Soccer Woman: Ένα γκολ για την ελευθερία και την ισότητα στο ποδόσφαιρο

«Το ποδόσφαιρο αποτελεί ένα κατ' εξοχήν αντρικό άθλημα. Δύσκολα αυτό θα αλλάξει» τονίζει η Μαριάννα Αξιοπούλου στο ethnos.gr, η οποία έχει μεταφράσει το νέο βιβλίο της Τζέμα Κλαρκ, «Soccer Woman», από τις εκδόσεις MVPublications. Το βιβλίο περιλαμβάνει πενήντα βιωματικές, ποδοσφαιρικές βιογραφίες που διηγούνται τον αγώνα των γυναικών να γκρεμίσουν τα στερεότυπα και να ανελιχθούν στον κοινωνικό ιστό από το 1894 μέχρι και σήμερα. Από τη Βικτωριανή εποχή των θανατηφόρων κορσέδων, στα εργοστάσια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και από τις ρητές απαγορεύσεις της μεταπολεμικής εποχής στη σημερινή ανισότητα των πληρωμών, το όπλο τους ήταν το ίδιο. Μια μπάλα στα πόδια τους, μια σπίθα στα μάτια τους.

Σύμφωνα με μελέτη που έγινε το 2009 από το «Ημερολόγιο των Αθλητικών Επιστημών», οι αθλήτριες παγκόσμιας κλάσης έχουν μειωμένη αυτοπεποίθηση σε σχέση με τους άνδρες. Είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν κλινικά συμπτώματα άγχους σε κάποια στιγμή της καριέρας τους και στηρίζονται «σε εξωτερικούς παράγοντες και κριτικές, προκειμένου να νιώσουν επιβεβαίωση για τις ικανότητές τους».

Ο  τίτλος «Soccer Woman» είναι μία προσπάθεια της Τζέμα Κλαρκ ν’ αλλάξει το σενάριο. Το ποδόσφαιρο δεν είναι ένα σπορ για λίγους και το βιβλίο δεν αναφέρεται σε γυναίκες που απλώς συμμετείχαν, αλλά σε γυναίκες που το καθόρισαν, οι οποίες το αξιοποίησαν για να πετύχουν κοινωνική και πολιτική αλλαγή, θέτοντας τη ζωή τους σε κίνδυνο.

Ρίγη συγκίνησης προκαλεί η ιστορία της Φατίμ Τζαβάρα 

Τη δεκαετία του 2010, ιστορίες απ’ όλον τον κόσμο ήρθαν στην επικαιρότητα για να ρίξουν φως στα ρίσκα που πήραν οι γυναίκες απλώς και μόνο για να παίξουν το παιχνίδι, το οποίο αγαπούσαν. Μία από τις πλέον τραγικές αφορά τη Φατίμ Τζαβάρα. «Η ιστορία της προκαλεί ρίγη συγκίνησης» τονίζει η Μαριάννα Αξιοπούλου. Τον Οκτώβριο του 2016, η Τζαβάρα επιβιβάστηκε σε ένα πλοίο στο λιμάνι του Γκαράμπουλι, στη Λιβύη. Ήταν μία από τους 126 επιβάτες, οι οποίοι, μια υγρή και ζεστή ημέρα στη Βόρεια Αφρική, θα ταξίδευαν προς την ελπίδα. Όλοι αναζητούσαν διέξοδο από τη φτώχεια και την καταπίεση, θεωρώντας ότι το ταξίδι στην Ευρώπη θα ήταν ασφαλές και γρήγορο. Η Φατίμ μεγάλωσε στην Γκάμπια, μια χώρα που βουλιάζει στην ανέχεια. Από παιδί ερωτεύτηκε το ποδόσφαιρο και σε κάθε ευκαιρία προσπαθούσε να παίζει. Η δύναμη και ευλυγισία του άνω μέρους του κορμιού της την έκαναν να ξεχωρίζει ως γκολκίπερ και, μεγαλώνοντας, καθιερώθηκε κάτω από τα δοκάρια. Το ποδόσφαιρο ήταν το πάθος της και το μονοπάτι, το οποίο θα την οδηγούσε σε καλύτερο μέλλον.

Ένα χρόνο πριν βρεθεί στην προβλήτα του λιμανιού στο Γκαράμπουλι, η Τζαβάρα είχε ντεμπουτάρει στην εθνική Γκάμπια, σε φιλικό παιχνίδι εναντίον της Σκοτίας, σε ηλικία μόλις 18 ετών. Διέθετε εκπληκτική αντανακλαστικά και ταχύτατες αντιδράσεις, ενώ σε εκείνο το ματς απέκρουσε και ένα πέναλτι. Υπήρξαν ενδιαφέρουσες συζητήσεις για την εξέλιξή της, καθώς και προσέγγιση από ευρωπαϊκές ομάδες. Έπρεπε, λοιπόν, να ταξιδέψει στην Ευρώπη. Ο εκπρόσωπος της πλήρωσε για να της εξασφαλίσει οδό διαφυγής. Μία επικίνδυνη διαδρομή, την οποία ακολουθούν χιλιάδες μετανάστες κάθε χρόνο διασχίζοντας μία αχανούς ερήμου και πλέοντας σε άγνωστες θάλασσες, με στόχο μια καλύτερη ζωή. Η Φατίμ δεν έφτασε, όμως, ποτέ στην Ευρώπη. Χάθηκε μαζί με σχεδόν όλους τους επιβάτες στη θάλασσα, όταν τα πελώρια κύματα αναποδογύρισαν το πλοίο. Ο θάνατός της αναδείκνυε εκ νέου την απόγνωση των απανταχού προσφύγων που αναζητούν ένα μέλλον μακριά από πολέμους και ανέχεια, και ταυτόχρονα την απουσία ευκαιριών για τις γυναίκες, οι οποίες γεννιούνται σε συγκεκριμένες χώρες.

«Στο Αφγανιστάν, τα μέλη της γυναικείας Εθνικής ομάδας δέχονται συνεχώς απειλές για τη ζωή τους από τους Ταλιμπάν. Στην Τουρκία, στην Αίγυπτο, στη Σαουδική Αραβία, στις Ινδίες και σε πολλά άλλα μέρη του κόσμου απαγορεύουν στις γυναίκες να παίζουν ποδόσφαιρο. Στις δε Ιρανές απαγορεύονταν για περισσότερο από τέσσερις δεκαετίες να παρακολουθούν ποδόσφαιρο σε γήπεδα. Για εκατομμύρια γυναίκες ανά τον κόσμο, η προοπτική να δουν ή να παίξουν ποδόσφαιρο παραμένει άπιαστο όνειρο. Και εκείνες που αψηφούν τις απειλές και τις απαγορεύσεις ρισκάρουν τα πάντα, όπως η ιστορία της Νιλουφάρ Αρνταλάν» σημειώνει η Τζέμα Κλαρκ στο βιβλίο της. 

Η Νιλουφάρ δεν έμεινε στο σπίτι εξαιτίας ασθένειας ή τραυματισμού, αλλά λόγω του συζύγου της. Οι παντρεμένες γυναίκες από το Ιράν χρειάζονται μέχρι σήμερα την άδεια του άντρα τους για να ταξιδέψουν στο εξωτερικό. Ο Μαχντί Τουτουντσί, αθλητικογράφος στο επάγγελμα, της το απαγόρευσε. Η συμπαίκτριά της Φερετές Καρίμι δεν μάσησε τα λόγια της και αναφερόμενη στον σύζυγο της Νιλουφάρ, είπε στο ESPN: «Του αρέσει να την πληγώνει με διάφορους τρόπους. Δεν ήθελε να τη δει στο AFC Cup στη Μαλαισία, επειδή γνώριζε ότι αυτό ήταν το όνειρό της». Τα νέα για τον «γολγοθά» της Νιλουφάρ διαδόθηκαν γρήγορα. Τα social media, ο «επαναστατικός δρόμος» της εποχής, ενώθηκαν υπό το hashtag «#WeAreAllNiloufarArdalan». Οι συμπαίκτριές της φόρεσαν μπλουζάκια με το όνομα της και της αφιέρωσαν τον θρίαμβο. Το 2017, έπειτα από μεγάλο αγώνα της Νιλουφάρ μια νέα τροπολογία για τα ταξίδια στο εξωτερικό πέρασε από τη Βουλή του Ιράν. Σύμφωνα με αυτήν, παρότι οι σύζυγοι διατηρούν το δικαίωμα να δίνουν την άδειά τους, οι γυναίκες που εργάζονται ως αθλήτριες, διπλωμάτες, ακαδημαϊκοί ή σε άλλα παρόμοια επαγγέλματα εξαιρούνται.

Πρόταση για… twerk στη νικήτρια της Χρυσής Μπάλας

Ακόμα και σήμερα που είναι αποδεκτός ο γυναικείος αθλητισμός, υπάρχει μία διάθεση για ειρωνεία. Το 2018, η Νορβηγίδα παίκτρια της Λυών, Άντα Χέγκερμπεργκ, έγινε η πρώτη γυναίκα που κέρδισε τη «Χρυσή Μπάλα». Ήταν μια στιγμή θριάμβου. Ήταν μια στιγμή που το γυναικείο ποδόσφαιρο έπαιρνε πρωταγωνιστική θέση στη διεθνή σκηνή. Παρ' όλα αυτά, όμως, ο ενθουσιασμός της μετριάστηκε από την πιο άβολη στιγμή όλης της εκδήλωσης, με την ίδια στο επίκεντρο, αφού έγινε αποδέκτρια ενός κακόγουστου αστείου, το οποίο πάγωσε όλη την αίθουσα στο γκαλά του Παρισιού. «Ο παρουσιαστής της εκδήλωσης, Μάρτιν Σόλβεϊγκ, ζήτησε από την Άντα Χέγκερμπεργκ να χορέψει twerk (σέξι χορευτική φιγούρα). H νεαρή αθλήτρια κοιτούσε άναυδη και με ευγενικό τρόπο είπε ότι δεν ξέρει πώς χορεύεται. Το συγκεκριμένο περιστατικό είναι ένα ακόμα παράδειγμα του γελοίου σεξισμού που υπάρχει μέχρι και σήμερα στον αθλητισμό. Όσο ψηλά κι αν φτάσει μία γυναίκα, πάντα θα την αντιμετωπίζουν ως κάτι κατώτερο από τον άντρα» δηλώνει.

Με τα χρόνια όλο και περισσότερες γυναίκες σπάνε το «ανδρικό κατεστημένο» είτε ως αθλήτριες και διαιτήτριες είτε ως αθλητικογράφοι. Η νεαρή αθλητικογράφος του Open TV, Αγγελική Κούρκουλου, έγινε φέτος η πρώτη γυναίκα που περιέγραψε αγώνα ποδοσφαίρου σε σταθμό πανελλήνιας εμβέλειας. Σημειώνεται ότι η περιγραφή αθλητικών αγώνων ήταν εν γένει «ανδρικό σπορ» με πολλούς άνδρες sportscaster να έχουν συνδέσει τη φωνή τους με σημαντικούς αγώνες και μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις. «Δεν νομίζω ότι γενικά θα αλλάξουν αρκετά πράγματα με το πέρασμα των χρόνων σχετικά με την ισότητα των δύο φύλων. Πάντα θα υπάρχει ο αστερίσκος γυναίκα. Ακόμα και σήμερα παρουσιάζουμε ως είδηση ότι η Αγγελική Κούρκουλου είναι η πρώτη κοπέλα που περιέγραψε αγώνα ποδοσφαίρου ή ότι η Αικατερίνη Σακελλαροπούλου είναι η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Δημοκρατίας στην Ελλάδα. Δεν αποδεχόμαστε ότι είναι μία φυσιολογική τροπή των πραγμάτων και ότι έχουμε ήδη αργήσει πάρα πολύ ως χώρα» υπογραμμίζει η Μαριάννα Αξιοπούλου. 

Οικονομικά προβλήματα

Οι γυναίκες κρίνονται παντού πιο αυστηρά και τα επιτεύγματά του ανέκαθεν υποτιμούνταν. Αρκεί αυτό για να γίνει κατανοητή η αλήθεια: ο αριθμός των γυναικών στον αθλητισμό είναι στο 40%. Τι κάλυψη έχει το 40% από τα Μέσα; Από 2% έως 4%! Το γυναικείο ποδόσφαιρο, σήμερα, στην Ελλάδα, σε σχέση με άλλες χώρες του εξωτερικού σε τι επίπεδο βρίσκεται;  «Το γυναικείο ποδόσφαιρο στην Ελλάδα υφίσταται, αλλά έχει πολύ μικρή προβολή. Επίσης, υπάρχουν οικονομικά προβλήματα. Οι χορηγοί για να συμμετέχουν σε μία ομάδα θα πρέπει να έχουν προβολή, αλλιώς δεν υπάρχει λόγος για να το κάνουν. Σε κάποιες περιπτώσεις, βρίσκονται κάποιοι χορηγοί που προβάλλονται κυρίως σε μικρές ομάδες, αλλά είναι ελάχιστα τα χρήματα που δίνουν και έχουν ως κύριο σκοπό να βοηθήσουν παρά να προβληθούν» απαντά.  

Το «Soccer Woman» της Τζέμα Κλαρκ και σε μετάφραση της Μαριάννας Αξιοπούλου είναι ένα βιβλίο για ηρωίδες, αλλά και ένα βιβλίο για αθλήτριες που απλώς ήθελαν να παίξουν το παιχνίδι που αγαπούσαν. Και, φυσικά, είναι, ένας θρίαμβος της διαφορετικότητας σε βάρος των διακρίσεων. Διαβάζοντάς το δεν αργείς να αναρωτηθείς γιατί οποιοσδήποτε θα αρνούνταν να υποστηρίξει αυτές τις αθλήτριες ή θα προσπαθούσε να τις κρατήσει μακριά από το γήπεδο. Σύντομα, βρίσκεις τον εαυτό σου να τις ενθαρρύνει, να πανηγυρίζει για τα επιτεύγματά τους και να στέκεται με δέος μπροστά σε όσα έχουν καταφέρει.

Info 

Η Τζέμα Κλαρκ είναι αθλητικογράφος και ζει στις Ηνωμένες Πολιτείες. Έχει αρθρογραφήσει για τον «Guardian», τον «Observer», τους βρετανικούς Times, την Daily Telegraph» και τη «London Evening Standard». Έχει καλύψει το Παγκόσμιο Κύπελλο Ανδρών, το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Γυναικών και το Παγκόσμιο Κύπελο Τυφλών, όπως επίσης τον Μαραθώνιο του Λονδίνου, κωπηλατικούς αγώνες και το Γουίμπλεντον. Επιπλέον, ήταν η πρώτη γυναίκα υπέύθυνη έκδοσης σε σύλλογο της Premier League, ενώ έχει εργαστεί ως βοηθός παραγωγής στο Sky Sports.

Η Μαριάννα Αξιοπούλου γεννήθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 1979. Πριν ακόμα διδαχθεί την ελληνική γλώσσα, ξεκίνησε να γραφεί στα αλαμπουρνέζικα και έκτοτε ουδέποτε σταμάτησε. Ούτε τα ελληνικά, ούτε τα αλαμπουρνέζικα! Παραπάνω από είκοσι χρόνια ασχολείται με την αθλητική δημοσιογραφία, απασχολούμενη κατά κύριο λόγο στις προσωπογραφίες αθλητών. Από την ίδια κυκλοφορούν τα βιβλία «6 μέρες στον κόσμο των μεγάλων» και «Κι αν την Τσικνοπέμπτη, τρώγαμε ψάρι?» από τις εκδόσεις Μολύβι.