Πέντε γιαγιάδες, δύο ξαδέλφια, ο Βάγκνερ και οι ντομάτες

Στο χωριό Ηλίας του θεσσαλικού κάμπου που έχει μόλις 33 κατοίκους, δύο ξαδέλφια και πέντε ντόπιες γυναίκες, αποφασίζουν να τολμήσουν μια νέα αρχή. Με λίγη βοήθεια από τη μουσική του Βάγκνερ στα χωράφια και τις ιστορίες που διηγούνται, ο γεωπόνος Αλέξανδρος Γκουσιάρης και η ομάδα του, διεισδύουν στην παγκόσμια αγορά με τη βιολογική καλλιέργεια ενός παλιού σπόρου ντομάτας. Η ως σήμερα διαδρομή των χειροποίητων, βραβευμένων προϊόντων τους αποτελεί ένα ιδιότυπο success story…καθημερινότητας που έχει κόπο, μουσική στη διαπασών, νεραϊδο-μύθους και αρχαίους σπόρους που καταλήγουν σε ράφια καταστημάτων σε όλη την Ευρώπη.

Με χιουμοριστική και ποιητική ματιά, το ντοκιμαντέρ «Όταν ο Βάγκνερ συνάντησε τις ντομάτες» της ντοκιμαντερίστριας και δημοσιογράφου Μαριάννας Οικονόμου («Ο πιο μακρύς δρόμος») που προβλήθηκε με επιτυχία στα Φεστιβάλ Βερολίνου και Θεσσαλονίκης, ακτινοβολεί αισιοδοξία, αγάπη για τους ανθρώπους της ξεχασμένης ελληνικής επαρχίας και ενώνει τη γεύση της ντομάτας και της γης με την καλλιτεχνική δημιουργία και το επιχειρείν. Η σκηνοθέτης μιλάει στο ΈΘΝΟΣ πριν την έξοδο του ντοκιμαντέρ στις αίθουσες στις 11 Απριλίου.

Τι σας παρακίνησε να γυρίσετε το ντοκιμαντέρ για το έργο του Α. Γκουσιάρη και των συνεργατών του;

Γνώρισα τον Αλέξανδρο πριν από 10 χρόνια όταν πήγα για πρώτη φορά στο χωριό για να κάνω ένα μικρό επεισόδιο της ΕΡΤ. Από τότε συνέχισα να πηγαίνω μόνη μου για καιρό χωρίς να έχω κάτι συγκεκριμένο στο μυαλό μου. Πήγαινα και κατέγραφα. Αυτό που μου κέντρισε το ενδιαφέρον ήταν πως μια τόσο μικρή παραγωγική μονάδα η οποία βασίζεται στον ίδιο, τον ξάδελφό του και σε πέντε γιαγιάδες μπορεί να καταφέρει με χειροποίητο τρόπο να εξάγει προϊόντα σε όλο τον κόσμο. Μου είχε κάνει φοβερή εντύπωση. Με γοήτευσε ο τρόπος που γίνεται: μέσα από τις σχέσεις τους, μέσα από το γέλιο, μέσα από το να λένε ιστορίες και να μιλάνε για τις νεράιδες στα παραμύθια, να βάζουν μουσική στα χωράφια. Μια προσέγγιση ζωής ολοκληρωμένη που δεν διαχωρίζει τη δουλειά από την προσωπική ζωή.

Σας είπαν αμέσως το «ναι» όταν τους είπατε ότι θέλετε να γυρίσετε ένα ντοκιμαντέρ;

Δεν υπήρχε ποτέ χρόνος μύησης στα αλήθεια. Εμφανιζόμουν, κάναμε τα πάντα μαζί. Το πιο σημαντικό κομμάτι ήταν να ακούσουν τις δικές μου ιστορίες και να ακούσω κι εγώ τις δικές τους. Έτσι δημιουργήθηκε μια σχέση μεταξύ μας και παρόλο που εγώ είχα πάντα την κάμερα μαζί μου πολύ γρήγορα έπαψε να τους προξενεί έκπληξη.

Την τελευταία δεκαετία, η επιστροφή στην επαρχία και τις γεωργικές καλλιέργειες συζητήθηκε ως «λύση» στην κρίση. Σήμερα ποια είναι η κατάσταση;

Φυσικά δεν είναι όλα τέλεια. Ο Αλέξανδρος και οι γυναίκες που έχει κοντά του δουλεύουν φοβερά σκληρά. Και αυτό που κάνουν δεν είναι το απόλυτο success story αλλά είναι μία προσέγγιση στη ζωή. Σήμερα κάποιοι έχουν επιστρέψει στην επαρχία και προσπαθούν να πετύχουν. Όμως η ζωή εκεί είναι σκληρή και δεν υπάρχει υποστήριξη. Ξέρετε ποιο είναι το χειρότερο όλων; Ότι δεν υπάρχει κανενός είδους ενημέρωση. Αυτοί οι άνθρωποι είναι στο έλεος της τύχης τους. Κανείς δεν θα τους ενημερώσει για τις συνθήκες της αγοράς κι αυτό είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν. Πώς μπορείς να περιμένεις από έναν άνθρωπο που έχει ζήσει όλη του τη ζωή στον κάμπο και αυτό που κάνει είναι να καλλιεργεί πολύ καλά τη γη, να ξέρει τη λειτουργία της αγοράς στο εξωτερικό;  Αν δεν τον εκπαιδεύσει κάποιος σε αυτό, δεν θα το ξέρει. 

Ευτυχώς υπάρχει προβολή της δουλειάς τους από τα Μέσα. Το ντοκιμαντέρ που γυρίσατε χρησιμεύει προς αυτή την κατεύθυνση.

Τα προϊόντα τους είναι πρώτης ποιότητας και το σημαντικότερο; Χρησιμοποιούν αρχαίους σπόρους. Δεν μιλάμε για μία οποιαδήποτε βιολογική καλλιέργεια. Ισχυρίζονται ότι καλλιεργούν ένα σπόρο που έφερε ο Χριστόφορος Κολόμβος στην Ευρώπη και μπορούν με σιγουριά να πουν ότι πρόκειται για ένα σπόρο άνω των 100 ετών που πρέπει να επιβιώσει. 

Ανακαλύψατε κάτι κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων που δεν είχατε παρατηρήσει πριν;

Κάθε φορά που πήγαινα εκεί εντυπωσιαζόμουν γιατί συνέβαιναν πρωτότυπα πράγματα. Πολύ συχνά έβρισκα σουρεαλιστικές καταστάσεις και με πολύ χιούμορ – από το πως προέκυψε στο άσχετο να ακούγεται ο Βάγκνερ στα χωράφια ως τις διηγήσεις την ώρα της δουλειάς. Μια μέρα ήρθε ένας φιλόλογος και άρχισε να απαγγέλει ποίηση στους γεωργούς του θεσσαλικού κάμπου, την άλλη ένας σεφ που άρχισε να φτιάχνει γκουρμέ σερβιρίσματα για το χωριό. Αλλά αυτό είναι και ο Αλέξανδρος, ένας άνθρωπος πολύ ιδιαίτερος και η ομάδα του δεν το βάζει κάτω.

Πότε συνειδητοποιήσατε ότι η ιστορία τους είχε ένα ξεχωριστό συμβολισμό για την Ελλάδα της κρίσης;

Με κέντρισε η διαφορετική τους ματιά. Δηλαδή πως μπορεί κανείς μέσα σε μία κατάσταση κρίσης σε έναν τόπο που αργοπεθαίνει, χωρίς ίχνος νέου ανθρώπου γύρω, με την κατάσταση της γεωργίας να πηγαίνει από το κακό στο χειρότερο, να διαχειριστεί την πραγματικότητα με έναν διαφορετικό τρόπο και να αλλάξει την οπτική του. Αυτό αισθάνθηκα ότι κάνει ο Αλέξανδρος παρασέρνοντας την ομάδα του. Τους δίνει κουράγιο και ώθηση να τολμούν.