Το «Θέλημα Θεού» του Φρανσουά Οζόν είναι μια ταινία για την ελευθερία του λόγου

Από την άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ο Φρανσουά Οζόν διηγείται με πάθος πως η ταινία του που καταγράφει χωρίς μελοδραματισμούς το χρονικό του ξεσπάσματος ενός συγκλονιστικού σκανδάλου παιδοφιλίας - τη μάχη που έδωσαν τα θύματα του ιερέα Μπερνάρ Πρεϊνά για να φέρουν στο φως την κακοποίησή τους ως παιδιά, γεγονός που η αρχιεπισκοπή της Λυόν συγκάλυπτε για δεκαετίες - είναι ένα φιλμ με πολιτική δύναμη. Μία ημέρα μετά την τηλεφωνική μας συνομιλία, στις 7 Μαρτίου, ο καρδινάλιος της αρχιεπισκοπής της Λυόν, Φιλίπ Μπαρμπαρέν, κρίνεται ένοχος για την συγκάλυψη σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών.

Αναμφίβολα μία δικαίωση σε έναν αγώνα που συνεχίζεται καθώς δεν έχει οριστεί ακόμη ημερομηνία δίκης για τον Πρεϊνά, που έχει παραδεχτεί την ενοχή του ενώ οι συντελεστές του φιλμ αντιμετώπισαν δικαστικές περιπέτειες που παρ’ ολίγο να εμποδίσουν την έξοδο του στη Γαλλία (σήμερα η ταινία μετράει 700.000 θεατές). Ο Φρανσουά Οζόν («8 γυναίκες»,«5 φορές το 2»), ένας από τους σημαντικότερους εκφραστές θεμάτων σχέσεων των δύο φύλλων, σεξουαλικής ταυτότητας και ερωτισμού στον σύγχρονο γαλλικό κινηματογράφο, τόλμησε το βήμα να διηγηθεί μία αληθινή ιστορία παραδίδοντας το ευρωπαϊκό «Spotlight, όλα στο φως», το δικό του «Θέλημα θεού» που με πρωταγωνιστές τους Μελβίλ Πουπό, Ντενί Μενοσέ και Σουάν Αρλό, βραβεύτηκε με τον Αργυρό Λέοντα στο πρόσφατο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Βερολίνου.

Λίγο πριν η ταινία βγει στις ελληνικές αίθουσες  - στις 4 Απριλίου από την Filmtrade – μιλάει στο ΕΘΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ για την αξία της ελευθερίας του λόγου σε μία περίπλοκη εποχή, την πίστη κα το θεσμό της εκκλησίας, την αξία του πολιτικού σινεμά.

Τι σας παρακίνησε να σκηνοθετήσετε μια ταινία για το σκάνδαλο παιδοφιλίας στην καθολική εκκλησία της Λυόν;

Η αφετηρία της ιδέας δεν ήταν να καταδείξω το θέμα της παιδοφιλίας στον κινηματογράφο αλλά η επιθυμία μου να κάνω μια ταινία για την εύθραυστη πλευρά του ανδρισμού. Ο στόχος μου ήταν να απεικονίσω άνδρες που εκφράζουν τα συναισθήματά τους καθώς στον κινηματογράφο – ιδίως στον αμερικανικό - είναι κυρίως οι γυναίκες αυτές που εκφράζουν ευαισθησία και συναίσθημα ενώ οι άνδρες αναλαμβάνουν κυρίως δράση. Ήθελα, λοιπόν, να βάλω τους άνδρες σε πρώτο πλάνο οπότε έψαχνα για ένα σχετικό θέμα και μία ημέρα που έψαχνα στο Ίντερνετ έπεσα κατά τύχη πάνω σε μία ένωση ενηλίκων που ως παιδιά έπεσαν θύματα σεξουαλικής κακοποίησης του ιερέα Πρεϊνά.

Με συγκίνησαν οι μαρτυρίες και επιδίωξα να τους συναντήσω όπως και έγινε. Ο Αλεξάντρ μου έδωσε έναν παχύ φάκελο με όλα τα email και τις σημειώσεις που είχε κρατήσει στη επικοινωνία του με την Αρχιεπισκοπή της Λυόν την οποία και εκμεταλλεύτηκα στην έρευνά μου που αποτυπώνεται στο φιλμ. Μου διηγήθηκαν την ιστορία τους και πως έδωσαν τη μάχη για δύο χρόνια, από το 2012 ως το 2014, για να βγάλουν στη δημοσιότητα αυτό που τους συνέβη στην παιδική τους ηλικία. Αρχικά δεν ήταν εύκολο να βρούμε χρηματοδότες δεδομένου του θέματός του φιλμ ωστόσο τα καταφέραμε με την επιμονή. Ο βασικός στόχος μου ήταν να μην απογοητεύσω τους ανθρώπους που με εμπιστεύτηκαν.

Γιατί γυρίσατε μία ταινία μυθοπλασίας και όχι ντοκιμαντέρ; Ακολουθήσατε τα παραδείγματα παρόμοιων φιλμ;

Αυτοί που κίνησαν τα νήματα κατά του ιερέα είχαν ήδη μιλήσει πολύ στον τύπο και δώσει τις προσωπικές τους μαρτυρίες γύρω από τα γεγονότα οπότε στην χρονική στιγμή που τους συνάντησα εγώ είχαν πια κουραστεί όπως και οι οικογένειές τους και επιθυμούσαν να επιστρέψουν σε μία κανονικότητα στη ζωή τους. Το αμερικανικό δράμα «Spotlight: Όλα στο φως» (σ.σ. κέρδισε Όσκαρ καλύτερης ταινίας πραγματευόμενο μία αληθινή ιστορία που συντάραξε την αμερικανική κοινωνία, το πως η εφημερίδα Boston Globe αποκάλυψε το σκάνδαλο σεξουαλικής κακοποίησης στους κόλπους της καθολικής εκκλησίας της Βοστώνης), υπήρξε καθοριστικό γι’ αυτούς και την εξέλιξη του αγώνα τους. Οπότε εγώ έπρεπε να δείξω τι συνέβη στη Γαλλία έχοντας κατά νου πρότυπα ταινιών στις οποίες ο ήρωας μάχεται μόνος κόντρα στο κατεστημένο όπως στο «Εριν Μπρόκοβιτς».

Η φράση «η εκκλησία δεν πρέπει να ξεχάσει τη σιωπή και την συνενοχή της» κατέχει κεντρικό ρόλο στο φιλμ. Περιμένατε ότι θα είχατε προβλήματα με τη δικαιοσύνη γυρίζοντας μία ταινία για μια δικαστική κόντρα πολιτών και ιερέων που ήταν σε εξέλιξη;

Όχι ακριβώς. Το γεγονός ότι δικηγόροι προσπάθησαν να μπλοκάρουν την έξοδο της ταινίας στις γαλλικές αίθουσες αποδεικνύει ότι το σινεμά διαθέτει μεγάλη πολιτική δύναμη. Το φιλμ όμως δεν αντιμάχεται την εκκλησία αντίθετα εκθέτει το πως πρέπει να βοηθήσουμε την εκκλησία να κατανοήσει το μέγεθος του προβλήματος και να βρει τρόπους να εξαλείψει το πρόβλημα της σύνδεσης της παιδοφιλίας με τη χριστιανική καθολική θρησκεία.

Στην ταινία υπάρχει και η φράση «Πρόσεχε γιατί έχουν δύναμη», ειπωμένη από τη μητέρα που ξεπροβοδίζει τον γιο της που έχει αποφασίσει ότι θα κινηθεί εναντίον του ιερέα που τον κακοποιούσε σεξουαλικά.

Όντως η καθολική εκκλησία είναι πολύ ισχυρή, κυρίως η Αρχιεπισκοπή της Λυόν κάτι που διαπιστώσαμε κατά τη διάρκεια των  γυρισμάτων καθώς πολλοί δεν ήθελαν να βγει η ταινία στις αίθουσες. Κι αυτό γιατί η αποκάλυψη της αλήθειας προκαλεί φόβο σε αυτούς που έχουν λόγο να φοβούνται. Η ελευθερία του λόγου είναι μία αξία την οποία πολλοί απεχθάνονται και αντιστέκονται σθεναρά στην επικράτησή της.

Υπάρχουν σήμερα και άλλα παραδείγματα αυτής της αντίστασης απέναντι στην ελευθερία του λόγου;

Η λασπολογία που εκτοξεύεται προς το κίνημα #MeToo το οποίο έχει φέρει στο επίκεντρο της συζήτησης τη σεξουαλική παρενόχληση και κακοποίηση στις μέρες μας. Πρέπει να ξεκαθαρίσω ότι αυτό που εξαρχής με ενδιέφερε είναι να ερευνήσω τη θέση της ελευθερίας του λόγου στην κοινωνία μας και τις επιπτώσεις της στο άμεσο περιβάλλον ενός ανθρώπου που αποφασίζει να μιλήσει δημόσια για ένα τραυματικό γεγονός που έλαβε χώρα σχεδόν τριάντα χρόνια πριν. Αυτό που εισπράττω είναι ότι η σημερινή κοινωνία βρίσκεται σε μία διαδικασία αλλαγής και δείχνει ότι προτιμά οι πολίτες να μπορούν να υπερασπίζονται την αλήθεια.

Μόλις πριν από λίγες ημέρες ο καρδινάλιος Τζορτζ Πελ καταδικάστηκε σε έξι χρόνια φυλάκισης ως ένοχος για παιδοφιλία. Θα μπορούσε η επίλυση αυτής της υπόθεσης να λειτουργήσει ως θετικό προηγούμενο σε συνάρτηση με αυτό που λέτε;

Νομίζω ότι όσα συμβαίνουν στον κόσμο – η κοινωνική και πολιτική αναταραχή, οι αγώνες για την προάσπιση ης αλήθειας - υποβοηθούν τη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης και στην αφύπνιση των πολιτών. Είμαι σίγουρος ότι θα έρθουν κι άλλες ιστορίες στο φως. Η εξέλιξη της υπόθεσης Τζορτζ Πελ δείχνει ότι η δικαιοσύνη επιτέλους λειτουργεί. Στο σύστημα που μας περιβάλλει το πρόβλημα δεν είναι μόνο η εκκλησία αλλά ο τρόπος που γίνεται ο έλεγχος των κοινωνικών θεσμών και αποδίδεται η δικαιοσύνη η οποία πρέπει να έχει πρόσβαση πίσω από τις κλειστές πόρτες των εκκλησιών προς υπεράσπιση των θυμάτων. Είναι σημαντικό.

Γιατί, κατά την άποψή σας, η εκκλησία στρέφει συστηματικά αλλού το βλέμμα όταν αυτό που πρέπει να κάνει είναι να τιμωρήσει τέτοιου είδους εγκλήματα;

Το πρόβλημα της εκκλησίας είναι ότι επί χρόνια κατατάσσει την παιδοφιλία στην ίδια κατηγορία με τη μοιχεία, την ομοφυλοφιλία και την έκτρωση. Θεωρεί ότι μέσα στην έννοια της συγχώρεσης που κατέχει πρωταρχική θέση στην καθολική πίστη μπορεί να εντάσσει και τη συγχώρεση προς την πράξη της παιδοφιλίας χωρίς να θέτει όμως όρια και κανόνες.

Όχι πια όμως. Χρειάζεται η απόδοση ευθυνών και δικαιοσύνης απέναντι σε τέτοιου είδους εγκλήματα γι’ αυτό και η χριστιανική καθολική εκκλησία πρέπει να αλλάξει και να μετασχηματιστεί. Να αποδεχτεί ότι η δικαιοσύνη πρέπει να αποδίδεται στα δικαστήρια και ότι οι ιερείς δεν είναι άνθρωποι του θεού - έχουν ευθύνες απέναντι στις γυναίκες και τα παιδιά. Νομίζω ότι η εκκλησία έχει αργήσει να συμπλεύσει με τις κοινωνικές αλλαγές και αυτό πρέπει να γίνει συνείδηση η οποία θα επιφέρει και την αναπροσαρμογή των εκκλησιαστικών δομών.

«Πιστεύεις στον θεό, μπαμπά; » είναι το ερώτημα που θέτει στον βασικό ήρωα του φιλμ ο γιος του. Εσείς πιστεύετε στον θεό;

Είναι ένα ερώτημα με ανοιχτή απάντηση…Έχοντας ανατραφεί στους κόλπους της χριστιανοκαθολικής εκπαίδευσης γνωρίζω πολύ καλά το περιβάλλον στο οποίο αναφέρεται η ταινία. Πήγαινα κατηχητικό, έλαβα την Πρώτη Κοινωνία, βαφτίστηκα. Οπότε αν και τα ενδιαφέροντά μου στη ζωή συντάσσονται με την καθολική εκπαίδευση και θρησκεία έχω πολλά προβλήματα με το θεσμικό κατεστημένο το οποίο μου ξυπνά άβολες μνήμες από την παιδική μου ηλικία χωρίς να έχω προσωπικές τραυματικές εμπειρίες.

Νομίζω, λοιπόν, ότι το πρόβλημα είναι θεσμικό. Η εκκλησία δεν διαφέρει από άλλους κοινωνικούς θεσμούς που αδυνατούν να λειτουργήσουν σωστά. Δεν είναι μυστικό ότι εντός της επικρατεί ομερτά, ένας όρκος σιωπής που συναντά κανείς και σε άλλους θεσμούς της κοινωνικής ζωής: στον αθλητισμό, στην εθνική εκπαίδευση, στην οικογένεια. Το 80% των περιπτώσεων παιδοφιλίας προκύπτει μέσα στην οικογένεια η οποία έχει τη δομή ενός συστήματος εξουσίας όπως και άλλοι κοινωνικοί θεσμοί.

Στο Φεστιβάλ του Βερολίνου παραλάβετε τον Αργυρό Λέοντα για την ταινία συγκινημένος αφιερώνοντάς τη στους ήρωες της αληθινής ιστορίας. Τι σημαίνει για εσάς αυτό το βραβείο;

Είναι σίγουρα μια αναγνώριση της δουλειάς μου και ένα βραβείο που παρέχει παγκόσμια προβολή στο σκάνδαλο σεξουαλικής κακοποίησης της αρχιεπισκοπής της Λυόν. Είμαι πολύ ευχαριστημένος που η ταινία αγοράστηκε για να διανεμηθεί σε όλες τις χώρες ιδίως σε αυτές που έχουν ως επίσημη θρησκεία την χριστιανοκαθολική. Η ταινία αγγίζει εκείνους που έχουν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης από ιερείς καθώς και τις γυναίκες θύματα βιασμού και όσους έχουν υποφέρει από την κακοποίηση στη ζωή τους. Επαναλαμβάνω, λοιπόν, ότι το «Με τη χάρη του Θεού» είναι μια ταινία για την ελευθερία του λόγου και χάρη σε αυτό το βραβείο αποκτά νέα οικουμενική διάσταση.

.