Κρίση στην αμερικανική βιομηχανία: «Τσουνάμι» Φλόιντ χτυπάει το σινεμά

Σε κρίση το Χόλιγουντ, µε κλασικές ταινίες να χαρακτηρίζονται ρατσιστικές, σίριαλ να αναβάλλουν τα γυρίσµατά τους και την Ακαδηµία Κινηµατογράφου να ετοιµάζει αλλαγές στα Οσκαρ για να προλάβει αντιδράσεις

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 9 λεπτά ┋

«Αφήστε το ‘’Όσα παίρνει ο άνεμος’’ να το πάρει ο…άνεμος». Με πρόσφατες δηλώσεις της στο Associated Press η Κουίν Λατίφα, υποψήφια για Όσκαρ Β΄ Γυναικείου Ρόλου για το «Σικάγο» (2002) και πρόσφατα εκείνη που υποδύθηκε στο τηλεοπτικό «Hollywood», την Χάτι ΜακΝτάνιελ, πρώτη μαύρη ηθοποιό που βρέθηκε υποψήφια και κέρδισε το Όσκαρ Β΄ Γυναικείου Ρόλου για την ερμηνεία της στο «Όσα παίρνει ο άνεμος» (1939), συντάσσεται με την απόφαση του HBO Max να αφαιρέσει από τον κατάλογο του την ταινία-σύμβολο του κλασικού Χόλιγουντ.

Την ίδια άποψη στηρίζουν κι άλλοι Αφροαμερικανοί συνάδελφοι της που βλέπουν το Όσκαρ της ΜακΝτάνιελ ως το πρώτο βήμα που έγινε για την τυποποίηση των μαύρων στο σινεμά σε ρόλους υποδεέστερους από εκείνους των λευκών ηθοποιών, με συνέπεια τη χρόνια και συστηματική περιθωριοποίηση τους.

Η διαμάχη που έχει ξεσπάσει για το κατέβασμα του «Όσα παίρνει ο άνεμος», το οποίο κατατάσσεται στην έκτη θέση των σπουδαιότερων ταινιών της αμερικανικής κινηματογραφίας, από τη νέα ψηφιακή πλατφόρμα streaming του HBO, δεν έχει κοπάσει και φυσικά δεν υποστηρίζουν όλοι οι Αφροαμερικανοί αυτή την απόφαση. Ο πρώην μπασκετμπολίστας Καρίμ Αμπντούλ-Τζαμπάρ σημειώνει σε πρόσφατο άρθρο του στο Hollywood Reporter ότι αν και το ρατσιστικό περιεχόμενο της ταινίας είναι επιβλαβές, «χρειάζεται πάντα η τέχνη να φιλτράρεται μέσα από το εκάστοτε ιστορικό πλαίσιο, ώστε τα έργα να διατίθενται και να εκτιμώνται βάσει των επιτευγμάτων τους και όχι βάσει των πολιτισμικών παραλείψεων τους».

Η κρίση είναι υπαρκτή και δονεί τα θεμέλια του Χόλιγουντ όπως κάθε πλευρά της αμερικανικής κοινωνίας που καλείται να ανασυνταχτεί μετά από ένα ρατσιστικό έγκλημα, αποκαλυπτικό της σύγχρονης συστημικής βίας. Αν τα αγάλματα των δουλέμπορων πέφτουν από το βάθρο τους, το ερώτημα είναι τι καθιστά ισότιμες για το ίδιο...σακί τις ταινίες - ιστορικά κληροδοτήματα πρότερων εποχών.

Αμαρτωλό παρελθόν

Η εν ψυχρώ δολοφονία του Αφροαμερικανού Τζορτζ Φλόιντ από λευκό αστυνομικό και η κοινωνική αναταραχή που διψά για κοινωνική δικαιοσύνη επηρεάζουν σήμερα πολλαπλά την κινηματογραφική βιομηχανία. Το ζήτημα δεν αφορά μόνο το αμαρτωλό παρελθόν του Χόλιγουντ, το οποίο εδραιώθηκε πάνω σε ιστορικές αδικίες (τα γουέστερν με τους κακούς Ινδιάνους είναι ένα ακόμη παράδειγμα), αλλά και τον άνεμο του σημερινού αναθεωρητισμού που στο όνομα της αποκατάστασης χρόνιων αδικιών δικαιολογεί τη λογοκρισία. Μια αναδρομή στα αίτια της αντιπαράθεσης που προηγήθηκε της δημιουργίας του «Όσα παίρνει ο άνεμος» αποδεικνύει ότι η αφροαμερικανική κοινότητα επί χρόνια επιζητούσε την αποκήρυξη των φυλετικών στερεοτύπων του.

Στο προσκήνιο επανέρχονται και οι αποζημιώσεις για τη δουλεία προς τους Αφροαμερικανούς μέσω της νέας ταινίας «Da 5 Bloods» του Σπάικ Λι που προβάλλεται στο Netflix και αν και γυρίστηκε πολλούς μήνες πριν τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, είναι εκπληκτικά επίκαιρη. Τέσσερις βετεράνοι επιστρέφουν στο Βιετνάμ για να βρουν το θησαυρό που άφησαν κρυμμένο πίσω. Χρησιμοποιώντας την ανήθικη διάσταση του πολέμου ως όχημα της αφήγησης, ο Λι βουτά ξανά στην ιστορία της μαύρης Αμερικής και των Αφροαμερικανών που πολέμησαν για μια πατρίδα που θεμελιώθηκε στο αίμα τους.

Ας δούμε όμως πρώτα τις αλλαγές που φέρνουν οι αντιδράσεις στη δολοφονία Φλόιντ, καθώς δεν είναι η πρώτη φορά που το ζήτημα της φυλετικής αντιπροσώπευσης μπαίνει στην κορυφή της ατζέντας της κινηματογραφικής κοινότητας και της Αμερικανικής Ακαδημίας Κινηματογραφικών Τεχνών και Επιστημών. Η εκστρατεία κατά των «λευκών Όσκαρ» που ξεκίνησε προ πενταετίας και καλούσε σε τόνωση της πολυπολιτισμικότητας εντός της βιομηχανίας δεν σταμάτησε ποτέ. Ο τωρινός ανεμοστρόβιλος των διαμαρτυριών υποχρεώνει την Ακαδημία σε νέες θεσμικές τροποποιήσεις – σύντομα θα ανακοινωθούν νέοι κανόνες στο καταστατικό για δικαιότερη φυλετική αντιπροσώπευση σε όλα τα επίπεδα μέσα στην Ακαδημία.

Παράλληλα, ανερχόμενοι Αφροαμερικανοί σταρ, όπως ο Μάικλ Μπ. Τζόρνταν, ζητούν ισοτιμία στην επαγγελματική αρένα, περισσότερες ευκαιρίες. Ως άμεση απάντηση ανακοινώνονται συνεχώς πρότζεκτ που αφορούν είτε επιτεύγματα Αφροαμερικανών, όπως είναι η βιογραφία του σπουδαιότερου Αφροαμερικανού τενίστα και αφοσιωμένου ακτιβιστή Άρθουρ Ας, δια χειρός Κέβιν Γουίλμοτ, βραβευμένου με Όσκαρ συνσεναριογράφου του Σπάικ Λι, είτε τη φρικαλεότητα του δουλεμπορίου.

Για έναν σκλάβο

Το δράμα «Emancipation» («Χειραφέτηση»), με πρωταγωνιστή τον Γουίλ Σμιθ και σκηνοθέτη τον Αντουάν Φουκουά, αποτελεί μια τέτοια περίπτωση. Η ταινία θα ζωντανέψει την αληθινή ιστορία του Πίτερ Γκόρντον, σκλάβου σε φυτεία της Λουιζιάνα, ο οποίος κατάφερε να διαφύγει προς τον Βορρά με σκοπό να καταταγεί στον Αμερικανικό Εμφύλιο Πόλεμο. Η φωτογραφία της πληγωμένης και παραμορφωμένης πλάτης του Γκόρντον από τα μαστιγώματα του επιστάτη του που δημοσιεύτηκε στην Independent το 1863, αποτέλεσε τεκμήριο απανθρωπιάς και έγινε σύμβολο αγριότητας και ντοκουμέντο της δουλείας.

Μια σεβαστή μερίδα του χολιγουντιανού star system - Μάικλ Μπ. Τζόρνταν, Τζέιν Φόντα, Νάταλι Πόρτμαν, Αμέρικα Φερέρα - συντάσσεται με το κίνημα που απαιτεί περικοπές στις αστυνομικές δυνάμεις (ως μέτρο περιορισμού της αστυνομικής βίας), και ευθεία ρήξη με την αστυνομία του Λος Αντζελες (αστυνομικά τηλε-ριάλιτι όπως το «Cops» έχουν αυτή τη στιγμή ακυρωθεί).

Το απαιτούμενο «ξήλωμα» ενός συστήματος λειτουργίας της χολιγουντιανής βιομηχανίας, συμπεριλαμβανομένων των αμφισβητούμενων ταινιών, δείχνει μια τάση αποδόμησης του παρελθόντος της στο εδώ και το τώρα με υψηλό κόστος. Κι εδώ επιστρέφουμε στο «Όσα παίρνει ο άνεμος». Δεν έχουν περάσει πολλές ημέρες από τότε που το HBO Max, ύστερα από ένα άρθρο του παραγωγού Τζον Ρίντλεϊ (βραβευμένου με Όσκαρ για το «12 χρόνια σκλάβος») στους Los Angeles Times που καλούσε το δίκτυο να κατεβάσει την ταινία στο πλαίσιο των απαιτήσεων της κοινωνικής ισότητας, έπραξε ακριβώς αυτό. Εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο το εξυψωμένο φιλμ ως ένα από τα καλύτερα στην ιστορία του αμερικανικού κινηματογράφου, «παραβλέπει τις φρικαλεότητες της σκλαβιάς» και «επώδυνα διαιωνίζει τα στερεότυπα για τους έγχρωμους», ο Ρίντλεϊ εισακούστηκε.

Στο μάτι του κυκλώνα και της αναθεώρησης βρίσκονται κι άλλες ταινίες αμφιλεγόμενου φυλετικού αναπαραστατικού πλαισίου όπως οι «Υπηρέτριες» του Τέιτ Τέιλορ με τις Βαϊόλα Ντέιβις και Οκτάβια Σπένσερ (η τελευταία βραβεύτηκε με Όσκαρ). Το HBO Max λέει ότι θα επαναφέρει στο μέλλον το «Όσα παίρνει ο άνεμος» με μια επεξηγηματική από γνωστή ακαδημαϊκό εισαγωγή, μαζί και με μία αποκήρυξη των φυλετικών στερεότυπων που διαθέτει.

Για να θυμίσουμε λίγο την υπόθεση, όπως και στο βιβλίο της Μάργκαρετ Μίτσελ, που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’20 και ολοκληρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’30, για να γίνει αμέσως μπεστ σέλερ όταν εκδόθηκε το 1936, η δράση της ταινίας εκτυλίσσεται σε μια φυτεία της Τζόρτζια πριν και μετά τον Αμερικανικό Εμφύλιο. Η πρωταγωνίστρια είναι η Σκάρλετ Ο΄ Χάρα, δυναμική κόρη πλούσιου γαιοκτήμονα, που έχει να αντιμετωπίσει από αισθηματικές περιπέτειες μέχρι προσωπικές τραγωδίες, ενώ πρέπει να διασώσει τη φυτεία της από τη χρεωκοπία. Στο πλευρό της βρίσκονται πάντα οι σκλάβοι της οικογένειας – ανάμεσά τους η Μάμι, ο χαρακτήρας που χάρισε στη Χάτι ΜακΝτάνιελ το Όσκαρ.

Η κύρια κριτική που ασκείται στην ταινία είναι λόγω της εξωραϊσμένης εικόνας της σκλαβιάς στον αμερικανικό Νότο. Οι υπηρέτες της φυτείας είναι ευχαριστημένοι με τα λευκά αφεντικά τους, πρόθυμοι να παραμείνουν σκλάβοι, ενώ οι απελευθερωμένοι σκλάβοι είναι επικίνδυνοι και πολιτικά αδαείς.

Το «Όσα παίρνει ο άνεμος» κατέστη αντικείμενο αντιπαράθεσης από τη στιγμή που αποφασίστηκε η μεταφορά του στον κινηματογράφο και παρ’ όλο που έγινε επιδραστική, διαχρονική καλλιτεχνική και εμπορική επιτυχία με τη σφραγίδα των δέκα Όσκαρ, παραμένει ένα αμφισβητούμενο πολιτισμικό προϊόν.

Πολλές αφροαμερικανικές οργανώσεις εξέφραζαν από το ’37 με επιστολές στον παραγωγό Ντέιβιντ Ο’ Σέλζνικ την αντίθεσή τους στην κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος της Μίτσελ. Το βιβλίο περιείχε όχι μόνο ρατσιστικές εκφράσεις όπως η λέξη «νέγρος», αλλά και ξεκάθαρη αναφορά στην Κου Κλουξ Κλαν ως μια «τραγική αναγκαιότητα»!

Κάλεσμα σε μποϊκοτάζ

Η εφημερίδα Los Angeles Sentinel, σταθερά προσανατολισμένη στην προάσπιση των δικαιωμάτων της αφροαμερικανικής κοινότητας, ζητούσε το μποϊκοτάρισμα «κάθε ταινίας του Σέλζνικ…».

Στο φάσμα μιας καθόλου αμελητέας πίεσης, ο Ο΄Σέλζνικ και ο σεναριογράφος Σίντνεϊ Χάουαρντ συμφώνησαν να αμβλυνθούν τα προβληματικά στοιχεία του πρωτότυπου κειμένου και κατά την υπόδειξη της NAACP (Εθνική Ένωση Για Την Πρόοδο Των Έγχρωμων Ατόμων) να χρησιμοποιηθούν τεχνικοί σύμβουλοι που θα είχαν την επιμέλεια των μαύρων χαρακτήρων (προσλήφθηκαν τελικά δύο λευκοί). Όταν το φιλμ βγήκε στους κινηματογράφους, ο αφροαμερικανικός Τύπος άσκησε δριμεία κριτική.

Φυσικά, δεν έλειψαν οι διαμαρτυρίες έξω από τους κινηματογράφους προβολής της ταινίας σε μεγάλες αμερικανικές πόλεις. Αν μη τι άλλο, η σημερινή κόντρα για το «Όσα παίρνει ο άνεμος» δείχνει ότι οι διαμαρτυρίες δεν έπαψαν ποτέ. Ριζοσπαστικές φωνές της πολιτικής και του καλλιτεχνικού κόσμου, όπως ο Μάλκολμ Χ και ο Σπάικ Λι, έχουν εκφράσει την αντίθεση τους στην προβληματική θεματολογία και εικονογραφία του φιλμ, η οποία, δεδομένης της έντασης των τωρινών ιστορικών γεγονότων, θα συνεχίσει να βρίσκεται στο προσκήνιο.

Άγνωστο τι θα φέρει η παλίρροια. Η διένεξη για το πατρονάρισμα του κοινού και τον εξορθολογισμό της λογοκρισίας μέσα από τον επαναπροσδιορισμό αναχρονιστικών προτύπων υπό το πρίσμα του σημερινού κοινωνικού πλαισίου, έχει μόλις ξεσπάσει. Απομένει να δούμε αν πρόκειται για... πυροτέχνημα ή αν θα έχει διάρκεια.

Διαβάστε ακόμη