Συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη: Εργα-μαρτυρίες του φιλελληνισμού στην Τέχνη

«Ενας συλλέκτης πρέπει να ακολουθεί το πάθος του. Η αγορά ενός έργου ξεκινά από το μυαλό. Πρέπει να έχει ανοιχτά τα μάτια του, κλειστά τα αυτιά του και η καρδιά του να χτυπάει τρελά όταν αντικρίζει ένα έργο. Η τσέπη έρχεται τελευταία» ήταν τα πρώτα λόγια του γνωστού συλλέκτη Μιχάλη Βαρκαράκη όταν τον συνάντησα στον εκθεσιακό χώρο που ο ίδιος έχει δημιουργήσει στην οδό Βασιλίσσης Σοφίας, ακριβώς απέναντι από το ΝΙΜΤΣ. Εκεί βρίσκεται μια σπουδαία συλλογή από πίνακες, πιάτα, ρολόγια, αγαλματίδια πορσελάνης με εκτυφλωτικά χρώματα, κεντήματα, επίχρυσα κηροπήγια, μετάλλια, επιτραπέζια παιχνίδια και μελανοδοχεία, με μόνο κοινό τους χαρακτηριστικό την αναφορά τους στον φιλελληνισμό, έτσι όπως αυτός εκφράστηκε στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης. Τα έργα αυτά δίνουν τη δυνατότητα στους σύγχρονους Ελληνες να γνωρίσουν καλύτερα τη φιλελληνική θεματική, που εκφράστηκε μέσα από δημιουργίες άλλοτε «υψηλής τέχνης» και άλλοτε περισσότερο λαϊκής κουλτούρας. 

Στην ουσία, με τη συλλογή αυτή αναδεικνύεται ο σεβασμός των Ευρωπαίων προς την αρχαιολατρία και κυρίως ο ύμνος στα βάσανα, στα πάθη και στην προσπάθεια των Ελλήνων για την ελευθερία από τον τουρκικό ζυγό. «Ολη η συλλογή που βλέπεις έχει αποκτηθεί τα τελευταία πενήντα χρόνια. Το μεγαλύτερο νόημα, όμως, το έχει αποκτήσει τις δύο τελευταίες δεκαετίες που ξέραμε τι ακριβώς ψάχναμε». Στα παραπάνω από τα 300 αντικείμενα που αριθμεί η συλλογή Μιχάλη και Δήμητρας Βαρκαράκη εντοπίζονται πίνακες φιλοτεχνημένοι από διακεκριμένους ρομαντικούς ζωγράφους του 19oυ αιώνα, όπως οι Carle Vernet, J.P. Vinchon, Pierre Bonirote, Cesar Willich, Peter von Hess, Joseph Petzl, J.J. Frey. Αξίζει να σημειωθεί, μάλιστα, ότι ένα στοιχείο που έδινε φτερά στη φαντασία των ρομαντικών δημιουργών ήταν η δραματική σειρά αντιπαραθέσεων που εμπεριείχε ο Ελληνικός Αγώνας, όπως το θρήσκευμα των Ελλήνων, η αγωνιστικότητά τους απέναντι σε έναν υπεράριθμο εχθρό και, βέβαια, το λαμπρό κλασικό τους παρελθόν.

Η αρχαία Ελλάδα, η οποία πρωταγωνιστούσε στις δημιουργίες που είχαν φιλοτεχνήσει οι ζωγράφοι των προηγούμενων αιώνων, εξακολούθησε να δίνει το «παρών» στις φιλελληνικές συνθέσεις, αλλά με διαφορετικούς υπαινιγμούς. Οι νέες, αρχαιόφιλες, φιλελληνικές εικόνες συνιστούν υπομνήσεις της κλασικής κληρονομιάς, που αποτελούσε κινητήρια δύναμη για τους αγωνιζόμενους Ελληνες και την οποία υπερασπίζονταν με μια αυτοθυσία αντάξια των προγόνων τους. Ερειπωμένοι ναοί και σπασμένες κολόνες σηματοδοτούν τις φιλελληνικές παραστάσεις, υποδουλώνοντας την παρουσία του κλασικού παρελθόντος, που συνδαυλίζει την αγωνιστική διάθεση των πρωταγωνιστών. «Μια συλλογή αξιολογείται στο σύνολό της. Οσο περισσότερα έργα έχεις, τόσο το καλύτερο» μου επισημαίνει. Στον πίνακα με τον τίτλο «Ελληνας στον τάφο του Θεμιστοκλή», η παρουσία του νεαρού αγωνιστή δίπλα στο μνημείο του αρχαίου ήρωα υποδηλώνει τη διάθεσή του να διαιωνίσει επάξια το όνομα του γενναίου προγόνου του. Παράλληλα, για τον αγωνιζόμενο Ελληνα, ο αγώνας για την οικογένεια, την πατρίδα και για τη θρησκεία είναι κοινός. Στην ελαιογραφία με τον τίτλο «Η αναχώρηση του νεαρού αγωνιστή», ο νεαρός πολεμιστής αναχωρεί για τη μάχη έχοντας δώσει όρκο στον ξύλινο σταυρό, ο οποίος είναι καρφωμένος μέσα σε ένα αρχαίο κιονόκρανο.

Στη μελέτη της ελληνικής και της ευρωπαϊκής ζωγραφικής βοήθησε η μακροχρόνια παραμονή του κ. Βαρκαράκη στο Λονδίνο και στην Αμερική, λόγω της ιατρικής του καριέρας. Η συλλογή είναι πραγματικά εντυπωσιακή και μοναδική στο είδος της, ενώ από όλη αυτή την ιστορία η οικογένεια Βαρκαράκη δεν έχει κανένα οικονομικό όφελος. «Πιστεύω ότι με την προσπάθεια αυτή εκπλήρωσα μέρος του χρέους που όλοι έχουμε προς την πατρίδα, διότι μας δίνει το δικαίωμα να περηφανευόμαστε ότι είμαστε απόγονοι ενός ένδοξου γένους» αναφέρει αρχικά ο κ. Βαρκαράκης και συνεχίζει: «Οταν μένεις στην Ελλάδα δεν αντιλαμβάνεσαι την αξία της χώρας. Βαριέσαι να πας ακόμα και μέχρι την Ακρόπολη. Αντιθέτως, όταν μένεις μόνιμα στο εξωτερικό, τότε καταλαβαίνεις τη μεγάλη διάφορα στο κομμάτι της κουλτούρας και του πολιτισμού».

Η συλλογή είναι ένα χόμπι που βασίζεται στη γνώση, στη μελέτη, στο ένστικτο, αλλά και στο γούστο του συλλέκτη, ο οποίος πρέπει με την εμπειρία του να κάνει σωστές εκτιμήσεις. «Χωρίς ρίσκο η ζωή δεν προχωράει και δεν θα καταφέρεις πότε να κάνεις κάτι μεγάλο. Το εύκολο δεν έχει αξία. Για παράδειγμα, αν πάρεις ένα φτηνό έργο, την πάτησες. Κάθε συλλογή για να έχει αξία πρέπει να έχει μοναδικότητα» μου λέει. Ο δρόμος, ωστόσο, δεν ήταν εύκολος για τον κ. Βαρκαράκη, ο οποίος αντιμετώπισε πολλά εμπόδια στην πορεία. Υπήρξαν πολλές απογοητεύσεις και άγχος, που ήταν αυξημένα λόγω του ιατρικού του επαγγέλματος. Αντίδοτο για τις δυσκολίες ήταν η αγάπη στην Ελλάδα, στα έργα τέχνης και στα μηνύματα που εκπέμπουν.

«Μπορεί να περάσει ένας μήνας και να αγοράσεις ένα έργο ή να περάσει ένας χρόνος και να αγοράσεις μόνο δύο έργα. Είναι θέμα τύχης. Βέβαια, μόλις πάρεις ένα έργο στα χέρια σου ξεχνάς όλη την ταλαιπωρία. Αυτό που μου κάνει ιδιαίτερη εντύπωση όταν έρχεται ο κόσμος για να δει τη συλλογή είναι ότι τον ενδιαφέρει περισσότερο να ρωτήσει για τις θυσίες που έχω κάνει και τα λεφτά που έχω ξοδέψει, παρά για να μάθει το κίνημα του φιλελληνισμού» τονίζει ο κ. Βαρκαράκης και συμπληρώνει με παράπονο: «Οταν με ρωτούν ποιο θα ήθελα να είναι το μέλλον της συλλογής, τους απαντώ “άλλη ερώτηση, παρακαλώ”. Είναι κάτι που δεν μπορώ να απαντήσω γιατί δεν υπάρχει απάντηση. Η τύχη των συλλογών είναι είτε να πουληθούν είτε να μπουν στα υπόγεια των μουσείων. Θέλω να ελπίζω ότι το κράτος κάποια στιγμή θα δείξει ενδιαφέρον και θα κάνει ό,τι μπορεί για να την αναδείξει στη χώρα μας, αλλά και στο εξωτερικό».