Persepolis: To εκπληκτικό κόμικ και animation της Μαρζάν Σατραπί για την καταπίεση των γυναικών στο Ιράν

Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται για ενδέκατη ημέρα στο Ιράν, μετά το θάνατο της Μαχσά Αμινί (Mahsa Amini) στις 16 Σεπτεμβρίου με την πλειοψηφία των διαδηλωτών να είναι γυναίκες οι οποίες διεκδικούν περισσότερα δικαιώματα στην ελευθερία και την ισότητα. Η δολοφονία της 22χρονης Αμινί είναι μία από τα εκατοντάδες περιστατικά κακοποίησης ενάντια στις γυναίκες στο Ιράν.

Η ζωή των γυναικών στη συγκεκριμένη χώρα έχει αποτυπωθεί αρκετές φορές στον κινηματογράφο και με αφορμή τα γεγονότα των τελευταίων ημερών, επανέρχεται στην επικαιρότητα η βραβευμένη ταινία animation «Persepolis», δίνοντας τη δυνατότητα για μια καλύτερη κατανόηση της κατάστασης των γυναικών στη χώρα, μέσα από το πρίσμα της μυθοπλασίας.

Το βιβλίο της Μαρζάν Σατραπί «Περσέπολις» (Persepolis), κυκλοφόρησε το 2000 και επτά χρόνια αργότερα μεταφέρθηκε στη μεγάλη οθόνη. Το «Persepolis» είναι μια συναρπαστική ταινία κινουμένων σχεδίων η οποία παρακολουθεί την πρωταγωνίστρια, Marjane "Marji" (Chiara Mastroianni), καθώς μεγαλώνει κατά τη διάρκεια της ιρανικής επανάστασης και της ανόδου της ισλαμικής φονταμενταλιστικής εξουσίας στη χώρα της. Η Marji εναντιώνεται στις αδικίες που βλέπει γύρω της, αλλά οι γονείς της αποφασίζουν ότι είναι πολύ επικίνδυνο για εκείνη να συνεχίσει να ζει και να σπουδάζει στο Ιράν και την στέλνουν στη Βιέννη. Η Marji αντιμετωπίζει τότε νέες προκλήσεις και αντιξοότητες. Όταν επιστρέφει στην πατρίδα της, δεν αισθάνεται πλέον ότι ανήκει ούτε στο Ιράν ούτε στην Αυστρία και καλείται να βρει τη θέση της στον κόσμο.

Η έμπνευση πίσω από το Persepolis ήταν η συγγραφέας/σκηνοθέτης Marjane Satrapi, η οποία μεγάλωσε όταν τόσο η ίδια όσο και το Ιράν βρίσκονταν σε κατάσταση σημαντικών αλλαγών. Το Persepolis ήταν αρχικά μια σειρά από εκπληκτικά graphic novels που μια φίλη έπεισε τη Satrapi να διασκευάσει. Έγινε η πρώτη γυναίκα στην ιστορία των βραβείων Όσκαρ που προτάθηκε για καλύτερη ταινία κινουμένων σχεδίων. Η ταινία απέσπασε διεθνείς διακρίσεις, συμπεριλαμβανομένων του βραβείου Επιτροπής στο Φεστιβάλ Καννών, της υποψηφιότητας για Όσκαρ στην κατηγορία Καλύτερης Ταινίας Κινουμένων Σχεδίων και υποψηφιότητας για Χρυσή Σφαίρα.

Στο φιλμ συμμετέχουν σημαντικές προσωπικότητες του κινηματογράφου, όπως οι Κατρίν Ντενέβ, Κιάρα Μαστρογιάννι και Σον Πεν. Παρά την αναγνώρισή του, αποδείχθηκε αμφιλεγόμενο στο Ιράν. Η κυβέρνηση κατήγγειλε την ταινία ως μια ασεβή απεικόνιση της ισλαμικής επανάστασης.  

Τι έγραψε ο κορυφαίος κριτικός κινηματογραφου Ρότζερ Ίμπερτ για το Persepolis

Ο γνωστός Αμερικανός κριτικός κινηματογράφου, Ρότζερ Ίμπερτ, ο οποίος ήταν και ο πρώτος κριτικός κινηματογράφου που κερδίσε το βραβείο Pulitzer, στo άρθρο του για το Persepolis το 2008, περέγραφε πώς βίωσε ο ίδιος το Ιράν την δεκαετία του 70. Μεταξύ άλλων αναφέρει:

«Παρακολούθησα το Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Τεχεράνης το 1972 και με κάλεσαν στο σπίτι της ξεναγού και μεταφράστριας μου για να γνωρίσω τους γονείς και την οικογένειά της. Γύρω από ένα τραπέζι με τσάι και γλυκά, μου εξήγησαν με υπερηφάνεια ότι το Ιράν ήταν μια "σύγχρονη" χώρα, ότι ήταν ευσεβείς μουσουλμάνοι αλλά δεν ασπάζονταν τις ακρότητες άλλων ισλαμικών εθνών, ότι το έθνος τους αντιπροσώπευε έναν νέο δρόμο. Κάθε φορά που διαβάζω άλλη μια ιστορία για την κυριαρχία των ιερέων στο Ιράν, σκέφτομαι αυτούς τους ανθρώπους, και εκατομμύρια άλλους Ιρανούς σαν κι αυτούς, που δεν συμφωνούν με τους άκαμπτους περιορισμούς κάτω από τους οποίους ζουν, ιδίως οι γυναίκες. Οι Ιρανοί δεν είναι περισσότερο μονολιθικοί από ό,τι εμείς, μια αλήθεια που δεν έχει κατανοήσει ο ίδιος ο ζηλωτής ηγέτης μας. Θυμηθείτε, στις 11/9 έγινε μια τεράστια αγρυπνία με κεριά στην Τεχεράνη σε ένδειξη συμπαράστασης προς εμάς.

Αυτό ήταν το Ιράν στο οποίο γεννήθηκε η Marjane Satrapi το 1969, και ήταν το Ιράν που τελείωσε στα τέλη της δεκαετίας του 1970 με την πτώση και την εξορία του Σάχη. Ναι, η εξουσία του ήταν δικτατορική- ναι, η μυστική αστυνομία του ήταν παντού και οι αντίπαλοί του υπέστησαν βασανιστήρια. Αλλά αυτός ήταν ο κανόνας στη Μέση Ανατολή και σε ένα τόξο που εκτεινόταν μέχρι τη Σοβιετική Ένωση. Τουλάχιστον οι περισσότεροι Ιρανοί αφέθηκαν λίγο πολύ ελεύθεροι να ζήσουν τη ζωή που επέλεγαν. Κατά ειρωνικό τρόπο, πολλοί από αυτούς πίστευαν ότι η πτώση του Σάχη θα έφερνε περισσότερη, όχι λιγότερη, δημοκρατία.

Η Satrapi θυμάται τα πρώτα εννέα ή δέκα χρόνια της ζωής της ως μια υπέροχη εποχή. Περιτριγυρισμένη από μια αγαπημένη, ανεξάρτητα σκεπτόμενη οικογένεια, ζώντας σε μια άνετη εποχή, έμοιαζε με τους απανταχού εφήβους, αγαπούσε την ποπ μουσική, ενδιαφερόταν για τη μόδα. Μετά όλα άλλαξαν. Εκείνη, η μητέρα της και η  γιαγιά της έπρεπε να κρύψουν τα πρόσωπά τους από τη θέα των ανδρών. Το μακιγιάζ και άλλες μορφές δυτικής παρακμής ήταν απαγορευμένες. Στην ηλικία της δεν έπινε ούτε κάπνιζε, αλλά ο Θεός να φυλάει όσες κάνουν κάτι τέτοιο.

Η Σατραπί, που ζει τώρα στο Παρίσι, διηγήθηκε την ιστορία της ζωής της σε δύο graphic novels, τα οποία έγιναν best seller και τώρα έγιναν αυτή η θαυμάσια ταινία κινουμένων σχεδίων. Τα κινούμενα σχέδια είναι κυρίως ασπρόμαυρα, με άπειρες αποχρώσεις του γκρι και μερικές εμφανίσεις, εδώ κι εκεί, χρωμάτων. Το ύφος είναι σκόπιμα δισδιάστατο, αποφεύγοντας την ψευδαίσθηση του βάθους στο τρέχων animation. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να ακούγεται λακωνική, αλλά είναι εκπληκτικά εμπεριστατωμένη, κάνοντάς μας να ακολουθήσουμε αυτή την αυτοβιογραφία που συμπυκνώνει μια εποχή στη ζωή μιας νεαρής γυναίκας. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι τα βιβλία έχουν αγκαλιαστεί από έφηβες σε όλο τον κόσμο, οι οποίες βρίσκουν πολλά με τα οποία ταυτίζονται. Η εφηβεία τροφοδοτείται από καθολικές επιθυμίες και συναισθήματα, που έχουν ελάχιστη σχέση με κυβερνητικά διατάγματα.

Η Marjane, που ως παιδί έχει τη φωνή της η Gabrielle Lopes και ως έφηβη και ενήλικη η Chiara Mastroianni, είναι ένα ζωηρό παιδί, που ενθαρρύνεται στην περιπλάνησή της από τους γονείς της (με τη φωνή της Catherine Deneuve και του Simon Abkarian) και χειροκροτείται από την ειλικρινή γιαγιά της (Danielle Darrieux). Λατρεύει τις ιστορίες του μαγευτικού θείου της Anouche (Francois Jerosme), ο οποίος έχει περάσει από τη φυλακή και μερικές φορές κρύβεται, αλλά της δίνει ένα όραμα για τον ευρύτερο κόσμο.

Στην εφηβεία της, με τον Αγιατολάχ Χομεϊνί σε πλήρη δράση, το Ιράν μετατρέπεται σε ένα εχθρικό μέρος για τα πνεύματα εκείνων που είναι σαν τη Marjane. Η κοινωνία στην οποία νόμιζε ότι ζούσε έχει εξαφανιστεί και μαζί της ένα μεγάλο μέρος της ελευθερίας της ως γυναίκα να αυτοπροσδιοριστεί εκτός γάμου και των φοβερών περιορισμών που έχουν επιβάλλει οι άνδρες. Μερικές φορές ξεφεύγει γρήγορα από τις δύσκολες καταστάσεις, όπως όταν παραλίγο να συλληφθεί επειδή φορούσε μακιγιάζ, αλλά είναι σαφές στους γονείς της ότι η Marjane τελικά θα έχει μπελάδες και για αυτό την στέλνουν να ζήσει με φίλους στη Βιέννη.

Η Αυστρία της προσφέρει μια ριζικά διαφορετική κοινωνία, στην οποία όμως είναι τελικά αδύνατο να ζήσει. Ανατράφηκε με αξίες που δεν ταιριάζουν με το περιστασιακό σεξ και τη χρήση ναρκωτικών που βρίσκει εκεί μεταξύ των συγχρόνων της, και αφού ξεσαλώνει λίγο με το ροκ εν ρολ και το θέατρο, δεν συμπαθεί τον εαυτό της, νοσταλγεί το σπίτι της και επιστρέφει στο Ιράν. Αλλά είναι ακόμα πιο αφιλόξενο από ό,τι θυμάται. Νοσταλγεί ένα έθνος που δεν υπάρχει πια.

Στην πραγματική ζωή, η Marjane Satrapi βρήκε τελικά ένα φιλικό σπίτι στη Γαλλία. Φαντάζομαι ότι το Παρίσι δεν προσέφερε λιγότερη παρακμή από τη Βιέννη, αλλά οι εμπειρίες της την είχαν κάνει μια γυναίκα πιο σίγουρη για τον εαυτό της και τις αξίες της, και εξελίχθηκε σε - λοιπόν, στη συγγραφέα των βιβλίων και αυτής της ταινίας, που δραματοποιούν με τόσο νόημα το πώς ήταν η ζωή της. Γιατί δεν είναι ηρωίδα, δεν είναι ιδεαλίστρια που κρατάει σημαίες, δεν είναι επαναστάτρια, όχι πάντα σοφή, μερικές φορές απερίσκεπτη, αλλά με ισχυρά οικογενειακά πρότυπα.
Μπορεί να φαίνεται ότι η ιστορία της είναι πολύ μεγάλη για μια ταινία διάρκειας 98 λεπτών, αλλά το «Persepolis» την αφηγείται προσεκτικά, με αγάπη και με πολύ στυλ. Είναι απείρως πιο ενδιαφέρουσα από ανούσιες ιστορίες ενηλικίωσης δυτικών κοριτσιών που συναντάμε σε ταινίες κινουμένων σχεδίων- στο πνεύμα, στο τσαγανό, στην καρδιά, η Marjane μοιάζει με κάποια σαν την ηρωίδα της «Juno» - όχι ότι είναι έγκυος στα 16 της, φυσικά. Ενώ τόσες πολλές ταινίες για την ενηλικίωση περιλαμβάνουν κατασκευασμένα διλήμματα, εδώ υπάρχει μια ταινία για μια γυναίκα που όντως ενηλικιώνεται, και μάλιστα υπέροχα», έγραφε ο διάσημος κριτικός.

Mε πληροφορίες από Collider/rogerebert.com

ΌΛΕΣ ΟΙ ΕΙΔΗΣΕΙΣ

• Ζωγράφου: Συναγερμός από πυροβολισμούς - Αναφορές για έναν τραυματία
• Τουρκία: Μεταμεσονύχτια συνάντηση Ακάρ με αρχηγούς στρατού για την Ελλάδα - Τεράστια πίεση δέχθηκε ο Ερντογάν στη Νέα Υόρκη
• Ευρυτανία: Θρίλερ με την εξαφάνιση της 48χρονης Ευρυδίκης - Ο πατέρας της είχε αυτοκτονήσει στη λίμνη που την ψάχνουν
• Animasyros 2022: Το «Καναρίνι» κέρδισε στο Ελληνικό Διαγωνιστικό τμήμα - «Είναι σημαντική αυτή η βράβευση για μας» λένε οι νικητές