Βάιτ Χέλμερ: Το σινεμά χωρίς διαλόγους είναι μυσταγωγία

Ο Βάιτ Χέλμερ δεν πιστεύει στα λόγια. Τουλάχιστον στο σινεμά. Ο Γερμανός σκηνοθέτης που γνωρίσαμε κυρίως με το εμπνευσμένο από τη «Λυσιστράτη», «Absurdistan» (2013), μας ταξιδεύει τώρα στους πρόποδες του Καυκάσου. Χωρίς διαλόγους μόνο με τη μαγεία της εικόνας και τη δύναμη του ήχου.

Στη νέα του ταινία με τίτλο «Το σουτιέν», που προβάλλεται στις αίθουσες από τη Filmtrade, ο μηχανοδηγός Νουρλάν οδηγεί καθημερινά το παλιό εμπορικό τρένο μέσα από το προάστιο του Μπακού περνώντας ξυστά από τα σπίτια και τις αυλές. Τόσο κοντά είναι χτισμένα όλα που το ορφανό αγόρι του χωριού προειδοποιεί με τη σφυρίχτρα τους ντόπιους να σηκώσουν τραπέζια και καρέκλες, απλωμένα ρούχα και ότι άλλο βρίσκεται στις γραμμές. Μέχρι που μια μέρα, ο Νουρλάν βρίσκει ένα σκαλωμένο στην άκρη του τρένου δαντελωτό σουτιέν και συνταξιοδοτημένος πια, ξεκινάει να βρει την κάτοχό του…Ο σκηνοθέτης μας εξηγεί πως και γιατί το βωβό σινεμά είναι μυσταγωγική εμπειρία.

Με ποιο τρόπο σας ενέπνευσε η τοποθεσία του Μπακού στο Αζερμπαϊτζάν για να γυρίσετε εκεί την ταινία;
Όταν είδα για πρώτη φορά  τη γειτονιά, που λέγεται «Σανγκάη» στο Μπακού, έμεινα έκπληκτος. Ήταν κάτι εντελώς πρωτόγνωρο. Σπίτια χωρίς δρόμους που να οδηγούν σε αυτά, μόνο ένας σιδηρόδρομος, ούτε καν ένα δρομάκι. Ήταν μια ήσυχη γειτονιά, χωρίς αυτοκίνητα. Αλλά όταν πέρναγαν τα τρένα, έμοιαζε σαν κόλαση. Αναφέρομαι σε γιγάντια τρένα μεταφοράς πετρελαίου. Οι άνθρωποι έπρεπε να τρέξουν για να προστατευτούν. Αμέσως αισθάνθηκα ότι σε αυτό το σκηνικό έπρεπε να αφηγηθώ μια κινηματογραφική ιστορία.

Όπως και το «Absurdistan», η προηγούμενη ταινία σας που επίσης γυρίστηκε στο Αζερμπαϊτζάν, το «Σουτιέν» συνιστά μια αλληγορία. Αντιλαμβάνεστε το Αζερμπαϊτζάν σαν ένα μυθικό μέρος;

Το «Absurdistan» βασίστηκε σε μια πραγματική ιστορία που διαδραματίστηκε σε χωριό της Τουρκίας, όπου οι γυναίκες εμπνεύστηκαν από τη Λυσιστράτη και έκαναν απεργία από το σεξ μέχρι οι άντρες να έφτιαχναν τον σάπιο αγωγό νερού! Εκείνο το χωριό όμως ήταν εκπληκτικά πράσινο οπότε έπρεπε να βρω κάτι άλλο. Αφού επισκέφτηκα οχτώ χώρες βρήκα το απομονωμένο χωριό Λαχίκ στο Αζερμπαϊτζάν. Έμοιαζε πραγματικά με μυστηριώδες, ξεχασμένο μέρος, γεμάτο ομορφιά. Σπανίως βλέπουμε το Αζερμπαϊτζάν στις ειδήσεις. Οπότε καθώς έχω υπέροχες αναμνήσεις από εκεί, ψάχνω τις ιστοσελίδες με ειδήσεις από την Ανατολική Ευρώπη και την Κεντρική Ασία. Κάπως έτσι πριν από τέσσερα χρόνια βρήκα ένα μικρό βίντεο για την ξεχωριστή αυτή γειτονιά στο Μπακού.

Ποιες είναι οι προκλήσεις του κινηματογραφικού γυρίσματος σε τέτοιου είδους απομονωμένες περιοχές;

Ήταν πολύ δύσκολο να γυρίσουμε το «Σουτιέν». Τόσο η σιδηροδρομική εταιρεία όσο και η κυβέρνηση της χώρας ήταν αποφασισμένες να σταματήσουν την παραγωγή γιατί η γειτονιά είναι φτωχή και είχε δρομολογηθεί η κατεδάφισή της. Εξαιτίας αυτής της πίεσης ο παραγωγός μου εκεί παράτησε το πρότζεκτ μετά την πρώτη εβδομάδα γυρισμάτων. Έπρεπε να βρούμε μέσα σε μία νύχτα νέο συνεργείο και να φέρουμε κάμερα και φωτογραφικούς φακούς από τη Γερμανία καθώς τα καταστήματα ενοικίασης εξοπλισμών στο Μπακού φοβούνταν ότι ο εξοπλισμός που θα μας έδιναν, θα κατέληγε στα κατασχεθέντα.

Γιατί αποφασίσατε να πειράξετε το παραμύθι της «Σταχτοπούτας» αντικαθιστώντας το γοβάκι της υποψήφιας πριγκίπισσας της ιστορίας με ένα σουτιέν;

Διότι το σουτιέν δημιουργεί μια εκπληκτική συνομωσιολογική ατμόσφαιρα ανάμεσα στη γυναίκα και τον μηχανοδηγό.  Ο άντρας δεν μπαίνει μόνο στα σπίτια τους – εξαιτίας του σουτιέν η προσοχή επικεντρώνεται στα απόκρυφα σημεία του γυναικείου σώματος. Η δοκιμή του σουτιέν γίνεται πράξη απιστίας για να καταλήξει σε πράξη εκδίκησης. Το σουτιέν αλλάζει χαρακτήρα ανάλογα με την πραγματικότητα της ζωής του βασικού πρωταγωνιστή. Όταν δουλεύει ως μηχανοδηγός τρένου, του σουτιέν είναι απλώς ένα χαμένο αντικείμενο το οποίο θέλει να επιστρέψει στην ιδιοκτήτριά του. Όταν όμως συνταξιοδοτείται, το σουτιέν του δίνει το κίνητρο να ψάξει σύντροφο στη ζωή του. Όταν επιτέλους βρίσκει την ευτυχία, το σουτιέν γίνεται ξανά πάλι ένα απλό ρούχο.

Ο Νουρλάν ψάχνει την αγάπη και την ανθρώπινη επικοινωνία σε μεγάλη ηλικία. Ο δρόμος του διασταυρώνεται με αυτόν του μικρού ορφανού Αζίζ που ζει σε κακές συνθήκες εντούτοις ειδοποιεί τρέχει να ειδοποιήσει με τη σφυρίχτρα του τους κατοίκους κάθε φορά που περνάει το τρένο. Τι έχει να μας πει για τον κόσμο που ζούμε σήμερα η κοινή ιστορία τους;

Και οι δύο κάνουν κάτι για την κοινότητα τους για το οποίο δεν πληρώνονται. Ο μηχανοδηγός επιστρέφει αντικείμενα τα οποία έχει περιμαζέψει το τρένο καθώς διασχίζει το προάστιο ενώ το αγόρι, που δουλεύει σαν σερβιτόρος στο καφενείο, προειδοποιεί τους κατοίκους για τον επικείμενο κίνδυνο. Και οι δύο ενδιαφέρονται για τους συνανθρώπους τους χωρίς να παίρνουν άμεσα ανταλλάγματα. Η ιστορία τους είναι το αντίθετο της απληστίας. Νομίζω ότι όχι μόνο σήμερα αλλά σε οποιαδήποτε στιγμή της ανθρώπινης ιστορίας οι σιωπηλοί ήρωες κάνουν τη ζωή μας να αξίζει τον κόπο.

Αυτός είναι και ο λόγος που δεν χρησιμοποιείτε τον διάλογο στις ταινίες σας;

Δεν αισθάνομαι ότι ο λόγος και ο κινηματογράφος συνδέονται εξ ορισμού. Ο διάλογος είναι σωστό να υπάρχει στο θέατρο και στα ραδιοφωνικά έργα. Από καλλιτεχνικής πλευράς μιλώντας, είναι διαπιστωμένο ότι οι ταινίες ήταν πιο εκλεπτυσμένες προς το τέλος της περιόδου του βωβού κινηματογράφου. Ακόμα κι εκεί όμως υπήρχαν διαλογικά μέρη τα οποία το κοινό διάβαζε στις κάρτες που παρεμβάλλονταν στις σκηνές. Εγώ προχωράω ένα βήμα πιο πέρα και αποφεύγω εντελώς τον διάλογο χρησιμοποιώντας μόνο τον ήχο. Στο «Σουτιέν» ο ήχος μπορεί καταλαμβάνει όλο τον χώρο που δικαιούται, χώρο τον οποίο έχει συνήθως ο διάλογος.

Θεωρείτε ότι οι θεατές σήμερα, συνηθισμένοι στις θορυβώδεις υπερπαραγωγές και το μεγαλεπήβολο θέαμα, είναι ανοιχτοί στο σινεμά που προτείνετε;

Η παρακολούθηση του «Σουτιέν» απαιτεί σίγουρα περισσότερη σκέψη από ότι μια συμβατική ταινία κατά τη διάρκεια της οποίας μπορεί να κλείσεις τα μάτια και να καταλάβεις την ιστορία μέσα από το διάλογο. Από τη στιγμή όμως που οι θεατές αποδεχτούν την πρόσκλησή μου, αυτό θα τους χαρίσει μια βαθύτερη, σχεδόν μυσταγωγική εμπειρία, σαν να εξερευνούν έναν νέο, άγνωστο κόσμο.