Onassis Culture: Το «TACΚ» της Βάνιας Τέρνερ κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

🕛 χρόνος ανάγνωσης: 12 λεπτά ┋ 🗣️ Ανοικτό για σχολιασμό

Η Ολυμπιονίκης που πυροδότησε το κίνημα #MeToo στην Ελλάδα δίνει τη δύναμη σε μια νεότερη αθλήτρια να σπάσει τη δική της σιωπή. Σε μια δίκη-ορόσημο, η Σοφία στέκεται στο πλευρό της Αμαλίας, η οποία αποφασίζει να καταγγείλει τον πρώην προπονητή της για τη συστηματική κακοποίηση που υπέστη από εκείνον όταν ήταν παιδί.

Πόση δύναμη χρειάζεσαι για να κάνεις «τακ» στην έμφυλη βία;

Δύο γυναίκες. Ένα τραύμα. Ένας κοινός δικαστικός αγώνας. Το «TACK» της Βάνιας Τέρνερ παρακολουθεί την Ολυμπιονίκη Σοφία Μπεκατώρου και την Αμαλία, νεαρή πρωταθλήτρια της ιστιοπλοΐας, να βρίσκονται στην πρώτη γραμμή μια κομβικής αλλαγής στην ελληνική κοινωνία. Σε μια δίκη-ορόσημο, την πρώτη του ελληνικού #MeToo, η Αμαλία υποβάλλεται σε εξουθενωτικές διαδικασίες εντός δικαστηρίου, βιώνει victim blaming, ενώ γίνονται απόπειρες να απαξιωθεί η αξιοπιστία της. Οι δύο γυναίκες βρίσκουν εν μέρει δικαίωση, αλλά ταυτόχρονα συνειδητοποιούν πως ο αγώνας τους για να αλλάξουν οι νοοτροπίες της ελληνικής κοινωνίας μόλις ξεκίνησε.

H ταινία «TACK» κάνει παγκόσμια πρεμιέρα την Τρίτη 12 Μαρτίου στο 26ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, στο διαγωνιστικό τμήμα Newcomers, διεκδικώντας τον Χρυσό Αλέξανδρο «Δημήτρης Εϊπίδης». Το ντοκιμαντέρ έρχεται να συμπληρώσει τις δράσεις-θέσεις του Ιδρύματος Ωνάση ενάντια στην έμφυλη βία, την πατριαρχία και τον σεξισμό, φιλοδοξώντας να ενδυναμώσει κάθε άτομο που έχει βιώσει βία, ώστε να ορθώσει τη φωνή του και, τελικά, να αλλάξει την πλοκή της ιστορίας του.

Όπως αναφέρει και η σκηνοθέτρια: «Το "TACK" είναι μια πολύ προσωπική καταγραφή της ζωής και του αγώνα δύο γυναικών για δικαίωση. Oι ζωές της Σοφίας και της Αμαλίας διασταυρώνονται όταν η Αμαλία αποφασίζει να στείλει μήνυμα στη Σοφία, λίγες ημέρες μετά τη δημόσια μαρτυρία της για τον βιασμό της από έναν ισχυρό παράγοντα της ιστιοπλοΐας. Από εκείνη τη στιγμή και έπειτα ξεκινά ένας δικαστικός αγώνας εναντίον του πρώην προπονητή της Αμαλίας. Η ταινία ακολουθεί και παρατηρεί τις δύο γυναίκες επί δύο χρόνια περίπλοκων και επώδυνων δικαστικών διαδικασιών. Οι ζωές τους στην ταινία εκτυλίσσονται παράλληλα: Άρχισα να κινηματογραφώ τη Σοφία, ενώ γινόταν εθνικό σύμβολο, χωρίς να γνωρίζω τι θα ακολουθήσει κι ενώ το κύμα των καταγγελιών είχε μόλις αρχίσει να ξεδιπλώνεται. Λίγο μετά γνώρισα την Αμαλία και ξεκίνησα να περνάω χρόνο μαζί της και να κινηματογραφώ την ίδια και την οικογένειά της. Αναπτύχθηκε μεγάλη οικειότητα μεταξύ μας καθώς και με τις οικογένειές τους. Ιδιαίτερα στο διάστημα της δίκης, η κάμερά μου έγινε κατά κάποιον τρόπο αποθετήριο των δικών τους σκέψεων και συναισθημάτων. Έτσι, μου ανοίχτηκε ένα παράθυρο στον κόσμο του σύνθετου ψυχικού τραύματος και στο πώς αυτό επηρεάζει τα θύματα και τους κοντινούς τους ανθρώπους – κανείς δεν μένει αλώβητος όταν γίνεται ένας βιασμός.

Θέλησα όμως να προχωρήσω και πέρα από τη ζωή των πρωταγωνιστριών, για να αφηγηθώ την ιστορία ενός σαθρού συστήματος ποινικής δικαιοσύνης και πώς αυτό κατακερματίζει τα θύματα. Μέσα από αυτή την οδυνηρή καταγραφή, ελπίζω να προβληματίσω για την κατάσταση της παιδικής προστασίας στη χώρα μας, την έλλειψη ειδικής εκπαίδευσης των δικαστών και συνηγόρων σε θέματα έμφυλης βίας και παιδικής κακοποίησης, αλλά και την απουσία ενός γενικού πλαισίου προστασίας των θυμάτων στη διάρκεια της ποινικής διαδικασίας. Ελπίζω ακόμα να δημιουργήσω ερωτήματα για το πώς οι σεξιστικές αντιλήψεις, η κυρίαρχη κουλτούρα, η τοξικότητα και η νοσηρότητα απομονώνουν, στιγματίζουν και φιμώνουν τα θύματα, ακόμα και όταν αυτά είναι παιδιά».

Υπόθεση

Όταν η Ολυμπιονίκης Σοφία Μπεκατώρου αποκαλύπτει δημόσια τον βιασμό της από έναν ισχυρό παράγοντα της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας, πυροδοτεί το κίνημα #MeToo στην Ελλάδα και δίνει τη δύναμη σε εκατοντάδες γυναίκες να σπάσουν τη δική τους σιωπή. Μία από αυτές είναι η Αμαλία. Η Αμαλία είναι νεαρή πρωταθλήτρια της ιστιοπλοΐας και αποφασίζει να οδηγήσει τον πρώην προπονητή της στα δικαστήρια και να τον καταγγείλει για τη συστηματική κακοποίηση που υπέστη από εκείνον ανάμεσα στα 11 και τα 13. Η δίκη κατά του προπονητή είναι η πρώτη του ελληνικού #MeToo. Το «TACK» παρακολουθεί τις δύο γυναίκες επί δύο χρόνια και καταγράφει τη ζωή και τον αγώνα τους. Σκίτσα animation ζωντανεύουν τη σκληρή ακροαματική διαδικασία. Η Αμαλία υφίσταται εξαντλητικές καταθέσεις, victim blaming, απόπειρες να αμφισβητηθεί η αξιοπιστία της. Η Σοφία έρχεται αντιμέτωπη με το τραύμα της ξανά, τη σχέση με τον πατέρα της και πιέζει για θεσμικές μεταρρυθμίσεις. Και οι δύο γυναίκες συνειδητοποιούν ότι ο αγώνας τους για να αλλάξει η ελληνική κοινωνία είναι ακόμα στην αρχή. Έτσι, θα χρειαστεί να κάνουν tack, όπως οι ιστιοπλόοι, όταν ελίσσονται ανάμεσα στους αντίθετους ανέμους.

Διακρίσεις

Η ταινία συμμετείχε στο τμήμα Docs in Progress της Αγοράς του 24ου Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης και απέσπασε το βραβείο του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου, με χρηματικό έπαθλο 3.000 ευρώ. Η κριτική επιτροπή ανέφερε: «Η ταινία φέρνει στο προσκήνιο ένα σημαντικό ζήτημα που έχει επιφέρει κοινωνικές και πολιτικές αλλαγές στη σύγχρονη Ελλάδα. Αλλαγές που θα θέλαμε να δούμε να εξαπλώνονται, οδηγώντας στη λογοδοσία και στον καταλογισμό ευθυνών».

Ιστορίες πίσω από την κάμερα

Το «TACK» ξεκίνησε ύστερα από ανάθεση του Χρήστου Σαρρή, υπεύθυνου της ψηφιακής σκηνής του Ιδρύματος Ωνάση, για τη δημιουργία μιας παραγωγής που να εστιάζει στον σεξισμό στην Ελλάδα. Μετά από έρευνα πάνω σε θέματα όπως ο σεξισμός στα ΜΜΕ και στον αθλητισμό, αρχικά προέκυψε η ταινία μικρού μήκους «Girlhood», σε συν-σκηνοθεσία της Βάνιας Τέρνερ με τη Μαρία Σιδηροπούλου. Στις 25 Νοεμβρίου 2020, την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, η Σοφία Μπεκατώρου έσπασε τη σιωπή της για πρώτη φορά, γράφοντας ένα σχόλιο στο Onassis Channel στο YouTube στο πλαίσιο της ψηφιακής συζήτησης της σειράς Society Unsencored, «8 Γυναίκες Συζητούν: Πατριαρχία, Σεξισμός και Έμφυλη Βία στην Ελληνική Κοινωνία». Στις 22 Δεκεμβρίου 2020 παραχώρησε συνέντευξη στο “Marie Claire” καταγγέλλοντας τη σεξουαλική κακοποίηση που είχε δεχθεί από σημαντικό παράγοντα της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής. Τότε έγινε και η πρώτη επαφή με τη Σοφία. Τρεις εβδομάδες αργότερα, στη διαδικτυακή ημερίδα «Start to Talk/Σπάσε τη Σιωπή – Μίλησε, Μην Ανέχεσαι», η Σοφία αναφέρθηκε στον βιασμό της εκ νέου. Η Προϊσταμένη της Εισαγγελίας Πρωτοδικών της Αθήνας διέταξε αυτεπάγγελτη έρευνα, καλώντας την Ολυμπιονίκη να καταθέσει στις εισαγγελικές αρχές, παρότι το αδίκημα είχε παραγραφεί. Ακολούθησε τσουνάμι καταγγελιών από αθλήτριες και φοιτήτριες για σεξουαλικές επιθέσεις και παρενοχλήσεις. Μία μέρα πριν πάει στον εισαγγελέα για να καταθέσει, η Βάνια και η Μαρία συνάντησαν τη Σοφία. Γνωρίστηκαν, η Βάνια της εξήγησε την προσέγγισή της και ξεκίνησε η κινηματογράφηση. Στις 18 Ιανουαρίου 2021 η Αμαλία έστειλε μήνυμα στη Σοφία, το οποίο θα αποτελούσε την αρχή του δικού της δικαστικού αγώνα.
Η σκηνοθέτρια παρακολουθούσε με την κάμερά της την υπόθεση –και τη ζωή– της Αμαλίας επί δύο χρόνια. Το 2024, και ενώ η ταινία «TACK» έχει ολοκληρωθεί, η Βάνια Τέρνερ δεν βρίσκεται πια πίσω από την κάμερα, εξακολουθεί όμως να στέκεται δίπλα στην Αμαλία Προβελεγγίου μέχρι τελικά να δικαιωθεί.
Στο αρχείο της Βάνιας υπάρχουν πάνω από 200 ώρες βιντεοσκοπημένου υλικού με τη Σοφία Μπεκατώρου και οι περισσότερες λήψεις πραγματοποιήθηκαν τους πρώτους μήνες της καραντίνας. «Δεν ήξερες πού θα καταλήξει όλο αυτό» σχολιάζει η σκηνοθέτρια και συνεχίζει: «Η Σοφία μεταμορφώθηκε σε εθνικό σύμβολο. Λάμβανε εκατοντάδες μηνύματα όπου τα θύματα της ζητούσαν βοήθεια». Ήταν ακριβώς τότε που, ταυτόχρονα με την ιστορία της Σοφίας, ξεδιπλωνόταν και η ιστορία του ελληνικού #MeToo.
Από τη στιγμή που διέρρευσε η υπόθεση της Αμαλίας στον Τύπο, τα ΜΜΕ πολιορκούσαν την Αμαλία και την οικογένειά της. Η κάμερα της Βάνιας ήταν ένας σύμμαχος για την Αμαλία, ένας μάρτυρας ή απλώς μια φίλη για να μιλήσει.
Η Βάνια Τέρνερ μαζί με τη Νικολέτα Λεούση μόνταραν συνεργατικά την ταινία για περίπου έναν χρόνο, συμπυκνώνοντας 250 ώρες υλικού σε 96 λεπτά. Ο Νίκος Βελιώτης, επισκεπτόταν συχνά το στούντιο και έγραψε πάνω από 10 μουσικά θέματα για την ταινία. Σε όλη αυτή τη διαδικασία οι συμβουλές του μοντέρ Σπύρου Κόκκα ήταν καθοριστικές για το αποτέλεσμα. Η σκιτσογράφος Γεωργία Ζάχαρη παρακολούθησε σχεδόν όλες τις δικάσιμους και για 8 μήνες μετά τη λήξη της δίκης συναντιόταν κάθε εβδομάδα με τη Βάνια, προκειμένου να καταλήξουν στην αισθητική των σκίτσων. Αργότερα, ο Φωκίων Ξένος και ο Στέφανος Πλέτσης τους έδωσαν κίνηση και ζωή. Το sound design της ταινίας επιμελήθηκε ο Δημήτρης Μυγιάκης.
Σήμερα, η Βάνια βρίσκεται στο στάδιο έρευνας ενός νέου ντοκιμαντέρ για την κλιματική κρίση. Πιστεύει πως η κάμερα έχει δύναμη, γι’ αυτό είναι σημαντικό τα άτομα που κινηματογραφεί να γνωρίζουν ότι μόνο εκείνα έχουν τη δύναμη να πατήσουν “stop” ή “rec”.

Λίγα λόγια για τη Βάνια Τέρνερ

Η Βάνια Τέρνερ είναι ντοκιμαντερίστρια και κινηματογραφίστρια. Tα τελευταία χρόνια, η δουλειά της εξερευνά τις θεματικές του τραύματος, της απώλειας, της βίας και της επιβίωσης. Πριν αποφασίσει να ασχοληθεί με το ντοκιμαντέρ παρατήρησης, είχε καλύψει ως video journalist ανθρωπιστικές κρίσεις στη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη και την υποσαχάρια Αφρική. Σπούδασε Αγγλική Φιλολογία και Πολιτική Θεωρία. Το ντοκιμαντέρ μικρού μήκους «Girlhood», που συν-σκηνοθέτησε, έλαβε αρκετές διακρίσεις και προβλήθηκε σε κάποια από τα πιο σημαντικά φεστιβάλ για παιδιά και νέους, όπως στο 38ο Διεθνές Παιδικό Φεστιβάλ του Σικάγου και το 24ο Διεθνές Φεστιβάλ Ολυμπίας για Παιδιά και Νέους. Η ταινία «TACK» είναι το πρώτο της μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ.

Απέναντι στην έμφυλη βία

Το Ίδρυμα Ωνάση δραστηριοποιείται ενεργά πάνω σε επίκαιρα και κρίσιμα ζητήματα της εποχής, μέσα από τις ποικίλες καλλιτεχνικές και κοινωνικές δράσεις του. Στις 25 Νοεμβρίου 2020, το επεισόδιο της σειράς Society Uncensored με τίτλο «8 Γυναίκες Συζητούν: Πατριαρχία, Σεξισμός και Έμφυλη Βία στην Ελληνική Κοινωνία» δημοσιεύεται στο Onassis Channel στο YouTube και οδηγεί τη Σοφία Μπεκατώρου να καταθέσει σε σχόλιο τη δική της προσωπική μαρτυρία, η οποία με τη σειρά της θα πυροδοτήσει το ελληνικό #MeToo.

Έναν χρόνο μετά, στις 13 Μαΐου 2021, η Χρυσή Ολυμπιονίκης συνομιλεί με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση, στο 6ο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, για την έμφυλη βία αλλά και τον τρόπο που κάθε γυναίκα μπορεί να σπάσει τη σιωπή της στην Ελλάδα του σήμερα.

Τον Σεπτέμβριο του 2023, το Ίδρυμα Ωνάση διοργανώνει μαζί με τη Σοφία και σε συνεργασία με τους οργανισμούς «Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας» και Κέντρο Ψυχικής Υγείας «Βήμα Κοινό», το «Safe Steps», ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα που εμψυχώνει παιδιά και εφήβους να κάνουν τα πρώτα τους ασφαλή βήματα στην ελληνική κοινωνία.

H ταινία «TACK» έρχεται να συμπληρώσει τις παραπάνω δράσεις-θέσεις του Ιδρύματος Ωνάση, φιλοδοξώντας να ενδυναμώσει κάθε άτομο που έχει βιώσει βία, ώστε να ορθώσει τη φωνή του και τελικά να αλλάξει την πλοκή της ιστορίας του.

Μια σειρά ντοκιμαντέρ για όλα όσα έχουν σημασία

Το Onassis Culture στηρίζει καταξιωμένους δημιουργούς και νέα ταλέντα. Αγκαλιάζει τη διαδικασία της δημιουργίας και της καλλιτεχνικής εξέλιξης, προσφέροντας fellowships. Συνεργάζεται με σημαντικούς φορείς με στόχο να ενισχυθεί ο ελληνικός κινηματογράφος εντός και εκτός συνόρων. Έχει θεσπίσει κινηματογραφικά βραβεία προκειμένου να στηρίξει την ανάπτυξη νέων σεναρίων, ενώ τα τελευταία δύο χρόνια πραγματοποιεί ανοιχτό κάλεσμα για ταινίες μικρού μήκους.

Μέσα από την παραγωγή ντοκιμαντέρ, το Onassis Culture ανοίγει τον διάλογο ανάμεσα στον κόσμο που ζούμε και στους κόσμους που θέλουμε να ζήσουμε. Τα ντοκιμαντέρ του Ιδρύματος Ωνάση μάς μεταφέρουν την εύθραυστη πραγματικότητα της εφηβείας (Girlhood, 2021), τη δύναμη του λόγου και της δημοκρατίας (Democracy is Coming, TBC), την περιπλοκότητα της καλλιτεχνικής δημιουργίας (Η Καρδιά του Ταύρου, TBC), την επιθυμία του ανθρώπου να πετάξει (Birds or How to be one, 2020), την ανθρώπινη αλυσίδα που καθαρίζει τις πόλεις του κόσμου (Καθαρές Πόλεις, 2021), τη σημασία του να σπας τη σιωπή σου (TACK, 2024).

Καθημερινοί ήρωες και ηρωίδες από κάθε σημείο του κόσμου –από την Αθήνα ως τη Χιλή και από τη Νέα Υόρκη ως την Κωνσταντινούπολη– μιλούν ανοιχτά και παίρνουν θέση απέναντι στα ζητήματα του «εδώ και τώρα». Με τη δύναμη της εικόνας και την αλήθεια της φόρμας του ντοκιμαντέρ, ταξιδεύουμε, νιώθουμε, αμφισβητούμε και τελικά ερχόμαστε κοντά στη δική μας πραγματικότητα, στον κόσμο που επιλέγουμε να ζούμε.