Υποσχέσεις: Η Ιζαμπέλ Ιπέρ στην πολιτική σάτιρα του Τομά Κρουιτόφ - Μία ταινία με έξυπνη και αιχμηρή πλοκή

Η ανυπέρβλητη Ιζαμπέλ Ιπέρ πρωταγωνιστεί στο ευφυές πολιτικό δράμα του Τομά Κρουιτόφ και ενσαρκώνει μία μαχητική δήμαρχο που έρχεται αντιμέτωπη με ένα καθοριστικό ηθικό δίλημμα. Μία καθαρόαιμη πολιτική ταινία με έξυπνη και αιχμηρή πλοκή, σύνθετους χαρακτήρες, εξαιρετικές ερμηνείες και ρεαλιστική ατμόσφαιρα, που μας βάζει στα παρασκήνια των κέντρων αποφάσεων.

«Η συγγραφή του σεναρίου πήρε σχεδόν τρία χρόνια. Θαυμάζω αυτούς που καταφέρνουν να το κάνουν συντομότερα! Ήταν ένα έργο μελέτης. Από την αρχή, η ιστορία επικεντρώθηκε στη σχέση ανάμεσα στην Κλεμάνς, τη δήμαρχο, και τον Γιαζίντ, τον υπεύθυνο του πολιτικού της γραφείου. Είναι πραγματικό δίδυμο: μία δυνατή επαγγελματική φιλία με αμοιβαίο θαυμασμό χωρίς ξεκάθαρα όρια ανάμεσα στη δουλειά και την οικειότητα και μία προσωπική σχέση του καθενός τους με την πολιτική ακεραιότητα. Βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια στην καριέρα τους» αναφέρει ο σκηνοθέτης, σε συνέντευξή του. 

Η Κλεμάνς, μία ατρόμητη δήμαρχος μιας πόλης κοντά στο Παρίσι, ολοκληρώνει τη θητεία της. Μαζί με το δεξί της χέρι, τον πιστό Γιαζίντ, έχει παλέψει ενάντια στη φτώχεια, την ανεργία και τη διαφθορά. Όταν τη γίνεται πρόταση να αναλάβει ένα υπουργείο, η φιλοδοξία της φουντώνει και διακυβεύεται η αφοσίωση της απέναντι στους πολίτες. 

Στις «Υποσχέσεις» κρυφακούτε ξανά τους μηχανισμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης και της κυβέρνησης…

Από την κατασκοπεία μέχρι την πολιτική, μου αρέσει, αναμφίβολα, να δείχνω τους εσωτερικούς μηχανισμούς των πραγμάτων! Μετά τις γαλλικές εκλογές του 2017, ήθελα να εξερευνήσω το ζήτημα του πολιτικού θάρρους και μου φάνηκε ότι οι άνθρωποι είχαν εμπιστοσύνη μόνο σε τοπικό επίπεδο, ακόμα κι αν στο τέλος η ταινία διατρέχει όλο το πολιτικό εύρος. Συνάντησα τον Ζαν-Μπατίστ Ντελαφόν, που δούλευε πάνω στο πορτρέτο ενός δημάρχου. Είχε ήδη συγκεντρώσει σχετικά έγγραφα, συνεχίσαμε να συναντάμε δημάρχους και η ιστορία εμπλουτιζόταν συνεχώς… Βρήκαμε ένα συναρπαστικό ανθρώπινο και κοινωνικό θέμα γύρω από τις υποβαθμισμένες πολυκατοικίες και τους ιδιοκτήτες τους.

Ο κοινός παράγοντας με την πρώτη ταινία μου είναι η σχέση ανάμεσα στο άτομο και το σύνολο. Στις Υποσχέσεις, αντιλαμβανόμαστε ότι υπάρχουν διάφορα επίπεδα αποφάσεων και ότι τα άτομα πρέπει να τα βγάλουν πέρα με αυτά… Ένας δήμαρχος καταλαμβάνει ξεχωριστή θέση μέσα στο σύστημα: είναι ο σύνδεσμος ανάμεσα στον λαό και το κράτος. Τον υποδέχονται ψυχρά οι από πάνω και είναι αποδέκτης του θυμού και της ανυπομονησίας των από κάτω. Οι άνθρωποι συχνά νομίζουν πως έχει μεγαλύτερη δύναμη από αυτή που πραγματικά κατέχει.

Είναι ο χαρακτήρας της Κλεμάνς εμπνευσμένος από τους δημάρχους που συναντήσατε;

Όχι άμεσα. Στα προάστεια του Παρισιού, συναντήσαμε πολλούς δημάρχους με διαφορετικές προσωπικότητες και πολιτικές τάσεις, που έδιναν την ίδια μάχη για να σώσουν υποβαθμισμένα ακίνητα. Καταγράψαμε ψηφίδες της πραγματικότητας, μικρές σκηνές που μας ενέπνευσαν. Ακόμα και ο δήμαρχος μίας πόλης 50,000 κατοίκων δέχεται επισκέψεις κάθε μέρα, ακούει παράπονα, είναι μέρος της δουλειάς του. Στα προάστεια, οι πολιτικές γραμμές έχουν αλλάξει, υπάρχουν πολλές τάσεις, αλλά υπάρχει μία επικρατούσα άποψη για τις ενέργειες που χρειάζονται για τα θέματα της στέγασης. Οι δήμαρχοι των προαστείων έχουν συνεργαστεί για να δημοσιοποιήσουν τους αγώνες τους, για να καταδείξουν την έλλειψη πόρων και τις αδικίες.

Γι' αυτό δεν είναι ξεκάθαρο σε ποιο κόμμα ανήκει η Κλεμάνς;

Ακριβώς. Προσπερνάμε την ιδεολογία και συγκεντρωνόμαστε στη δράση, τον καθημερινό αγώνα των πρωταγωνιστών. Εξάλλου, είναι μία ταινία για την πολιτική, αλλά αφορά περισσότερο τα χρήματα και λιγότερο τις ιδέες… Γενικότερα, πλήττω με το παρελθόν των χαρακτήρων. Με ενδιαφέρει περισσότερο να δώσω μερικά στοιχεία και να αφήσω τους άλλους να αποφασίσουν. Καταλαβαίνουμε όταν τη βλέπουμε στο σπίτι της ότι έχει ζήσει εκεί πολύ καιρό, μαθαίνουμε ότι ήταν γιατρός. Ένας γιατρός, όπως ένας δάσκαλος ή ένας διευθυντής σχολείου, είναι ένα επάγγελμα που παράγει πολλούς δημάρχους. Η επαγγελματική της εμπλοκή με την τοπική ζωή μεταμορφώθηκε σταδιακά. Αντί να λέμε παλιές ιστορίες, ήθελα να είμαστε κοντά στους χαρακτήρες από την αρχή. Ανακαλύπτοντας το πρόβλημα που πρέπει να λύσουν, καταλαβαίνουμε ποιοι είναι, από πού έρχονται.

Και ο Γιαζίντ;

Χρειαζόμασταν ένα δίδυμο. Βλέπουμε ότι η δήμαρχος προέρχεται από αστικό περιβάλλον ενώ εκείνος έχει μεγαλώσει στις εργατικές κατοικίες, που είναι και το αντικείμενο της ιστορίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πιο ιδεαλιστής από εκείνη, αντιθέτως. Ήθελα μία συνομωσία, ακόμα και οικειότητα ανάμεσα στην Κλεμάνς και τον Γιαζίντ, σαν μία σχέση δασκάλου και μαθητή. Αλλά με ενδιέφερε να προσδώσω και μία ακόμα διάσταση σε αυτόν τον χαρακτήρα που εξελίσσεται στη σκιά της Κλεμάνς, για να δούμε τι κάνει με τις δικές του δυνάμεις. Ο Γιαζίντ είναι φιλόδοξος, θέλει να εξελιχθεί.

Οι «Υποσχέσεις» είναι μία από τις λίγες ταινίες όπου βλέπουμε την πολιτική στην πράξη...

Οι περισσότερος πολιτικές ταινίες και σειρές ενδιαφέρονται για τη μάχη για την εξουσία. Ήθελα να υπάρχει ξεκάθαρος σκοπός για την πολιτική δράση, ο οποίος θα έδινε νόημα στις αποφάσεις. Αυτό που κάνει τις πολιτικές ταινίες δύσκολες είναι η αναπαράσταση των ανθρώπων. Ήθελα να παρουσιάσω αφοσιωμένους, ενεργούς πολίτες που υπερασπίζονται τα δικαιώματα τους. Οι γειτονιές των προαστίων στη Γαλλία έχουν πολλούς νέους και οι περισσότερες ταινίες γίνονται για την αντιπαλότητα ανάμεσα στους νέους και την αστυνομία. Από την πλευρά μας, ξέραμε ότι θα μιλήσουμε λιγότερο για τα παιδιά και περισσότερο για τους γονείς τους και τους παππούδες τους. Αντίθετα με αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι, αυτά τα ακίνητα δεν έχουν φτηνά ενοίκια. Στην αρχή της δεκαετίας του 1960, φάνηκε ότι εκπροσωπούν μία καλή λύση προκειμένου να έχει η τότε νέα μεσαία τάξη πρόσβαση στην ιδιοκτησία. Αλλά αυτά τα κτίρια είναι πολύ μεγάλα, συχνά φτιαγμένα με φτηνά υλικά. Έπειτα ακολούθησε η κοινωνική κρίση και η φτώχεια. Σήμερα, οι ιδιοκτήτες των υποβαθμισμένων ακινήτων επωφελούνται, κάνουν έξωση στους ανθρώπους που είναι σε δύσκολη θέση. Υπάρχουν και εκείνοι που έχουν αγοράσει διαμερίσματα, έχουν δώσει όλες τις οικονομίες τους για αυτά και τώρα που είναι πια στη σύνταξη, τα διαμερίσματα τους δεν αξίζουν πλέον τίποτα, ενώ τα έξοδα συντήρησης έχουν αυξηθεί δραματικά. Παλεύουν για τα σπίτια τους και έτσι η στέγαση είναι καταλυτικό θέμα για την τοπική αυτοδιοίκηση.

Πολλές σκηνές μπλέκονται μεταξύ τους, για παράδειγμα η προετοιμασία στο εστιατόριο για τη συνάντηση με το κοινό και η συνάντηση καθαυτή. Ήταν έτσι η δομή στο σενάριο ή προέκυψε στο μοντάζ;

Ήταν γραμμένη έτσι στο σενάριο. Ένας δήμαρχος μου είχε πει κάποτα: βασικά, εσείς κι εγώ κάνουμε την ίδια δουλειά, καθόμαστε και γράφουμε σενάρια… Σκεφτόμουν τις ταινίες καταδίωξης: όλοι κάθονται γύρω από ένα τραπέζι, καταστρώνουν ένα σχέδιο, αλλά όταν έρχεται η ώρα για δράση, τα πράγματα δεν πάνε αναγκαστικά βάσει σχεδίου.

Ήθελα να έχω διάφορα σκηνικά, για να μεταφέρω σταδιακά την αίσθηση της πανταχού παρουσίας στον θεατή. Το εναλλασσόμενο μοντάζ μας επιτρέπει να αλλάζουμε οπτικές γωνίες, είμαστε παρόντες στην πόλη και σε μία μυστική πολιτική συνάντηση, στο Μέγαρο των Ηλυσίων κτλ. Καθώς εξελίσσεται η ταινία, οι αντηχήσεις ανάμεσα στις σκηνές δημιουργούν έναν χάρτη με συνδέσεις ανάμεσα στους χαρακτήρες και οι διαφορετικές ιστορίες γίνονται ένα. Κάθε χαρακτήρας έχει το δικό του όραμα για τον κόσμο και τις προσωπικές του μάχες. Μόνο ο θεατής έχει τη συνολική εικόνα.

Ξέρατε ότι θα ήταν μια ταινία με πολύ διάλογο. Πού βασίσατε τη σκηνοθεσία;

Η δράση στην πολιτική είναι να μπορείς να πείσεις. Οπότε ναι, είναι μια ταινία όπου ο προφορικός λόγος έχει έντονη παρουσία, χωρίς να εγγυάται τη νίκη: μπορεί να έχεις στέρεα επιχειρήματα, να είσαι με το μέρος της δικαιοσύνης και παρ’ όλα αυτά να χάσεις τη μάχη. Δεν είναι ένας διαγωνισμός ευγλωττίας. Κι όμως πάντα πίστευα ότι δεν θα έκανα μία στατική ταινία, αλλά ένα φιλμ που παρασύρεται από την κίνηση των χαρακτήρων, τη ζωντάνια τους, την ευφυία τους. Είναι αυτή η ενέργεια των ηθοποιών που καθόρισε τα σκηνικά και μας πήρε από τη μία λήψη στην άλλη. Πέρα από τις λέξεις, κάτι εκτυλίσσεται, το οποίο έχει να κάνει με την εσωτερική φύση των χαρακτήρων, τη θέληση τους, τον θυμό τους. Αυτό ήθελα να αιχμαλωτίσω.

Πώς σκεφτήκατε να συνδυάσετε την Ιζαμπέλ Ιπέρ με τον Ρεντά Κατέμπ;

Καμιά φορά, κατά τη διάρκεια της συγγραφής του σεναρίου, για να δώσουμε βάθος στον χαρακτήρα, αναφερόμαστε στο όνομα ενός ηθοποιού και μετά το ξεχνάμε για να εμπλουτίσουμε τον χαρακτήρα πιο αβίαστα. Με τον Ζαν-Μπατίστ Ντελαφόν, είπαμε από την αρχή ότι η Κλεμάνς θα ήταν η Ιζαμπέλ Ιπέρ και ο Γιαζίντ ο Ρεντά Κατέμπ… Υπήρχε κάτι που έμοιαζε να ταιριάζει στο στυλ παιξίματος τους, μία ικανότητα να είναι μυστηριώδεις. Γιατί αυτοί είναι χαρακτήρες που ποτέ δεν μιλάνε για τις ζωές τους και κρατάνε τα συναισθήματα τους για τον εαυτό τους. Και ο θαυμασμός που μπορεί να έχει ο Γιαζίντ για την Κλεμάνς αντηχεί τον θαυμασμό που μπορεί να έχει ένα ηθοποιός για την Ιζαμπέλ Ιπέρ, ακόμα και του διαμετρήματος του Ρεντά Κατέμπ.

Και στους δύο άρεσε το σενάριο, συναντήθηκαν και ένιωσα ότι έχουν χημεία, μου άρεσε η μουσική των φωνών τους. Τους είχα φανταστεί εμφανισιακά: ο Ρεντά, πολύ κομψός με κάπως ισχνό πρόσωπο, και η Ιζαμπέλ με την ένταση και την αυθεντία που πηγάζει από μέσα της, από το στήσιμο, τη σιλουέτα και τον ρυθμό της.

Έγιναν πολλές συζητήσεις πριν το γύρισμα;

Με την Ιζαμπέλ συναντηθήκαμε δυο ή τρεις φορές, μου έκανε ερωτήσεις για την πολιτική και την ιστορία του χαρακτήρα. Παρακολούθησε γυναίκες πολιτικούς. Της έστειλα σχετικά έγγραφα και ξέρω ότι παρακολούθησε την καμπάνια για τις δημοτικές εκλογές και ότι εμπνεύστηκε από εκεί. Δείχνουμε το επάγγελμα του πολιτικού αλλά και άλλα επαγγέλματα γύρω από αυτό. Οι ηθοποιοί έχουν τη δική τους προσέγγιση, αλλά δίνω έγγραφα, τους βοηθώ να συναντήσουν ανθρώπους, ειδικά τον Ρεντά γιατί το επάγγελμα του υπεύθυνου πολιτικού γραφείου δεν είναι ευρέως γνωστό. Μετά ο καθένας κάνει τη δική του δουλειά, αν χρειαστεί.

Τι συμβαίνει στο μυαλό της Κλεμάνς; Η πρόταση που δέχεται μοιάζει με το κουτί της Πανδώρας, αν το ανοίξει θα απελευθερώσει το χάος…

Πυροδοτεί πολλά γεγονότα. Η Κλεμάνς έχει καταστρώσει τη διαδρομή της: θα λήξει την πολιτική της καριέρα, έχει διαλέξει την συνάδελφο που θα την διαδεχθεί, την έχει προετοιμάσει για αυτό. Μετά, όμως, την κυριεύει η φιλοδοξία, η πιθανότητα ενός μέλλοντος που δεν έλπιζε ότι θα είχε. Μόλις εκτροχιαστεί η φιλοδοξία, ο φόβος του κενού αναδύεται, ίσως και ο φόβος της μοναξιάς, αλλά κυρίως ο φόβος ότι θα χάσει ό,τι κάνει τη ζωή της πολύτιμη. Συνήθως τα γεγονότα, η ήττα στις εκλογές ή μία προσωπική αποτυχία, καθορίζουν το τέλος μιας καριέρας. Η Κλεμάνς περνάει υπαρξιακή κρίση, είναι πολύ έξυπνη, αλλά δεν στοχάζεται αρκετά τις πράξεις της. Πίστεψε ότι μπορεί να συνεισφέρει σε κάτι και αυτή η πιθανότητα της στερήθηκε με έναν βίαιο τρόπο. Σήμερα εκφράζω με λέξεις τα συναισθήματα της Κλεμάνς, αλλά η Ιζαμπέλ, όπως ο Ρεντά, είναι μία ηθοποιός που ερμηνεύει με ήπιες ανατροπές: σε μερικές σκηνές, νομίζουμε ότι είναι άμεση, αλλά η Ιζαμπέλ αφήνει ένα μυστήριο και μία αμφισημία να πλανάται. Αυτό το μυστήριο, για μένα, είναι η ουσία της υποκριτικής.

Αντιλαμβανόμαστε τις αμφιβολίες που έχει ο χαρακτήρας και μετά βλέπουμε τις αποφάσεις της…

Η Κλεμάνς δεν είναι ποτέ μόνη, πάντα περιτριγυρίζεται από ανθρώπους. Αλλά τι σημαίνει να περιτριγυρίζεσαι από ανθρώπους όταν είσαι ένα δημόσιο πρόσωπο; Την κινηματογράφησα μόνη της τη στιγμή που η φιλοδοξία της διαλύεται: ο γιος της έχει φύγει, υπάρχει ένα μεγάλο κενό στο σπίτι… Αλλά δεν εξομολογείται τις αμφιβολίες της και τον φόβο της μοναξιάς σε κανέναν, ακόμα και στους πιο κοντινούς της. Δεν θέλει να δείξει τα ελαττώματα της, ούτε στον Γιαζίντ ούτε στον γιο της. Και μόλις αποφασίσει να ξανακατέβει στις εκλογές, κάνει ένα ακόμα βήμα, πιο αποφασιστικό. Ξαναμπαίνει σε ρυθμό γρήγορα, όπως εκείνοι οι άνθρωποι που καταστρώνουν τη δράση τους και την ακολουθούν χωρίς αμφιβολίες. Θέλει να φτάσει έναν στόχο και δεν σκέφτεται τα εμπόδια.

Η κατάληξη της ταινίας μοιάζει με κούρσα ενάντια στον χρόνο…

Η ταινία οδηγεί τους χαρακτήρες σε κρίσιμη καμπή και ήθελα το πρώτο μισάωρο να μοιάζει λίγο με θρίλερ. Μου αρέσει που στο τέλος ο Γιαζίντ φεύγει από τη σκιά της Κλεμάνς και παίρνει τα πράγματα στα χέρια του. Μόνο αφού καταλάβει τι έκανε εκείνος, συνέρχεται η Κλεμάνς. Κάτι έχει σπάσει μεταξύ τους, όμως ενώνουν ξανά τις δυνάμεις τους χωρίς λόγια και εξηγήσεις, αλλά μέσα από τις πράξεις.

Μιλήστε μας για τον τίτλο «Υποσχέσεις». Είναι εκείνες που δίνει η Κλεμάνς ή εκείνες τις οποίες πιστεύει η ίδια…

Οι υποσχέσεις είναι το νόμισμα της πολιτικής. Είναι αυτό που ανταλλάσσουν οι χαρακτήρες στην ταινία. Είναι επίσης οι υποσχέσεις που δίνουμε στον εαυτό μας, η διαδρομή μας. Μου αρέσει αυτή η λέξη: είναι πολύ απτή, αλλά έχει ηθικό φορτίο