μεταφέρει τους αναγνώστες στην εποχή της Ελλάδας του Όθωνα και της Αμαλίας. Πώς γεννήθηκε αυτή η ιδέα; Θεωρείτε ότι μέσα από τέτοιες ιστορίες τα παιδιά μπορούν ν' αγαπήσουν την ιστορία;

Με πιάσατε! Αυτό ακριβώς προσπαθούσα σε όλη μου τη ζωή: να κάνω τα παιδιά (μεγάλα και μικρά) ν' αγαπήσουν την ιστορία. Να καταλάβουν ότι αν δεν γνωρίζουμε το παρελθόν μας είμαστε σαν τους ανθρώπους που έχουν αλτσχάιμερ, δεν ξέρουμε πού πατάμε και πού πηγαίνουμε. Πώς θα καταλάβουν λ.χ. τα παιδιά ότι κάποτε ήταν εργατικά χέρια και όχι το επίκεντρο της οικογένειας; Πως θα εκτιμήσουν επίσης τις θυσίες που κάνουν τώρα οι γονείς τους για να ζήσουν καλύτερα αυτά;

Με την επανεκλογή του Τραμπ στις ΗΠΑ, η παγκόσμια κοινότητα φαίνεται να κινείται σε ένα ακόμα πιο έντονα πολωμένο κλίμα. Πώς πιστεύετε ότι επηρεάζονται οι δημοκρατικές αξίες και οι σχέσεις μεταξύ των πολιτών από ηγεσίες που ενισχύουν τις κοινωνικές διακρίσεις;

Τα μεγαλύτερα προβλήματα της εποχής μας είναι α) η κλιματική κρίση, β) το χάσμα μεταξύ ελάχιστων πλουσίων και μεγάλης μάζας φτωχοποιημένων που απειλεί τη δημοκρατία και γ) η ανεξέλεγκτη τεχνητή νοημοσύνη. Ο Τραμπ θα τα κάνει και τα τρία χειρότερα.

Συχνά οι πολιτικές εξελίξεις στην Αμερική επηρεάζουν και την υπόλοιπη Δύση. Πιστεύετε πως μια τέτοια πολιτική ατζέντα στις ΗΠΑ μπορεί να πυροδοτήσει μια νέα εποχή συντηρητισμού στην Ευρώπη και την Ελλάδα;

Μα ήδη το βλέπουμε να εξελίσσεται. Η δημοκρατία και οι θεσμοί της αυτοκαταστρέφονται από το ακροδεξιό ρεύμα. Η Ευρώπη είναι πιο αδύναμη από ποτέ γιατί στηρίχτηκε στην Αμερική περισσότερο απ' όσο έπρεπε. Δεν έστησε δικό της αμυντικό σύστημα και δίστασε πολύ να προχωρήσει σε μια πιο ολοκληρωμένη και κυρίως δίκαιη κοινωνικά ενοποίηση. Οι Ευρωπαίοι πολίτες νιώθουν πια μπερδεμένοι, θυμωμένοι. Ετσι έγινε ευκολότερος ο κατατεμαχισμός της από τις σκοτεινές δυνάμεις που κερδίζουν από τη διάλυσή της.

Από την αρχή του έτους, έχουν καταγραφεί αρκετές γυναικοκτονίες. Ποιο πιστεύετε ότι είναι το βαθύτερο αίτιο αυτής της έξαρσης έμφυλης βίας, και γιατί, αντί να μειώνονται, τα περιστατικά αυτά δείχνουν να αυξάνονται;

Ξέρω ότι ακούγομαι παράλογα αισιόδοξη αλλά πιστεύω ότι αυτό το απίστευτο δράμα είναι κατά βάθος ένα σημάδι προόδου. Εξηγούμαι: Οι γυναίκες, αιώνες τώρα έτρωγαν πολύ ξύλο, πολύ ταπείνωση αλλά σιωπούσαν, το ανέχονταν. Τώρα όμως που έχουν πια το δικό τους εισόδημα άνοιξαν τα μάτια τους, είδαν την τεράστια αδικία και άνοιξαν επιτέλους το στόμα. Τώρα μόλις δουν κακοποιητή φεύγουν! Αυτό δεν μπορεί ν' αντέξει το τοξικό αρσενικό και σηκώνει χέρι ή όπλο. Δεν μπορούν να χωνέψουν ότι το αιωνίως σιωπηλό θύμα, αυτή που θεωρούσαν κτήμα τους, μιλάει πια, τους εκθέτει στην κοινωνία και τους εγκαταλείπει. Μαυρίζει η καρδιά μου για τα κορίτσια και τις γυναίκες που χάνονται τόσο άδικα αλλά πιστεύω ότι θα είναι οι τελευταίες. Η κοινωνία προχωράει, οι γυναίκες προχωράνε και δεν το ανέχονται πια.

Σ' έναν κόσμο που συνεχώς αλλάζει και όπου συχνά η πραγματικότητα μοιάζει σχεδόν σουρεαλιστική, πιστεύετε ότι οι συγγραφείς έχουν μια ξεχωριστή ευθύνη ή έναν νέο ρόλο να διαδραματίσουν;

Ο καθείς και τα όπλα του. Εμείς έχουμε τις λέξεις, άλλος την εικόνα, άλλος το μυστρί, άλλος το νυστέρι. Όλοι και όλες όμως έχουμε την ευθύνη να παραδώσουμε μια γη υγιέστερη και πιο φωτεινή στις επόμενες γενιές. Αυτό εγώ προσπαθώ να μην το ξεχάσω ποτέ. Με αυτήν την ευθύνη να ξυπνάω και να κοιμάμαι.

Ως «αρρωστημένα αισιόδοξη», όπως έχετε δηλώσει, πώς καταφέρνετε να διατηρείτε αυτή τη θετική στάση, ειδικά σε καιρούς που φαίνεται να κατακλύζονται από αρνητικές ειδήσεις;

Επικεντρώνοντας επίμονα στα καλά νέα απ' όπου κι αν προέρχονται: προχτές σ΄ένα καφέ στο Άμστερνταμ άκουσα ένα αγόρι που μιλούσε ελληνικά στο ακουστικό του, καθώς σέρβιρε τον καφέ μου. Πιάσαμε την κουβέντα και έμαθα ότι μετακόμισε εκεί για να μείνει με την αγαπημένη του που έκανε το διδακτορικό της στα μαθηματικά. Είναι καλό νέο αυτό ή όχι; Είναι πρόοδος ή όχι; Εμένα πάντως μου έφτιαξε τη μέρα!