Μεγάλο αφιέρωμα στο animated ντοκιμαντέρ από το 22ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

Ένα απρόσμενο αφιέρωμα στο υβριδικό κινηματογραφικό υπο-είδος που αναπτύσσεται ραγδαία ετοιμάζει το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης που θα διεξαχθεί από τις 5 μέχρι και τις 15 Μαρτίου. Αλήθεια, πόσο συχνά βλέπουμε ντοκιμαντέρ υλοποιημένα με την τέχνη του animation και ποια είναι η απήχησή τους σήμερα;

Ένα καλό παράδειγμα της ανάπτυξης του υπο-είδους, όπως σημειώνει το Φεστιβάλ στην ανακοίνωσή του, είναι η γνωστή ταινία του Ισραηλινού σκηνοθέτη Άρι Φόλμαν Βαλς με τον Μπασίρ (2008), που διεκδίκησε το Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας το 2009. Το ημιαυτοβιογραφικό «Βαλς...» που ασχολείται με την Κρίση του Λιβάνου, αποτελεί ένα επαναστατικό δημιούργημα ξεφεύγοντας από τη συνηθισμένη φόρμα του ντοκιμαντέρ. Σχεδιάζοντας το σκηνικό και τις φιγούρες με τρεις διαφορετικούς τρόπους (μείγμα κλασικού κινουμένου σχεδίου με κινούμενο σχέδιο flash όπως και τρισδιάστατο), ο σκηνοθέτης και οι συνεργάτες του μετέτρεψαν όσα είχαν καταγράψει σε ψηφιακό βίντεο (ο Φόλμαν ηχογράφησε τις συνεντεύξεις εννέα ανθρώπων, επτά από τους οποίους συμφώνησαν να εμφανιστούν στην κάμερα ενώ για το ντουμπλάζ της φωνής δύο εξ αυτών χρησιμοποιήθηκαν ηθοποιοί) σε ταινία με όραμα. Σε ένα πρωτοποριακό στην τεχνοτροπία, το ύφος και την αφηγηματική του φόρμα οδοιπορικό στο παρελθόν, που μπλέκει το αληθινό με το σουρεαλιστικό για να αποκαλύψει το αντιπολεμικό του μήνυμα. Τι πιο παραστατικό για τον θεατή να ανασυνθέσεις τη μνήμη μέσα από ένα ζωντανό κινούμενο σχέδιο, τι πιο ειλικρινές από το να εκθέσεις την προσωπική σου ευθύνη σε έναν πόλεμο μέσα από τη δημόσια έκθεση των φόβων, των τύψεων και των συνειδητών σου παραβλέψεων;

Το αφιέρωμα, το οποίο περιλαμβάνει μια επιλογή από μικρού και μεγάλου μήκους animated ντοκιμαντέρ, έχει ως στόχο να αναδείξει τη χρήση των κινουμένων σχεδίων ως στρατηγική αναπαράστασης στο ντοκιμαντέρ, παρουσιάζοντας τις διαφορετικές χρήσεις και τεχνικές που χρησιμοποιούνται.

Κωμωδίες, θρίλερ, πορτρέτα και σύγχρονες αφηγήσεις τα ντοκιμαντέρ με κινούμενα σχέδια είναι πολύπλευρα όπως και η ζωή. Όπως επισημαίνει το φεστιβάλ: «Το animation προσφέρει δημιουργική ελευθερία στους σκηνοθέτες, ζωντανεύει την Ιστορία και εμπλουτίζει το είδος του ντοκιμαντέρ». 

Παρακάτω η λίστα με τις ταινίες που θα προβληθούν στο αφιέρωμα ενώ αναμένονται και νέες ανακοινώσεις και εκπλήξεις. 

Μεγάλου Μήκους Ντοκιμαντέρ 

Waltz with Bashir του Άρι Φόλμαν, Ισραήλ-Γαλλία-Γερμανία, 2008, 87΄

Ο ισραηλινός σκηνοθέτης Άρι Φόλμαν προσπαθεί να ξορκίσει τα φαντάσματα του παρελθόντος, μέσα από το αυτοβιογραφικό Waltz with Bashir. Σχεδόν 26 χρόνια μετά την Κρίση του Λιβάνου και την σφαγή χιλιάδων Παλαιστινίων στα προσφυγικά στρατόπεδα της Σάμπρα και της Σατίλα υπό το άγρυπνο βλέμμα ισραηλινών στρατιωτών, ο Φόλμαν, ο οποίος συμμετείχε ως νεαρός στρατιώτης στην Κρίση του Λιβάνου, επιχειρεί ένα τραυματικό ταξίδι στον αιματηρό Σεπτέμβριο του 1982.

Crulic: The Path to Beyond της Άνκα Νταμιάν, Ρουμανία-Πολωνία, 2011, 73΄

Βιογραφική ταινία που αφηγείται την ιστορία του Κρούλιτς, ενός 33χρονου Ρουμάνου που πέθανε στις πολωνικές φυλακές, ενώ έκανε απεργία πείνας. Ο διακεκριμένος ρουμάνος ηθοποιός Βλαντ Ιβάνοφ αφηγείται το ειρωνικό voiceover του Κρούλιτς από το υπερπέραν. Ένα δυνατό οπτικό στιλ, αποτέλεσμα υπέροχων τεχνικών animation όπου συνδυάζονται ζωγραφική στο χέρι, κολάζ, stop-motion και cut-outs, δημιουργεί μια εντυπωσιακή, απρόσμενα ολοκληρωμένη ταινία που θα τη θυμάστε για καιρό.

Is the Man Who Is Tall Happy?: An Animated Conversation with Noam Chomsky του Μισέλ Γκοντρί, Γαλλία, 2013, 88΄

Με έναν απρόσμενο συνδυασμό μορφής και στιλ, το ντοκιμαντέρ animation του Μισέλ Γκοντρί προσφέρει στους φιλοσοφικούς συλλογισμούς του Νόαμ Τσόμσκι έναν εκφραστικό καμβά με ένα απολαυστικά αναρχικό στιλ animation. Το θέμα της ταινίας είναι η ακαθόριστη φύση κάθε τρόπου σκέψης. Μοιράζεται αποτελεσματικά το ταξίδι των δύο ομιλητών, χωρίς όμως να μας αποκαλύψει κάποιον απτό προορισμό. Η ταινία τελειώνει, αλλά η συζήτηση συνεχίζει να αντηχεί επ’ αόριστον.

The Wanted 18 των Αμέρ Σομάλι και Πολ Κόουαν, Καναδάς-Παλαιστίνη-Γαλλία, 2014, 75΄ 

Συνδυάζοντας συνεντεύξεις και αρχειακό υλικό με animation, το ντοκιμαντέρ των Αμέρ Σομάλι και Πολ Κόουαν αφηγείται την παράξενη ιστορία 18 αγελάδων. Οι αγελάδες αποκτήθηκαν από μία παλαιστινιακή κοινότητα τη δεκαετία του 1980 και έγιναν σύμβολο ελευθερίας και αντίστασης, παρέχοντας γάλα στους παλαιστίνιους κατοίκους του οικισμού Μπέιτ Σαχούρ, ώστε να μην εξαρτώνται από τους ισραηλινούς παραγωγούς. Σύντομα οι ισραηλινές Αρχές στράφηκαν κατά των αγελάδων, χαρακτηρίζοντάς τες απειλή για την ασφάλεια. Με χιούμορ, το ντοκιμαντέρ καταγράφει το πνεύμα της πρώτης Ιντιφάντα μέσα από τις προσωπικές εμπειρίες εκείνων που την έζησαν.

25 April της Λιάν Πούλεϊ, Νέα Ζηλανδία, 2015, 85΄

Η τραγική έκβαση της Εκστρατείας της Καλλίπολης του 1915. Το ντοκιμαντέρ βασίζεται σε εικονογραφήσεις των επιστολών έξι Νεοζηλανδών που συμμετείχαν στη μάχη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αφηγείται την ιστορία της οδυνηρής θυσίας χιλιάδων στρατιωτών από την Αυστραλία κςαι τη Νέα Ζηλανδία.

Nuts! Της Πένι Λέιν, ΗΠΑ, 2016, 79΄

Ευρηματικό και άκρως διασκεδαστικό ντοκιμαντέρ που διηγείται τη (σχεδόν) αληθινή ιστορία του Τζον Ρόμιουλους Μπρίνκλεϊ, ενός γιατρού από το Κάνσας που ανακάλυψε το 1917 ότι μπορούσε να θεραπεύσει την ανδρική ανικανότητα μεταμοσχεύοντας όρχεις τράγων στους πάσχοντες. Συνδυάζοντας αναπαραστάσεις animation ζωγραφισμένες στο χέρι, συνεντεύξεις, αρχειακό υλικό και έναν εξαιρετικά αναξιόπιστο αφηγητή, το Nuts! ακολουθεί την άνοδο του Μπρίνκλεϊ από τη φτώχεια και την αφάνεια στα ύψη της διασημότητας, του πλούτου και της κοινωνικής επιρροής. Η ταινία, ο τίτλος της οποίας είναι λογοπαίγνιο με τις έννοιες «τρελός» και «όρχεις» προσφέρει μια απολαυστικά ανορθόδοξη ματιά σε ένα εξωφρενικό -και σε μεγάλο βαθμό ανεξερεύνητο- κεφάλαιο της αμερικανικής ιστορίας.

Tower του Κιθ Μέιτλαντ, ΗΠΑ, 2016, 82΄

Ο σκηνοθέτης αναπαριστά με συναρπαστικό, πρωτότυπο τρόπο το πρώτο περιστατικό μαζικής δολοφονίας σε εκπαιδευτικό ίδρυμα στις ΗΠΑ, χρησιμοποιώντας κινούμενα σχέδια τα οποία εναλλάσσει με συνεντεύξεις των επιζώντων. Τον Αύγουστο του 1966 ένας οπλισμένος άντρας οχυρώθηκε στο ψηλότερο σημείο του πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν και άρχισε να σκορπά τον θάνατο. Πυροβόλησε 16 ανθρώπους και τραυμάτισε 33. Το animation παγώνει στον χρόνο τα πρόσωπα -θύματα και αυτόπτες μάρτυρες- ενώ φορτίζει συναισθηματικά μια ιστορία τρόμου, αλλά και ανθρώπινης γενναιοδωρίας.

Another Day of Life των Ραούλ ντε λα Φουέντε και Ντέιμιαν Νένοφ, Πολωνία-Ισπανία-Βέλγιο-Γερμανία-Ουγγαρία, 2018, 86΄

Η συναρπαστική ιστορία ενός τρίμηνου ταξιδιού που έκανε ο γνωστός πολωνός ρεπόρτερ Ρίσαρντ Καπισίνσκι στην συγκλονισμένη από τον εμφύλιο πόλεμο Ανγκόλα, όπου η πρώτη γραμμή του πολέμου άλλαζε από τη μία ημέρα στην άλλη. Το ντοκιμαντέρ χρησιμοποιεί τα απομνημονεύματα του Καπισίνκι.

Chris the Swiss της Άνια Κόφμελ, Ελβετία-Κροατία-Γερμανία-Φινλανδία, 2018, 90΄

Κροατία, Ιανουάριος 1992. Ενώ μαίνεται ο πόλεμος στη Γιουγκοσλαβία, ένας νεαρός Ελβετός δημοσιογράφος βρίσκεται νεκρός υπό αδιευκρίνιστες συνθήκες, φορώντας τη στολή μιας διεθνούς ομάδας μισθοφόρων. Μικρή, η ξαδέλφη του Άνια Κόφμελ θαύμαζε αυτόν τον όμορφο νεαρό. Τώρα που μεγάλωσε, αποφασίζει να διερευνήσει την ιστορία του, προσπαθώντας να κατανοήσει την αλήθεια πίσω από την ανάμιξη του Κρις στη σύρραξη.

Μικρού μήκους ντοκιμαντέρ

His Mother's Voice του Ντένις Τάπικοφ, Αυστραλία, 1997, 15΄

Τι μπορεί να πει μια μητέρα που χάνει βίαια το γιο της; Το ντοκιμαντέρ του Ντένις Τάπικοφ δίνει την απάντηση και μάλιστα δύο φορές. Ο Μάθιου Ίσντεϊλ πυροβολήθηκε θανάσιμα σε ένα σπίτι στο Μπρίσμπεϊν της Αυστραλίας τον Απρίλιο του 1995. Μερικές εβδομάδες αργότερα, η μητέρα του, Κάθι Ίσντεϊλ έδωσε συνέντευξη στον σταθμό ABC Radio. Το ντοκιμαντέρ παρουσιάζει την ιστορία με δύο πολύ διαφορετικούς τρόπους, αναδεικνύοντας τις απεριόριστες δυνατότητες της τέχνης για την αντιμετώπιση των τραυματικών εμπειριών, σε μια βαθιά προσωπική διερεύνηση της αβύσσου της ανθρώπινης ψυχής.

Survivors της Σίλα Σοφιάν, ΗΠΑ, 1997, 16΄

Το θέμα της οικογενειακής βίας παρουσιάζεται μέσα από ένα animated ντοκιμαντέρ 16 λεπτών. Με αφαιρετικές ή εξαιρετικά παραστατικές εικόνες, το ντοκιμαντέρ βασίζεται σε συνεντεύξεις θυμάτων οικογενειακής βίας που αφηγούνται με θάρρος τις ιστορίες τους και, με τη βοήθεια ειδικών, κάνουν τα πρώτα βήματα για να ξεπεράσουν τις τραυματικές εμπειρίες τους. Το ντοκιμαντέρ περιλαμβάνει και τις αφηγήσεις θυτών.

Grasshopper του Μπομπ Σάμπιστον, ΗΠΑ, 2003, 15΄

Να αποφύγεις με κάθε τρόπο την μοναξιά σου… Ο Άρμιντ Φαντέχρα, πλανόδιος φιλόσοφος, μιλά για την αστρολογία και τους εποικοδομητικούς τρόπους περισυλλογής. Σε γκρι και πράσινο, αυτή η αμοντάριστη συνέντευξη δείχνει τι συμβαίνει όταν προσεγγίζεις τον σωστό άγνωστο με μία κάμερα.

Ryan του Κρις Λάντρεθ, Καναδάς, 2004, 14΄

Η βραβευμένη με Όσκαρ animated ταινία μικρού μήκους του Κρις Λάντρεθ βασίζεται στη ζωή του Ράιαν Λάρκιν, ενός καναδού animator ο οποίος δημιούργησε μερικές από τις πιο σημαντικές animated ταινίες της εποχής του. Ο Ράιαν βιώνει έναν εφιάλτη: εθίζεται στα ναρκωτικά και αναγκάζεται να ζητιανεύει στο δρόμο για να τα βγάλει πέρα. Μέσω CGI χαρακτήρων, o Λάντρεθ παίρνει συνέντευξη από τον σκηνοθέτη με σκοπό να φωτίσει την ψυχική του κατάρρευση και να προβάλει τις δικές του αντιφάσεις.

Never Like the First Time του Γιόνας Οντέλ, Σουηδία, 2006, 15΄

Τέσσερις άνθρωποι θυμούνται την πρώτη φορά που έκαναν σεξ. Οι διαφορετικές εμπειρίες παρουσιάζονται στις τέσσερις animated ιστορίες, άλλοτε τραγικές και άλλοτε κωμικές, ειπωμένες από τους εφήβους και τους ηλικιωμένους πρωταγωνιστές τους, έχουν όλες ένα κοινό στοιχείο: «Ποτέ δεν είναι σαν την πρώτη φορά!» Οι άνθρωποι πίσω από τις φωνές παραμένουν ανώνυμοι και εξηγούν με ειλικρίνεια τι σήμαινε γι’ αυτούς.

Slaves των Χάνα Χάιλμπορν και Ντέιβιντ Αρονόβιτς, Σουηδία-Νορβηγία-Δανία, 2008, 15΄

Ο Αμπούκ και ο Ματσιέκ είναι δύο από τα χιλιάδες παιδιά που στρατολογήθηκαν από χρηματοδοτούμενη από την κυβέρνηση παραστρατιωτική οργάνωση στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου στο Σουδάν. Στο animated ντοκιμαντέρ τα δύο παιδιά αφηγούνται την ιστορία τους από τη στιγμή της στρατολόγησής τους μέχρι την απελευθέρωσή τους από την Επιτροπή για την Εξάλειψη της Απαγωγής Γυναικών και Παιδιών (CEAWK).

Madagascar, carnet de voyage του Μπαστιέν Ντιμπουά, Φίτζι-Γαλλία, 2010, 12΄

Το ντοκιμαντέρ, με τη μορφή ταξιδιωτικού ημερολογίου, ακολουθεί τα βήματα ενός περιηγητή, ο οποίος βιώνει από πρώτο χέρι τις παραδόσεις και τις τελετές της

Μαδαγασκάρης, ειδικά τη Φαμαντιχάνα, την τελετή «στροφής των οστών». Οι σελίδες γυρίζουν, τα σχέδια ζωντανεύουν και τα καταπράσινα τοπία της Μαδαγασκάρης εμφανίζονται το ένα μετά το άλλο. Ας αρχίσει η γιορτή... Το συνονθύλευμα από σχέδια και εικόνες με διάφορες τεχνοτροπίες ανασυνθέτει εκείνη την κάποτε συντριπτική αίσθηση ότι είμαστε πλήρως παρόντες και σε υπερδιέγερση, που μας κυριεύει όταν βρεθούμε σε ένα τόσο πλούσιο αλλά ξένο περιβάλλον.

Lipsett Diaries του Θεοντόρ Ουσέβ, Καναδάς, 2010, 14΄

Το ντοκιμαντέρ επιχειρεί μία κάθοδο στη δίνη της αγωνίας που βασάνιζε τον φημισμένο καναδό σκηνοθέτη πειραματικών ταινιών Άρθουρ Λίπσετ, ο οποίος πέθανε πρόωρα σε ηλικία 49 ετών. Η animated ταινία με τη μορφή ημερολογίου χαρτογραφεί τα δαιδαλώδη μονοπάτια της ψυχικής διαταραχής, με εικόνες και ήχους που παραπέμπουν στα μοναχικά παιδικά χρόνια του καλλιτέχνη, τις ξέφρενες δημιουργίες του και την ιλιγγιώδη πτώση του στα βάθη της κατάθλιψης και της τρέλας. Το αποτέλεσμα είναι τόσο θεαματικό όσο και τολμηρό: μια κατακερματισμένη και συναρπαστική ταινία μικρού μήκους που μας βυθίζει στον ανεμοστρόβιλο ενός μυαλού εκτός ισορροπίας – μια μοναδική μελέτη του τι συμβαίνει όταν η ευφυία έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με την τρέλα...

30%: Women and Politics in Sierra Leone των Αν Κέιντι και Εμ Κούπερ, Βρετανία-Σιέρα Λεόνε, 2013, 11΄

Τρεις γυναίκες από διαφορετικά κοινωνικά υπόβαθρα μας παρουσιάζουν με πάθος την ιστορία του δεκαετούς αγώνα για τη δίκαιη εκπροσώπηση των γυναικών στη διακυβέρνηση της Σιέρα Λεόνε. Η Μπερναντέτ Λαχάι, η Σαλαμάτου Καμάρα και η Μπάρμπαρα Μπανγκούρα μοιράζονται τις ιστορίες τους σχετικά με τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες στη σφαίρα της πολιτικής στη Σιέρα Λεόνε. Το έξοχο animation με ελαιογραφίες σε γυαλί της Εμ Κούπερ σε συνδυασμό με live action μεταμορφώνει ζητήματα που αφορούν το φύλο και την πολιτική σε μια καθηλωτική προβολή που μας βάζει σε σκέψεις.

Nowhere Line: Voices from Manus Island του Λούκας Σρανκ, Αυστραλία, 2015, 15΄

Μια animated ταινία μικρού μήκους που αφηγείται τις ιστορίες δύο κρατούμενων στο διαβόητο Υπεράκτιο Κέντρο Κράτησης Αιτούντων Άσυλο της Νήσου Μάνους στην Αυστραλία. Τον Οκτώβριο του 2014, ο σκηνοθέτης Λούκας Σρανκ επικοινώνησε τηλεφωνικά με τους δύο άνδρες, οι οποίοι κατάφεραν να διηγηθούν τις ιστορίες τους μέσα από το κέντρο κράτησης. Οι συνεντεύξεις τους μας προσφέρουν μια ανατριχιαστική εικόνα της καθημερινότητας των 2.000 ανθρώπων που κρατούνται αυτή τη στιγμή στα υπεράκτια κέντρα κράτησης της Αυστραλίας. Οι ιστορίες τους είναι η φωνή της ταινίας, εισχωρώντας βαθιά μέσα στις περίφρακτες εγκαταστάσεις του κέντρου κράτησης.   

The Driver is Red του Ράνταλ Κρίστοφερ, ΗΠΑ, 2017, 15΄

Το ντοκιμαντέρ του Ράνταλ Κρίστοφερ εκτυλίσσεται στην Αργεντινή της δεκαετίας του 1960 και αφηγείται την ιστορία του ισραηλινού μυστικού πράκτορα Σβι Αχαρόνι, ο οποίος κυνηγούσε έναν από τους πιο υψηλόβαθμους Ναζί – εγκληματίες πολέμου, τον Άντολφ Άιχμαν.

Flesh της Καμίλα Κάρτερ, Βραζιλία-Ισπανία, 2019, 12΄

Θέμα της ταινίας είναι ο τρόπος που οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σαν σώματα προς κατανάλωση. Μέσω της μορφής και της υφής πραγματικών υλικών όπως η μπογιά, η υδατογραφία, ο πηλός και το φιλμ 35 χιλιοστών, σε συνδυασμό με σφάλματα ανάλυσης της εικόνας όπως τα glitches και datamosh, πέντε γυναίκες εμφανίζονται ως animation από γυναίκες animator, αναδεικνύοντας τον διεστραμμένο τρόπο που τις βλέπει η κοινωνία.