Μανούσος Μανουσάκης: «Επιλέγουμε να ξεχνάμε ό,τι μας βολεύει. Είναι η βαλεριάνα μας»

Για κάποιους που τον ανακάλυψαν τώρα, ο Μανούσος Μανουσάκης είναι ο δημιουργός της επιτυχημένης σειράς «Κόκκινο Ποτάμι». Για όσους τον ξέρουν λίγο παραπάνω, είναι ένας πρωτοπόρος καλλιτέχνης, ένας πανέξυπνος, ιδιαίτερα καλλιεργημένος και βαθιά ευγενικός άνθρωπος. Μιλάει ωραία ελληνικά, έχει χιούμορ, ωραίες ιδέες, κάνει συνεχώς σχέδια και όνειρα και εκτός από σκηνοθέτης και τηλεοπτικός παραγωγός, είναι δεινός ιστιοπλόος, ελαιοπαραγωγός και... αστρονόμος! Με το τελευταίο μού εξομολογήθηκε πως ασχολείται τα τελευταία χρόνια. Ενιωσε ξαφνικά πως θέλει να ψάξει τα άστρα, να εξερευνήσει το Σύμπαν.

Καθόλου περίεργο δεν μου φαίνεται γνωρίζοντάς τον τόσα χρόνια. Δεν σταματάει ποτέ να ψάχνεται, να μελετά, να φιλοσοφεί, να είναι περίεργος, να νοιάζεται για όλα. Συναντηθήκαμε στο γραφείο του στο Χαλάνδρι, με φόντο έναν πίνακα της γιαγιάς του, εμπνευσμένο από την πολυβραβευμένη ταινία του «Η σκιάχτρα» του 1985.

Σκεφτόμουν, παρατηρώντας τον πίνακα, πως η περιπλάνηση του παλικαριού της ταινίας που εξελίσσεται σε ταξίδι μύησης στη ζωή μοιάζει πολύ με το ταξίδι του Μανούσου. Εζησε και ζει περιπέτειες, γνώρισε μύθους, μάγισσες, ξωτικά, στοιχειωμένα κάστρα αλλά και δράκους. Στο μόνο ίσως που διαφέρει από τον ήρωα της «Σκιάχτρας» (που αυτός με έναν τρόπο ενηλικιώθηκε) είναι στο ότι ο Μανούσος είναι αποφασισμένος να μην εγκαταλείψει την εφηβεία του. Τον ρωτάω:

- Φαντάζομαι πως μετά την επιτυχία του «Κόκκινου Ποταμιού» δεν θα προλαβαίνεις να δέχεσαι προτάσεις...

(Χαμογελάει) Θα σε απογοητεύσω. Δεν δέχθηκα καμία!

- Αν ήμουν υπουργός Πολιτισμού, αυτά τα 10 πρόσωπα που ξέρουν και μπορούν να κάνουν κάτι ουσιαστικό για την ιστορία και τον πολιτισμό μας θα τα στήριζα με κάθε τρόπο...

Σε ευχαριστώ γι’ αυτό που λες, αλλά δεν μου συνέβη κάτι τέτοιο.

Προσπαθώ, σχεδιάζω και οραματίζομαι να κάνω μια σειρά για το 1821. Θα ξεκινάει από τον απαγχονισμό του Γρηγορίου του Ε’ και θα τελειώνει στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου

- Πιστεύω πως άνοιξες μέσα από το «Κόκκινο Ποτάμι» μια συζήτηση ουσίας για τον Ελληνισμό. Για το τι σημαίνει βία, αυθαιρεσία, διεθνές δίκαιο, προσφυγιά, ανθρώπινα δικαιώματα, γενοκτονία. Αν είχες τα μέσα, με ποιο θέμα θα καταπιανόσουν τώρα;

Προσπαθώ, σχεδιάζω και οραματίζομαι να κάνω μια σειρά για το 1821. Για τους δύο χαρακτήρες του, τον μεγαλειώδη και αυτόν της μηχανορραφίας. Θεωρώ πως έχει τεράστια σημασία το πώς έδρασε η πολιτική στη διάρκεια της Επανάστασης. Θα ξεκινάει από τον απαγχονισμό του Γρηγορίου του Ε’ και θα τελειώνει στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου.

- Γνωρίζω πως και εδώ όλο αυτό θα περάσει μέσα από τα μάτια δύο ερωτευμένων νέων. Γιατί όλα τα μεγάλα θέματα με τα οποία καταπιάνεσαι τα περνάς μέσα από τον έρωτα;

Μα, δεν υπάρχει συγκλονιστικότερη ανθρώπινη λειτουργία! Ταυτόχρονα, βέβαια, είναι και το τυρί στη φάκα για τον θεατή.

- Η σπουδαία Ειρήνη Παππά, που είναι και θεία σου, σου είπε ποτέ κάτι που αποδείχθηκε χρήσιμο στη ζωή σου;

Κάποτε σχεδιάζαμε με τον Βαγγέλη Λειβαδά να κάνουμε μια σειρά για τη Γαβριέλλα, τη θρυλική ιερόδουλο της Αθήνας. Θα πρωταγωνιστούσε η Σμαρούλα Γιούλη. Ενώ λοιπόν δουλέψαμε πολύ πάνω σ’ αυτό, η δουλειά ναυάγησε. Ημουν πάρα πολύ απογοητευμένος και η Ειρήνη με ρώτησε το γιατί. Οταν της διηγήθηκα τι συνέβη, γέλασε και μου είπε: «Και γι’ αυτό στενοχωριέσαι; Αντί να κάνεις σίριαλ για μια πουτάνα, κάνε για πολλές. Φτιάξε ένα Τμήμα Ηθών και χώρεσε μέσα όλες τις πουτάνες! Ορίστε, σου βρήκα και τον τίτλο!». Ετσι γεννήθηκε τότε εκείνη η σειρά στον ΑΝΤ1. Είδες ταχύτητα πνεύματος αλλά και αθυροστομία;

- Τι είδους πλάσμα είναι;

Η αύρα της πάντα περιέβαλλε όλη την οικογένειά μας. Η Ειρήνη Παπά είναι μεγαλειωδώς άναρχη! Αναρχη όμως με γνώση και στέρεη ιδεολογία. Τα έζησε όλα με τους δικούς της όρους.

- Κάθε χρόνο, πάντως, κάποιος βρίσκεται να γράψει κάτι κακό για την υγεία της...

Ναι, είναι αλήθεια, αλλά κανείς πια δεν δίνει σημασία.

- Ζει όμορφα αυτά τα χρόνια;

Πιστεύω ναι. Ζει ήρεμα και καλά, όσο καλά μπορεί να είναι ένας άνθρωπος στα 93-94 χρόνια του, στο σπίτι του εξαδέλφου μου στην Κηφισιά, ανάμεσα σε δικούς της ανθρώπους, με θαλπωρή και αγάπη.

- Κάποια στιγμή νομίζω συνεργαστήκατε σε κάτι που ενδιέφερε πολύ και τους δυο σας...

Βέβαια. Δουλέψαμε μαζί πάνω στον μύθο των Ατρειδών, έχουμε γράψει τα οκτώ πρώτα σενάρια, αλλά βρίσκονται ακόμη στο συρτάρι. Θα ήθελα διακαώς να αξιοποιηθούν, γιατί θεωρώ αυτόν τον μύθο κάτι σαν τις «Ειδήσεις των 9» – είναι τόσο σημερινός ο καβγάς του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα για τα λάφυρα, που θα μπορούσαν να είναι το πετρέλαιο σήμερα. Για τα λάφυρα είναι όλη η ιστορία του κόσμου.

Δεν υπάρχει συγκλονιστικότερη ανθρώπινη λειτουργία από τον έρωτα! Ταυτόχρονα, βέβαια, είναι και το τυρί στη φάκα για τον θεατή

-Αναρωτιέμαι, αν είχες μια γενναία χρηματοδότηση, θα έκανες μια ταινία για τον κ. Βαρουφάκη;

Αν είχα ελευθερία...

- Δεν πάει η ελευθερία, όμως, με τα πολλά λεφτά...

Τότε δεν θα έκανα καμία ταινία. Ξέρεις, αισθάνομαι προνομιούχος, γιατί μέχρι σήμερα δεν έκανα κάτι που δεν ήθελα να κάνω και ευτυχώς συμπέσαμε και με τον κόσμο και άρεσε.

- Πώς σου φάνηκαν τελικά οι «Ενήλικοι στο δωμάτιο» του Κώστα Γαβρά;

Εάν απογυμνώσω την ταινία από το πρόσωπο και επικεντρωθώ στο πώς ο δυνατός χειρίζεται τον αδύναμο και στο πώς λειτουργεί η αναλγησία της δύναμης, είναι σπουδαία. Με τα πρόσωπα όμως μέσα δημιουργείται παραμορφωτικός φακός των γεγονότων και χάνεται η ουσία. Πραγματικά σε πιάνει η ψυχή σου αν αναλογιστείς πόσο εύκολο είναι να σε πετάξουν στα Τάρταρα για πλάκα, πόσο αναλώσιμος είσαι και πώς είναι όταν δεν υπάρχει καμία δυνατότητα να απευθυνθείς στην κοινή λογική.

- Αλλος γνωστός συνάδελφός σου δήλωσε πως θα τον ενδιέφερε να κάνει μια ταινία για τον Σωτήρη Τσιόδρα. Θα είχε, πιστεύεις, καλλιτεχνικό ενδιαφέρον κάτι τέτοιο;

Αν εμπνέεται και έχει ένα πάθος για το συγκεκριμένο πρόσωπο, έχει καλώς, αν θεωρεί ότι θα έχει εμπορικό ενδιαφέρον και κινείται με γνώμονα αυτό, μάλλον θα αποτύχει.

- Ερωτεύτηκες ποτέ ηθοποιό σου;

Πάντα. Τους ερωτεύομαι όλους, γιατί έχω την πεποίθηση ότι συνεργάζομαι με τους καλύτερους.

- Νομίζω πως ετοιμάζεις κάτι πολύ ενδιαφέρον στο θέατρο, το «Κάθε χρόνο τέτοια μέρα». Ισχύει;

Ναι, ισχύει, σχεδιάζουμε το ανέβασμα αυτού του έργου με την κ. Νινέτα Λεμπέση και πιθανότατα θα έχει πρωταγωνιστικό άρωμα από το «Κόκκινο Ποτάμι».

Η αύρα της Ειρήνης Παπά πάντα περιέβαλλε όλη την οικογένειά μας. Είναι μεγαλειωδώς άναρχη! Αναρχη όμως με γνώση και στέρεη ιδεολογία. Τα έζησε όλα με τους δικούς της όρους

- Πιστεύεις, αλήθεια, ότι με αυτήν τη σειρά εξάντλησες το θέμα της προσφυγιάς;

Οχι, η προσφυγιά είναι ένα πολυσύνθετο και επαναλαμβανόμενο ιστορικό γεγονός μέσα στον χρόνο. Τότε η ελληνική πολιτεία δεν ήθελε τους πρόσφυγες εδώ, για να μη διασαλεύσει την πολιτική ισορροπία, και τους άφησε να σφάζονται. Πάντα και παντού έβλεπαν και βλέπουν αυτούς τους κατατρεγμένους και βασανισμένους ανθρώπους με μισό μάτι, καχυποψία και συχνά επιθετικότητα. Εκανα τους «Ψίθυρους καρδιάς», το «Η αγάπη ήρθε από μακριά», το «Μη μου λες αντίο», γιατί ήθελα να μιλήσουμε για τη μισαλλοδοξία και τον ρατσισμό. Με την ταινία «Ουζερί Τσιτσάνης» είδαμε και το πού μπορεί να οδηγήσει αυτός ο φασισμός. Δεν είμαι με αυτούς που επιλέγουν να ξεχνούν...

- Μα είμαστε η χώρα της λήθης…

Επιλέγουμε να ξεχνάμε ό,τι μας βολεύει. Είναι η βαλεριάνα μας.

- Οπως και με τη Γενοκτονία των Ποντίων, έτσι και σήμερα διαπιστώνουμε τη σιωπή της διεθνούς κοινότητας.

Τεράστια σιωπή, μάλιστα. Αυτή είναι η πολιτική των μεγάλων. Αλλά μην ξεχνάμε ότι και τότε δεν υπήρξε η παραμικρή διαμαρτυρία της ελληνικής κυβέρνησης για τη σφαγή των Ποντίων, δεν έκανε τίποτε για να θέσει τους συμμάχους προ των ευθυνών τους. Είμαστε όπως και τότε, μόνοι μας και διαπιστώνουμε την ίδια εκκωφαντική αδιαφορία της διεθνούς κοινότητας σε όσα μας απειλούν.

- Εννοείς την Τουρκία που αυθαιρετεί, προκαλεί, καταστρατηγεί κάθε έννοια δικαίου και που οι προκλητικές θηριωδίες της παραμένουν ατιμώρητες...

Ναι. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι στην Τουρκία ο μηχανισμός του φανατισμού, που επιστημονικά λειτούργησε, χτίστηκε και χτίζεται με σκοπιμότητα. Είναι μεγάλο λάθος να λέμε ότι αυτά που κάνει ο Ερντογάν τώρα είναι για εσωτερική κατανάλωση. Η υπόθεση της Αγίας Σοφίας είναι μόνο κομμάτι σχεδίου κλιμάκωσης και ελέγχει μέχρι πού τον αφήνουν να αμφισβητεί το διεθνές δίκαιο και την ηθική τάξη.

- Υπάρχει, λες, ο κατάλληλος σκηνοθέτης να περιγράψει την Ελλάδα του 2020;

Είναι τόσο καταιγιστικές οι εξελίξεις που όταν θα ολοκληρωνόταν η ταινία θα ήταν ήδη παλιά. Κανείς δεν θα μπορούσε να φανταστεί όσα συνέβησαν και όσα βιώνουμε τώρα. Ούτε όσα θα έρθουν.

- Το πάθος για την αστρονομία πώς προέκυψε;

Πριν από καμιά δεκαριά χρόνια ένιωσα την ανάγκη να έχω ένα τηλεσκόπιο και να κάνω βόλτες στον ουρανό. Η ενασχόληση αυτή με δίδαξε πόσο μικροί είμαστε αλλά και ταυτόχρονα πόσο τυχεροί που ζούμε σ’ αυτό το Σύμπαν.

- Αυτά, όμως, στα είχαν διδάξει ήδη και το χωράφι και η θάλασσα. Το μέτρο, το πραγματικό μας μέγεθος.

Ακριβώς, αλλά και μέσα στη μικρότητά μας το πόσο σπουδαίοι είμαστε. Αυτό όσοι δουλεύουν στη γη και στη θάλασσα μπορούν να το νιώσουν βαθιά και έτσι να μετρήσουν σωστά το μπόι τους. Εκεί είναι αυτοί και ο Θεός και οφείλουν να παρατηρούν και να σέβονται.

- Σε ποιον άνθρωπο αισθάνεσαι ότι οφείλεις;

Αναμφισβήτητα στον Γιώργο Παπαστεφάνου που πριν από πολλά χρόνια στην ΕΡΤ είχε την ευθύνη των μουσικών εκπομπών. Μια μέρα με ρώτησε αν ήθελα να σκηνοθετήσω ένα αφιέρωμα στη Μαρία Δημητριάδη. Κάθε τραγούδι ήταν σαν ταινία μικρού μήκους. Ζήτησα και τη βοήθεια του Ντίνου Κατσουρίδη, μου την έδωσε και τους ευγνωμονώ και τους δύο για τη στήριξη στο ξεκίνημά μου.

- Με δυο λέξεις περίγραψέ μου την Ελλάδα...

Ενας ευχάριστος αγώνας! Πιστεύω πως έχουμε ακόμη πιθανότητα! Ζούμε σε μια χώρα που σε ξανανιώνει συνέχεια. Πρέπει να δίνεις εξετάσεις, να ξαναρχίζεις από το μηδέν, να ξανασυστήνεσαι συνέχεια. Βέβαια, αυτό εμένα με κρατάει νέο, το βλέπω σαν μια ωφέλιμη άσκηση για τον εαυτό μου.

- Ο Τσαρούχης έλεγε πως στην Ελλάδα έχουμε υπέροχα σκηνικά, αλλά λάθος παράσταση...

Πολύ καλό! Αν και προσπαθούμε να τα καταστρέψουμε με κάθε τρόπο.

- Αισθάνεσαι προστατευμένος σ’ αυτήν;

Οχι, καθόλου...

- Αισθάνεσαι ότι σ’ αγαπάει η χώρα σου;

Οχι, αλλά την αγαπάω εγώ και για τους δύο!