Βέρνερ Χέρτσογκ: Προτιμώ ένα μπουκάλι κρασί από ένα τιμητικό βραβείο

Έχει περπατήσει τον Αμαζόνιο, έχει εντρυφήσει στην αρχαιοελληνική γραμματεία χάρη στον αρχαιολόγο παππού του, έχει κονταροχτυπηθεί με τον Κλάους Κίνσκι μέσα στη ζούγκλα. Σκηνοθέτης ανάμεσα στη μυθοπλασία και το ντοκιμαντέρ, ιδιόμορφος κινηματογραφιστής που λατρεύει να πειραματίζεται με την τεχνική της εικόνας και ανθρωπολόγος, ο 77χρονος Βέρνερ Χέρτσογκ γυρίζει ταινίες ακατάπαυστα.

Λίγους μήνες αφ’ ότου ήρθε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση για να μιλήσει πρώτη φορά δημοσίως στην Ελλάδα για τα εξωτικά «Τοπία της Ψυχής του», μια ταινία του γυρισμένη στην Ιαπωνία, το «Οικογενειακή ευτυχία Α.Ε.», μας έδωσε την ευκαιρία για μια τηλεφωνική συνέντευξη μαζί του.

Από το Λος Άντζελες, που αποτελεί και τη μόνιμη κατοικία του όταν δεν ταξιδεύει απ’ άκρη σ’ άκρη του κόσμου, ο υπερδραστήριος Γερμανός δημιουργός, μας εξηγεί το φαινόμενο: εταιρία στην Ιαπωνία μισθώνουν ηθοποιούς που αναπληρώνουν συγγενείς, φίλους ή αγαπημένα πρόσωπα για λογαριασμό των πελατών της, ώστε να εξασφαλίζεται αυτό ακριβώς που δηλώνει η επωνυμία της: η οικογενειακή ευτυχία. Οι υπάλληλοι της εταιρείας συμπαρίστανται στους πελάτες αναλαμβάνοντας ρόλους σε πάρτι, γάμους, κηδείες ακόμη και σε ιδιαίτερα προσωπικές στιγμές. Είναι ένας κόσμος εικονικός, άλλες φορές κωμικός, συχνά τραγικός και αυτόν τον προκατασκευασμένο τρόπο ζωής ο ζωντανός μύθος του γερμανικού κινηματογράφου έπρεπε να τον εξερευνήσει, να δώσει τροφή για σκέψη: πόσους ρόλους υποδυόμαστε στις σχέσεις μας, ποια είναι η ανθρώπινη κατάσταση σήμερα;

Αυτό που έθιξε στις «Άλπεις» (2011) και ο Γιώργος Λάνθιμος (σ.σ. ο Χέρτσογκ τον θεωρεί ιδιοφυία) αποκαλύπτεται τώρα στις παγκόσμιες διαστάσεις του μέσα από ένα ιδιότυπο φιλμ στο οποίο δεν ξέρεις τι είναι ψέμα και τι αλήθεια. Ο πρωτοπόρος του δυτικογερμανικού μεταπολεμικού κινηματογραφικού κινήματος («Fata Morgana», «Αγκίρε: Η οργή του θεού», «Φιτζκαράλντο, ο τυχοδιώκτης του Αμαζονίου», Διαφθορά στη Νέα Ορλεάνη - για να αναφέρουμε λίγες αλλά χαρακτηριστικές ταινίες της πολυδιάστατης φιλμογραφίας του), εξηγεί στο Έθνος της Κυριακής γιατί η αναπαράσταση της πραγματικότητας έχει περιθωριοποιήσει σήμερα την πραγματικότητα της ζωής μας. Προτού κλείσουμε το τηλέφωνο, στέλνει «εγκάρδιες ευχές και χαιρετίσματα στους Έλληνες».

Στην καριέρα σας έχετε ασχοληθεί σε ταινίες μυθοπλασίας ή ντοκιμαντέρ με χαρακτήρες που ξεπερνούν τα ανθρώπινα όρια και έχετε εξερευνήσει την ανθρώπινη ψυχή. Με ποιο τρόπο η «Οικογενειακή ευτυχία A.E.» εντάσσεται στη φιλμογραφία σας;

Ταιριάζει απόλυτα στην έρευνα μου για την ανθρώπινη κατάσταση. Πρόκειται για μια ταινία που διερωτάται πάνω στη μοναξιά, το ψέμα, τις μικρές και μεγάλες «παραστάσεις» που καλούμαστε να δώσουμε στη ζωή μας. Παρ’ όλο που είναι μια ταινία γυρισμένη στην ιαπωνική γλώσσα ανήκει στην οικογένεια των ταινιών μου.

Έχοντας γυρίσει ταινίες σχεδόν σε όλες τις ηπείρους, ποιο ήταν το μεγαλύτερο εμπόδιο που αντιμετωπίσατε στην Ιαπωνία;

Η συμπεριφορά των Ιαπώνων ακολουθεί ευλαβικά τους τύπους τα πρότυπα του ιαπωνικού πολιτισμού. Οφείλεις να το γνωρίζεις, διαφορετικά κινδυνεύεις να πέσεις σε ατόπημα. Υπάρχει ένας κώδικας συμπεριφοράς τον οποίο κρατάς απαρέγκλιτα, όπως το να κρατάς απόσταση από το άτομο που συναναστρέφεσαι και να κάνεις υπόκλιση όταν χαιρετάς. Ο κώδικας αυτός δεν είναι αντιληπτός από όλους οπότε είναι πολύ εύκολο για έναν δυτικό να κάνει λάθος. Αυτό ήταν και το μεγάλο μου άγχος.

Κατά την παρακολούθηση της ταινίας ήταν δύσκολο να πω αν αυτό που έβλεπα ήταν μυθοπλασία ή πραγματικότητα…

Εκλαμβάνω το σχόλιο ως κομπλιμέντο γιατί πρόκειται φυσικά για σκηνοθετημένη ταινία μυθοπλασίας, βασισμένη σε ένα σενάριο το οποίο κάναμε πολλές φορές πρόβες με τους ηθοποιούς – όλοι όσοι εμφανίζονται είναι ηθοποιοί. Αρκετοί θεατές μπερδεύονται νομίζοντας ότι είναι ντοκιμαντέρ αλλά μια προσεκτική ματιά στην ιδιαιτερότητα της αφήγησης, δείχνει ότι δεν πρόκειται για ντοκιμαντέρ. Πρόκειται για μια ταινία μυθοπλασίας με τόσο υψηλό επίπεδο αυθεντικότητας που τελικά αναρωτιέσαι κατά πόσο είναι σκηνοθετημένη.

Στην φράση «στην Οικογενειακή Ευτυχία Α.Ε. δεν πρέπει να αγαπήσεις ούτε να αγαπηθείς» αποτυπώνεται η τραγική κατάσταση που απογυμνώνει το φιλμ. Πώς εισπράττετε προσωπικά την ανθρώπινη κατάσταση στον 21^ο αιώνα;

Η ιδέα είναι τρομακτική: Μπορείς να νοικιάσεις κάποιον που υποκρίνεται ότι είναι ο φίλος σου ή ο σύζυγός σου, αλλά δεν του επιτρέπεται να αφεθεί να αγαπήσει ή να αγαπηθεί.  Δεν μπορώ να εξηγήσω όσα συμβαίνουν στον κόσμο σήμερα αλλά νομίζω ότι πρέπει επιτέλους να μάθουμε να ξεχωρίζουμε τι είναι αληθινό και τι αυθεντικό κόντρα στις απομιμήσεις που μας περιστοιχίζουν. Είμαστε περικυκλωμένοι από ψεύτικες ειδήσεις, υπερστιλβωμένες αναπαραστάσεις του εαυτού μας. Τη μοναξιά μας, όσο βαθιά κι αν είναι, πρέπει να μάθουμε να τη διαχειριζόμαστε και να παραμένουμε άνθρωποι, όχι κατασκευασμένες εκδοχές των προσωπικοτήτων μας.

Συνειδητοποιούμε την ψεύτικη και κατασκευασμένη συμπεριφορά γύρω μας όταν κοιτάμε τη δική μας ζωή; Μήπως είμαστε μέρος μιας ευρύτερης δική μας περφόρμανς; Βλέπετε τι συμβαίνει στο Facebook όπου όλοι δίνουν μια ωραιοποιημένη εκδοχή της ζωής τους. Το έσχατο ερώτημα είναι ποιους ρόλους παίζουμε εμείς κι αν οι οικογένειές μας κρατούν συγκεκριμένους ρόλους για εμάς.  Ρόλοι που σχετίζονται με την ανθρώπινη μοναξιά που γιγαντώνεται γύρω μας. Την βιώνουν οι άνθρωποι στην τρίτη ηλικία, την βιώνουν οι νέοι που σπαταλούν τη ζωή τους στο Ίντερνετ χάνοντας την αίσθηση του χρόνου…

Υπάρχει τρόπος να βγούμε από την παγίδα της γενικευμένης μοναξιάς;

Μπορούμε: να μην έχουμε κινητά τηλέφωνα. Εγώ δεν έχω, όχι γιατί νοσταλγώ τον τρόπο που μεγάλωσα στην απομόνωση της γερμανικής επαρχίας αλλά για πολιτιστικούς λόγους.  Θέλω να εξερευνώ τον κόσμο ταξιδεύοντας και να μιλώ με αυτούς που συναντώ πρόσωπο με πρόσωπο, δεν με αφορά ο χάρτης της Google στον κινητό. Βεβαίως μιλάμε στο τηλέφωνο αυτήν τη στιγμή αλλά πρόκειται για ειδική περίπτωση, για μία συνέντευξη. Γι’ αυτό και επιμένω να ταξιδεύω ακόμα με τα πόδια. Κανένας δεν το κάνει πια. Κι όμως, έχω περπατήσει μεγάλες αποστάσεις ολομόναχος αποκομίζοντας γνώσεις για τον κόσμο.

Σε δύο μήνες θα λάβετε από την Ευρωπαϊκή Ακαδημία Κινηματογράφου ένα τιμητικό βραβείο καριέρας. Πώς αισθάνεστε για τέτοιου είδους βραβεία;

Α, είναι φριχτά. Σήμερα είμαι πιο ενεργός από ότι ήμουν πριν από 30 χρόνια. Τον τελευταίο χρόνο έχω γυρίσει τρεις μεγάλους μήκους ταινίες - για τον Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, τον Βρετανό συγγραφέα Μπρους Τσάτγουιν και την ταινία για την οποία μιλάμε αυτή τη στιγμή. Έχω δύο μέρες που επέστρεψα στο Λος Άντζελες από γυρίσματα στην Βραζιλία, τη Γαλλία και το Βατικανό οπότε θα προτιμούσα να πάρω ένα βραβείο καριέρας σε δέκα χρόνια όταν θα έχω σταματήσει να γυρίζω ταινίες και θα βρίσκομαι σε αναπηρικό καροτσάκι… Μάλλον το τιμητικό βραβείο καριέρας δεν ταιριάζει στην περίσταση, θα έλεγα (σ.σ.γελάει). Καλύτερα θα ήταν να μου δώσουν κάτι άλλο, ίσως ένα καλό μπουκάλι κρασί για την ενθάρρυνση.

Τι είναι αυτό που σας δίνει την ώθηση κάθε φορά να συνεχίζετε πηγαίνοντας από τη μία ταινία στην άλλη; Το κάνετε να ακούγεται τόσο εύκολο…

Δεν είναι εύκολο καθόλου. Είναι οι ιδέες που προκύπτουν κάθε φορά με ορμητικότητα κα πρέπει να τις ακολουθήσω, να συμπορευτώ με οτιδήποτε έρχεται στο νου μου. Καθώς σας μιλάω σκέφτομαι ότι πρέπει να αρχίσω την προ -παρασκευή τριών ή τεσσάρων ακόμα ταινιών που έχω στο μυαλό μου, ενώ ταυτόχρονα, γυρίζω νέα ταινία.

Τον Απρίλιο όταν ήρθατε στην Αθήνα, μεταξύ άλλων, αναφερθήκατε θερμά στην πόλη του Λος Άντζελες όπου μένετε πλέον μόνιμα, ως σύγχρονη κοιτίδα των τεχνών και των νέων τεχνολογιών. Αναρωτιέμαι πώς νιώθει ένας Ευρωπαίος καλλιτέχνης στην Αμερική του Ντόναλντ Τραμπ;

Ζω στο Λος Αντζελες κυρίως λόγω της συζύγου μου με την οποία έχω έναν ευτυχισμένο γάμο. Πρόκειται για μια πόλη που είναι στο επίκεντρο των νέων καινοτομιών περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη στον κόσμο. Η πραγματικότητα της Αμερικής του Τραμπ είναι εν μέρει παράξενη και δύσκολο να κατανοηθεί, αλλά ταυτόχρονα ο ίδιος είναι μόνoν ο αφρός του προβλήματος. Μην ξεχνάμε ότι είναι ένας δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος, άρα δεν μπορούμε να τον αποκαλούμε ναζί όπως πολλοί τον αποκαλούν. Η ίδια η Αμερική είναι το πρόβλημα. Η Αμερική των κοινωνικών τάξεων που έχουν χάσει τα δικαιώματά τους και έχουν περιθωριοποιηθεί. Η ξεχασμένη, χωρίς φωνή, Αμερική – όλοι όσοι βρίσκονται στην αμερικανική ενδοχώρα και τους οποίους κανείς δεν λάμβανε μέχρι σήμερα υπόψη. Μέχρι που ξαφνικά βρήκαν μια φωνή. Προσεγγίζω την κατάσταση ως μέρος μιας πραγματικότητας που έχει σοβαρές επιπτώσεις σε όλο τον κόσμο.

‘Εχετε μια ιδιαίτερη σχέση με την Ελλάδα. Πως εκτιμάτε σήμερα την επιρροή της στη διαμόρφωση των ιδεών σας;

Δεν θα μιλούσα για διαμόρφωση ιδεών αλλά για ένταξη του ελληνικού πολιτισμού στην πολιτισμική και πνευματική ταυτότητας μου. Εκπαιδεύτηκα στην ελληνική φιλοσοφία και την ελληνική φιλολογία, τα λατινικά, τις ιδέες που προέρχονται από την Ελλάδα, οι οποίες και αποτελούν τα μύχια του ευρωπαϊκού πολιτισμού, μαζί και τις δικές μου ρίζες.

Έπειτα από μια πορεία άνω των 50 χρόνων, πώς θα θέλατε να σας θυμούνται στο ιστορικό πλαίσιο του κινηματογράφου;

Δεν έχω πραγματικά απάντηση σε αυτή την ερώτηση. Μπορώ όμως να σας δώσω μια εκδοχή της: «σαν έναν καλό στρατιώτη». Έναν καλλιτέχνη με αίσθηση του καθήκοντος, επιμονή, θάρρος, αφοσίωση, με όλες τις αρετές που έχει κάποιος που δεν εγκαταλείπει ποτέ την τέχνη του. Αν με θυμούνται σαν έναν καλό στρατιώτη του σινεμά, τότε είναι εντάξει.

Η ταινία «Οικογενειακή ευτυχία Α.Ε.» κυκλοφορεί στις αίθουσες από την Filmtrade δείτε παρακάτω το trailer: