Πρωτομαγιά και κινηματογράφος: Κλασικές ταινίες που ταυτίστηκαν με τους εργατικούς αγώνες

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 8 λεπτά ┋

Εργατική Πρωτομαγιά σήμετα και για μια ακόμη φορά εκατομμύρια εργαζόμενοι θα βρεθούν στους δρόμους όλου του κόσμου για να διεκδικήσουν, μεταξύ άλλων, αξιοπρεπείς εργασίες και ανθρώπινα μεροκάματα, την προστασία από την αυθαιρεσία των εργοδοτών και ασφαλιστικά δικαιώματα, που θα συμβάλουν στη βελτίωση της ζωής τους.

Από το μακελειό της εργατικής διαδήλωσης στο Σικάγο την Πρωτομαγιά του 1886, που αποτέλεσε και την αφορμή για τον εορτασμό της Εργατικής Πρωτομαγιάς, έχει περάσει πολύς καιρός, με τους αγώνες των εργαζομένων να συνεχίζονται.

Όπως είναι λογικό, όλα αυτά έχουν εμπνεύσει και σημαντικούς δημιουργούς, από τα χρόνια που ο κινηματογράφος έκανε ακόμη τα πρώτα του βήματα, στις δεκαετίες του ‘60 και ‘70 όταν άκμασε το πολιτικό σινεμά στην Ευρώπη και ειδικά στην Ιταλία, μέχρι και σήμερα, με κυρίαρχη την εμβληματική προσωπικότητα του Κεν Λόουτς.

Με ευκαιρία την σημερινή απεργία, θα θυμηθούμε πέντε ταινίες που ταυτίστηκαν με τους εργατικούς αγώνες και την εργατιά, αλλά θεωρούνται και σημαντικές δημιουργίες, με τη δική τους κινηματογραφική αξία, κλασικές σήμερα και σίγουρα επίκαιρες.

Η Απεργία (1924)

Οι εργάτες ενός εργοστασίου συσπειρώνονται και απεργούν διεκδικώντας τα αιτήματά τους, μέχρι η κινητοποίηση να αιματοκυλιστεί από τις δυνάμεις καταστολής...

Ταινία ορόσημο για τον παγκόσμιο κινηματογράφο, καθώς αποτελεί το ντεμπούτο του πρωτοπόρου Σεργκέι Αϊζενστάιν και ένα από τα πρώτα κεφάλαια για την κινηματογραφική γλώσσα, μέσα από εντυπωσιακά πλάνα, εμπνευσμένες σκηνές πλήθους και το μοντάζ να πρωταγωνιστεί. Ταυτόχρονα, όμως είναι και μία ξεκάθαρα πολιτική ταινία, με όλους τους ταξικούς πρωταγωνιστές να λαμβάνουν το μερίδιό τους. Οι άπληστοι κεφαλαιοκράτες με τα πούρα τους, οι εργάτες που είναι έτοιμοι να θυσιαστούν και η εξουσία να δείχνει τη δύναμή της παρατάσσοντας την ισχύ των όπλων.

Ο Κιθ Ρίντερ στην «Ιστορία του Παγκόσμιου Κινηματογράφου» γράφει για την «Απεργία» του Αϊζενστάιν: Για τον Αϊζενστάιν σημασία δεν έχουν τα άτομα σαν άτομα αλλά οι κοινωνικές δυνάμεις που εκπροσωπούν. Η ταινία χρησιμοποιεί με εντυπωσιακό τρόπο το μεταφορικό μοντάζ, ειδικά σε μια σεκάνς που αντιπαραθέτει διαδοχικές εικόνες από ένα σφαγείο όπου σφάζονται βόδια με εικόνες από το μακελειό ανάμεσα στους απεργούς και τους μπράβους της εργοδοσίας- ένα σημείο με μεγάλη δύναμη αποπροσωποποίησης».

Μοντέρνοι Καιροί (1936)

Ένας εργάτης εργοστασίου που πιέζεται από τους απάνθρωπους ρυθμούς της τυποποιημένης γραμμής παραγωγής, συλλαμβάνεται από παρεξήγηση ως ηγέτης μιας εργατικής διαδήλωσης, καταλήγει στη φυλακή και στη συνέχεια ερωτεύεται μία καταζητούμενη όμορφη άστεγη κοπέλα και κάνει όνειρα για ένα ευτυχισμένο μέλλον…

Από τα αριστουργήματα της 7ης Τέχνης, όπου ο Τσάρλι Τσάπλιν καυτηριάζει δίχως έλεος και ταυτόχρονα ξεκαρδιστικά την ανεργία, την απανθρωπιά των ελίτ και τη μηχανοποίηση της εργασίας και ως εκ τούτου, της κοινωνίας. Μία προφητική και ταυτόχρονα απίστευτα επίκαιρη ταινία, από τις πλέον πολιτικές του μέγιστου καλλιτέχνη, που εκτός από τη σκηνοθεσία υπογράφει και το σενάριο και φυσικά κρατά τον πρωταγωνιστικό ρόλο, παραδίδοντας μια απαράμιλλη, ντελιριακή και συνάμα συγκινητική ερμηνεία. Ταυτόχρονα, παίζει με τον ήχο –και τον εμπαίζει– μιας και η «επανάσταση» του ήχου είχε ήδη καθιερωθεί στον κινηματογράφο, ενώ αυτός επέμενε στον ενσωματωμένο ήχο αν και όχι συγχρονισμένο στη μεγαλύτερη διάρκεια της ταινίας. Ένα φιλμ που διαθέτει ίσως τις περισσότερες σκηνές που μπαίνουν στο ανθολόγιο του παγκόσμιου κινηματογράφου και φυσικά ένα αξέχαστο φινάλε. Μαζί του πρωταγωνιστεί και η έξοχη Πολέτ Γκοντάρ.

Η Γη Τρέμει (1948)

Οι ψαράδες της Άτσι Τρέτσα, μιας παραλιακής τοποθεσίας κοντά στην Κατάνη της Σικελίας, εξαπατούνται από τους χονδρέμπορους. Ο Ντόνι και η οικογένειά του επαναστατούν και υποθηκεύουν το σπίτι τους για να δημιουργήσουν τη δική τους επιχείρηση, αλλά λίγες ημέρες αργότερα η βάρκα τους καταστρέφεται σε μια θαλασσοταραχή. Ολόκληρη η οικογένεια βρίσκεται στον δρόμο με τεράστια χρέη...

Από τις πλέον συγκλονιστικές ταινίες του νεορεαλισμού, με τον Λουκίνο Βισκόντι, τον «Κόκκινο Βαρώνο» του ιταλικού σινεμά να παραδίδει το πρώτο του αριστούργημα, με την αφοπλιστική σκηνοθεσία του. Χρησιμοποιώντας ως ηθοποιούς πραγματικούς ντόπιους ψαράδες, με τοπική σικελική διάλεκτο και σε μορφή δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ, συγκινεί και αφυπνίζει. Ο Γάλλος κριτικός Αντρέ Μπαζέν έγραψε ότι «Οι Ψαράδες του Βισκόντι είναι αληθινοί ψαράδες, αλλά βαδίζουν όπως οι πρίγκιπες της τραγωδίας και οι ήρωες της όπερας, ενώ η αξιοπρέπεια της κινηματογράφησης δανείζει στα κουρέλια τους την αριστοκρατικότητα Aναγεννησιακού κεντήματος».

Η Εργατική Τάξη Πάει στον Παράδεισο (1971)

Ο Μάσα είναι υπόδειγμα εργάτη, γεγονός που κάνει τους συναδέλφους του να τον αντιπαθούν. Όλα αλλάζουν, όταν παθαίνει ένα ατύχημα την ώρα της δουλειάς. Θα απολυθεί, αλλά μετά από τον ξεσηκωμό των εργατών, θα τον επαναπροσλάβουν, αλλά ως απεργοσπάστη...

Εμβληματική πολιτική ταινία του Έλιο Πέτρι, καθώς ο τίτλος της έγινε μανιέρα στον Τύπο, αλλά και στον δημόσιο διάλογο. Ταινία συνειδητοποίησης και εργατικής αλληλεγγύης, που κέρδισε τον Χρυσό Φοίνικα στις Κάννες, αλλά προκάλεσε αντιδράσεις και κυρίως από την Αριστερά. Ο ίδιος ο Πέτρι την υπερασπίστηκε λέγοντας «με την ταινία μου όλοι ήταν αμφιλεγόμενοι, συνδικαλιστές, φοιτητές της αριστεράς, διανοούμενοι, κομμουνιστές ηγέτες, μαοϊκοί. Όλοι θα ήθελαν ένα έργο που να υποστηρίζει τους λόγους τους: αντ' αυτού είναι μια ταινία για την εργατική τάξη». Δίπλα στον συγκλονιστικό Τζιαν Μαρία Βολοντέ η Μαριάντζελα Μελάτο, ενώ η μουσική είναι του Ένιο Μορικόνε.

Το Αλάτι της Γης (1954)

Μεξικανοί μετανάστες κάνουν απεργία για τις άθλιες συνθήκες εργασίας σε κάποιο αμερικανικό ορυχείο, θύματα βάρβαρης εκμετάλλευσης των Αμερικανών βιομηχάνων. Όταν η αστυνομία ως όργανο των βιομηχάνων θα προσπαθήσει να τους διαλύσει, οι γυναίκες θα βγουν μπροστά...

Μπορεί να μοιάζει σκηνοθετικά ξεπερασμένη ή ακόμη και ερασιτεχνική πολλές φορές –άλλωστε, οι περισσότεροι ηθοποιοί είναι πραγματικοί ανθρακωρύχοι– αλλά διαθέτει μία σπάνια γοητεία, προσφέρει συγκίνηση και πολιτική σκέψη ταξικής συνείδησης. Γυρισμένη με πρωτόγονα μέσα από τον Χέρμπερτ Μπίμπερμαν, έναν από τους «Δέκα του Χόλιγουντ» που δεν συνεργάστηκε, δεν κατέδωσε, στην Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων και μπήκε στη Μαύρη Λίστα των Μακαρθιστών. Ο Μπίμπερμαν, μετά την αποφυλάκισή του, θα γυρίσει το φιλμ βασισμένος σε αληθινή ιστορία κι έχοντας τη βοήθεια μιας σειράς από καλλιτέχνες και παραγωγούς που διώχθηκαν από το Χόλιγουντ ως κομμουνιστές. Η ταινία, που απαγορεύτηκε στις ΗΠΑ ως αντεθνική και σνόμπαρε το καθεστωτικό Χόλιγουντ, ξεχωρίζει και για τη φεμινιστική της διάσταση, αφού οι γυναίκες μέχρι να σταθούν δίπλα στον αγώνα των εργατών, ήταν περιορισμένες στις κουζίνες τους ακόμη και από τους άντρες τους.

Οι ταινίες που υμνούν τους εργάτες και τους αγώνες τους, υπογραμμίζουν τα αδιέξοδά τους, την οικονομική τους δυσπραγία ή τον κοινωνικό αποκλεισμό τους, είναι πολλές και αρκετές απ’ αυτές και σημαντικές για τον κινηματογράφο. Ένας από τους βασικότερους σκηνοθέτες που συνεχίζει ακόμη και σήμερα να αναδεικνύει τους εργατικούς αγώνες, τα εργατικά προβλήματα, είναι φυσικά ο Κεν Λόουτς («Ψωμί και Τριαντάφυλλα», «Ο Πωλ, ο Μικ και οι άλλοι», «Εγώ, ο Ντάνιελ Μπλεικ», ενώ από κοντά βρίσκονται και αρκετοί συμπατριώτες του, με πιο γνωστό τον Μάικ Λι («High Hopes», «Peterloo»). Ταινίες, για τους εργατικούς αγώνες, όμως, έχουν γυρίσει και πολλοί άλλοι σπουδαίοι σκηνοθέτες και ανάμεσά τους ο γίγαντας της «κωμωδίας αλά ιταλικά» Μάριο Μονιτσέλι («Οι Σύντροφοι»), ο ηγέτης της «νουβέλ βαγκ» Ζαν Λικ Γκοντάρ («Όλα θα Πάνε Καλά»), ο Φερνάντο Λεόν ντε Αρανόα («Δευτέρες με Λιακάδα»), ενώ υπάρχουν και οι Βέλγοι αδελφοί Νταρντέν, με το ανήσυχο κοινωνικό τους σινεμά. Ωστόσο, από τη δεκαετία του ‘30 τα είχε πει και προφητέψει όλα ο Τσάρλι Τσάπλιν με τους «Μοντέρνους Καιρούς» του. Αυτή είναι η πραγματική δύναμη του σινεμά, του δημιουργού που ανταποδίδει την έμπνευσή του στην πηγή, τους ίδιους τους εργάτες...

*Toυ Χάρη Αναγνωστάκη, ΑΠΕ-ΜΠΕ

Διαβάστε ακόμη