Φερνάντο Αραμπούρου: Βραβείο The Athens Prize for Literature για την «Πατρίδα»

Ανακοινώθηκαν τη Δευτέρα 16 Δεκεμβρίου 2019 σε τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Δημαρχιακό Μέγαρο του Δήμου Αθηναίων παρουσία του δημάρχου Κώστα Μπακογιάννη τα βραβεία «The Athens Prize for Literature» του περιοδικού (δε)κατα. Το βραβείο «Ξένου Μυθιστορήματος» έλαβε ο συγγραφέας Φερνάντο Αραμπούρου για το βιβλίο του «Πατρίδα» (μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη) από τις Εκδόσεις Πατάκη. Ο συγγραφέας έστειλε μήνυμα για τη βράβευσή του που διαβάστηκε από την εκδότρια Άννα Πατάκη, η οποία παρέλαβε το βραβείο.

«Η είδηση ότι το μυθιστόρημά μου Πατρίδα τιμήθηκε με το Athens Prize for Literature 2019 μου προκάλεσε μεγάλη χαρά. Επιτρέψτε μου να μην περιοριστώ σ’ αυτές τις ευχαριστήριες αράδες στο να εκφράσω την προσωπική ικανοποίηση ενός ανθρώπου, η μόνη αρετή του οποίου έγκειται στον καθημερινό μόχθο με τις λέξεις στη μοναξιά του σπιτιού του. Το Athens Prize for Literature συνδέει, με την ευκαιρία αυτή, το έργο ενός Ισπανού συγγραφέα με μια πόλη από την οποία κανένας Ευρωπαίος πολίτης (ίσως και κανένας πολίτης του κόσμου) που τρέφει αγάπη για τη γνώση και την τέχνη δεν μπορεί να θεωρηθεί ξένος.

Σήμερα, όταν κάποιοι αμφισβητούν την προσέγγιση των ευρωπαϊκών χωρών ή συμβιβάζονται με μια απλή γραφειοκρατική ή μερκαντιλιστική σχέση μεταξύ τους, δεν μπορώ παρά να επικροτήσω την ύπαρξη ενός βραβείου που ενώνει τους πολίτες στη χρήση του λόγου για καλλιτεχνικούς ή δημιουργικούς σκοπούς· του λόγου, που από τα πρώτα μας χρόνια μάς βοηθά να γίνουμε πραγματικά άνθρωποι. Βραβεύετε ένα έργο που δείχνει τις τρομερές συνέπειες στους ανθρώπους από τη συστηματική χρήση της βίας σε μια πολύ όμορφη γωνιά της Ευρώπης η οποία ονομάζεται Χώρα των Βάσκων. Σας ευχαριστώ όχι μόνο για την τιμή που μου κάνετε απονέμοντάς μου το βραβείο, αλλά κυρίως για τη συμβολή που αυτό το βραβείο προσφέρει προκειμένου να μην ξεχαστεί ένα θλιβερό και τραγικό κομμάτι της ιστορίας της ηπείρου μας».

Η επιτροπή αποφάσισε ομόφωνα να βραβεύσει το βιβλίο του Φερνάντο Αραμπούρου, μεταφρασμένο από τα ισπανικά από την Τιτίνα Σπερελάκη. Το κοινωνικό και πολιτικό μυθιστόρημα του Αραμπούρου διαδραματίζεται σε ένα χωριό στη Χώρα των Βάσκων από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 έως το 2011. 

Το 2011 είναι μια καθοριστική χρονιά, καθώς η χήρα Μπιτόρι, που ο σύζυγός της δολοφονήθηκε από εκτελεστές της οργάνωσης της ΕΤΑ, αποφασίζει να επιστρέψει στο χωριό της μετά την τελευταία ανακοίνωση της ΕΤΑ για κατάπαυση της ένοπλης δραστηριότητάς της. Εκείνη είχε εξαφανιστεί από τα μέρη της κι έτσι ξαναζεί όσα πέρασαν η ίδια και η οικογένειά της από πρόσφατες πληγωμένες μνήμες. Ο πεθαμένος σύζυγος, ο Τσάτο, είχε αρνηθεί να ενισχύσει την ΕΤΑ περισσότερο απ’ ό,τι άντεχε το πορτοφόλι του και έτσι άρχισε να θεωρείται «προδότης», μέχρι που δολοφονήθηκε μπροστά στο σπίτι του.

Η Μπιτόρι και τα δύο τους παιδιά, ο Σαμπίερ και η Νερέα, έφυγαν στο Σαν Σεμπαστιάν για να αποφύγουν την καθημερινή εχθρότητα της κοινότητας. Τώρα όμως η Μπιτόρι επισκέπτεται καθημερινά το νεκροταφείο και κρατάει συντροφιά στον σύζυγό της με τον δικό της τρόπο. Παράλληλα, παρακολουθούμε τη ζωή της Μίρεν, της άλλοτε φίλης της Μπιτόρι, που η οικογένειά της στήριζε τον αγώνα της ΕΤΑ έχοντας στείλει το ένα της παιδί στη φυλακή.

Μέσα από διαδοχικές τριτοπρόσωπες αφηγήσεις των δύο γυναικών που αποτυπώνουν τις εποχές και τα γεγονότα ερχόμαστε αντιμέτωποι όχι μόνο με τις πεισματικές τους εμμονές, αλλά και με τα αδιέξοδα που έφερε αυτή η χρόνια διαμάχη, διαλύοντας οικογένειες και σπίτια, με πολλά φυσικά θύματα. Τώρα πια η Μπιτόρι θέλει να μάθει αν ο δολοφόνος του άντρα της και γιος της φίλης της Μίρεν μετάνιωσε για την αποτρόπαιη πράξη του. Αυτή τη συγγνώμη περιμένει για να ηρεμήσει και να έχει ήσυχη τη συνείδησή της.

Αυτό είναι και το βασικό θέμα τελικά του μυθιστορήματος: η διαχείριση του τραύματος, της ψυχικής ανισορροπίας όπως επέρχεται από διχαστικές ιδεολογικές συγκρούσεις. Πολλές και οι παράλληλες ιστορίες που διαβάζουμε μεταφερόμενοι από το ένα σπιτικό στο άλλο, από τη μία πόλη στο χωριό και τανάπαλιν, αλλά και στο εξωτερικό. Δύο οικογένειες, δύο ζευγάρια, πέντε παιδιά, άλλες τόσες ιστορίες αλληλοπλεκόμενες, πολλές φορές ηθελημένα μελοδραματικές, χωρίς να ξεφεύγουν, γιατί ο Αραμπούρου ελέγχει καλά το μυθοπλαστικό υλικό του.

Έτσι αποφεύγει τα διδάγματα και την εντελώς μονόπλευρη κριτική. Η βία της ΕΤΑ καταγράφεται, αλλά δεν αποκρύπτεται και η βία και η καταστολή του ισπανικού κράτους. Η «Πατρίδα» είναι μια ιστορία για θύματα και θύτες, πληγές και επουλώσεις, πολιτικά εγκλήματα και προσχηματικές εγκληματικές ενέργειες, τρομοκρατία και μίσος, διχασμό και γλώσσα του μίσους, λησμονιά και λήθη της ιστορίας, ολοκληρωτικά πιστεύω και ανθρώπινα εμμονικά πάθη.

Μοιρασμένο σε εκατό μικρά κεφάλαια που σπαρταράνε από δράση και λόγο, με τον παράτολμο στόχο να αποτελέσει ένα σύγχρονο Πόλεμος και ειρήνη (όπως υποστήριξαν κάποιοι), με τις λογοτεχνικές ευαισθησίες και πολιτικές στοχεύσεις ενός Κουτσί (θα λέγαμε εμείς), ο Αραμπούρου καταφέρνει να γράψει ένα λαϊκό μεν μυθιστόρημα, έτοιμο να γυριστεί σε μια πετυχημένη τηλεοπτική σειρά, αλλά ταυτόχρονα διατηρεί το επικό στοιχείο των παλιών αφηγήσεων, με μια ανθρώπινη μεγαλοπρέπεια όσον αφορά τους χαρακτήρες που τους εκθέτει, τους αγαπά, τους παρασύρει, τους δοκιμάζει.

Η λήθη του μίσους μπορεί να είναι το ζητούμενο αλλά δεν επέρχεται τόσο εύκολα. Στο όμορφα στημένο φινάλε επιζητείται αλλά αφήνεται πάντα εκείνο το ανοιχτό παράθυρο της αμφιβολίας που θα βασανίζει όσους συμμετείχαν στα όσα διεξήχθησαν.