Εμβληματική Βιβλιοθήκη «Κοραής» στη Χίο: Οι θησαυροί της τρίτης μεγαλύτερης βιβλιοθήκης

Το ethnos.gr ξεναγήθηκε στο εμβληματικό κτίριο της Βιβλιοθήκης Κοραή στη Χίο και συνομίλησε με την Διευθύντρια Άννα Χαζίρη η οποία έδωσε σημαντικές πληροφορίες καθώς και λεπτομέρειες για την σπουδαία ιστορία και τους μοναδικούς θησαυρούς της. Στο κέντρο της πόλης της Χίου σ’ ένα νεοκλασικό κτίριο απαράμιλλης ομορφιάς όπου την κύρια είσοδο του κοσμούν τέσσερεις εντυπωσιακοί κίονες με άνωθεν αέτωμα, στεγάζεται η Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής» που αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες και σημαντικότερες Βιβλιοθήκες της Ελλάδας με έτος ίδρυσης το 1792. Στο εσωτερικό της φυλάσσονται αμύθητοι πνευματικοί θησαυροί ανεκτίμητης ιστορικής αξίας.

Η Βιβλιοθήκη αρχικά λειτούργησε ως παράρτημα της Μεγάλης Σχολής της Χίου και ήταν ένα είδος «Πανεπιστημίου» για τα δεδομένα της τότε εποχής καθιστώντας το πολύ σημαντικό γιατί δεν υπήρχε άλλο αντίστοιχο στην ελληνική επικράτεια. Στο κτίριο της Βιβλιοθήκης στεγάζεται και το Μουσείο Αργέντη που οικοδομήθηκε αργότερα και περιέχει πλούσια Πινακοθήκη καθώς και πολύτιμα Λαογραφικά εκθέματα ξεχωριστής σημασίας και ομορφιάς.

«Ποίαν ωφέλειαν δύναται να σας προξενήσωσιν οι διδάσκαλοι, χωρίς βιβλιοθήκην; Διδάσκαλος χωρίς βιβλία είναι ράπτης χωρίς βελόνας, χωρίς ψαλίδια, χωρίς κλωστάς» (Αδαμάντιος Κοραής)

Ο Έλληνας φιλόλογος και σημαντικός εκπρόσωπος του νεοελληνικού διαφωτισμού Αδαμάντιος Κοραής, έχοντας χιώτικη καταγωγή από τη μεριά της μητέρας και τον παππού του εντρυφήθηκε αγάπη για το νησί παρόλο που δεν το επισκέφτηκε ποτέ! Το 1816 κληροδότησε έναν ατίμητο θησαυρό, την προσωπική του βιβλιοθήκη η οποία αριθμούσε πολλούς τόμους βιβλίων συμπεριλαμβανομένων μικρά τεύχη, χειρόγραφα, χάρτες και αποτέλεσαν την πρώτη ύλη της σημερινής Βιβλιοθήκης. Η μεγάλη πρόοδος της Σχολής μαζί με τη Βιβλιοθήκη και το Τυπογραφείο της ήταν αποκλειστικά δικά του δημιουργήματα.

Μέχρι το 1821 η Βιβλιοθήκη εθεωρείτο η μεγαλύτερη της Ανατολής με πλούσιο υλικό (περί τους 20.000 τόμους βιβλίων) και με υψηλού πνευματικού επιπέδου αναγνωστικό κοινό. Άλλωστε στη χρονική περίοδο που αναφερόμαστε υπήρχε κοινωνική, πνευματική, πολιτιστική και οικονομική ανάπτυξη άρα υπήρχε ευμάρεια. Στις σφαγές της Χίου το 1822, ο Σουλτάνος έδωσε εντολή να καταστραφεί το Πνευματικό Κέντρο απαιτώντας να μη μείνει τίποτα όρθιο, όπερ και εγένετο. Υπάρχουν δε καταγεγραμμένες μαρτυρίες ανθρώπων που λένε ότι αντίκρισαν στάχτες, αποκαΐδια και μαυρισμένους τοίχους.

Έκτοτε έγινε εκ νέου μια δεύτερη προσπάθεια από τον Α. Κοραή για την ανασύσταση και τον εμπλουτισμό της αποστέλλοντας την προσωπική του βιβλιοθήκη ως κληροδότημα ενώ παράλληλα παρότρυνε φιλέλληνες της Ευρώπης και άλλους λόγιους της εποχής του να στείλουν τα βιβλία τους στοχεύοντας στη μόρφωση των εναπομεινάντων Χιωτών θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο τους προέτρεπε να αρχίσουν να διαβάζουν για να αποκτήσουν την πολυπόθητη ελευθερία τους. Το 1871 ο Νικόλαος Πολίτης (γνωστός λαογράφος της εποχής, Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόδρομος της επιστήμης της λαογραφίας) κλήθηκε να οργανώσει το ογκώδες υπάρχον υλικό. Το αποτέλεσμα της δουλειάς του ήταν σπουδαίο.

Η διεκπεραίωση του Δελτιοκαταλόγου της Βιβλιοθήκης περιελάμβανε την κατανομή, την κωδικοποίηση και την αρχειοθέτηση ανά τόμο, είδος ή κατηγορία και αυτό συνέβαλε στην απλοποίηση της χρήσης για τους αναγνώστες. Ο μεγάλος σεισμός το 1881 έφερε καταστροφή στο νησί που μετρούσε 4.000 νεκρούς και 7.000 τραυματίες. Στη Βιβλιοθήκη όμως δεν προξενήθηκαν σοβαρές ζημιές παρά μόνον υλικές φθορές. Χαρακτηριστική είναι η μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή και την παράσταση της Σφίγγας, μυθικό στοιχείο της αρχαιότητας σύμβολο της Χίου και της σοφίας, μέρος της οποίας σήμερα είναι τοποθετημένο εσωτερικά της εισόδου του κτιρίου που χρονολογείται από εκείνη την περίοδο.

Μετά τους σεισμούς και με τις δωρεές πολλών επιφανών πάλι προσώπων το υλικό αυξήθηκε και η Βιβλιοθήκη μεταφέρεται στο χώρο που στεγάζεται σήμερα έχοντας μόνο τον προθάλαμο και το πρώτο της Βιβλιοστάσιο. Μετά από πολλά χρόνια ο ευεργέτης Φίλιππος Αργέντης (1891-1974) επιστρέφει και ως γνώστης της μακράς ιστορίας του τόπου αποφασίζει να χαρίσει στη Βιβλιοθήκη άλλον ένα ανεκτίμητο θησαυρό. Ήταν πτυχιούχος Φιλοσοφικής και Νομικής, Διδάκτορας του Πανεπιστήμιου της Οξφόρδης, κατέχοντας έξι ξένες γλώσσες και είχε λάβει μέρος στην Μικρασιατική Εκστρατεία. Προερχόταν από βυζαντινή οικογένεια της αριστοκρατίας των Γενοβέζων, οι οποίοι ζούσαν στη Χίο με πρώτη αναφορά του ονόματος τους να εμφανίζεται το 1511 και με την πάροδο των χρόνων εξελληνίστηκαν και φέρουν μακρά ιστορία αφού πολλοί πρόγονοι του είτε θανατώθηκαν από τους Οθωμανούς είτε αναγκάστηκαν να φύγουν στο εξωτερικό προκειμένου να διασωθούν από τις Σφαγές της Χίου. Ήταν άνθρωπος με καλό οικονομικό και κοινωνικό status, με πολλές προσβάσεις και λόγω αυτού κατάφερε να εντοπίσει υλικό τεσσάρων και πλέον αιώνων καταρτώντας μία σπουδαία συλλογή.

Αρχικά έστειλε στη Βιβλιοθήκη 598 δερματόδετους τόμους και το 1953 άλλους 36 που αποτελούσαν σπάνιες εκδόσεις του 16ου, του 17ου, του 18ου και 19ου αιώνα, λεξικά καθώς και μια σειρά Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων. Το 1955 παρελήφθησαν ακόμα 81 τόμοι. Όλα φέρουν ομοιόμορφους τύπους βιβλιοδεσίας με το οικόσημο της οικογένειας με απαίτηση για μέριμνα και συντήρηση κάθε χρόνο στα δερματόδετα βιβλία που κληροδότησε γι’ αυτό σήμερα διατηρούνται σε άψογη κατάσταση. Παράλληλα συνεισέφερε οικονομικά στην προέκταση του κτιρίου διαμορφώνοντας τον χώρο του Αναγνωστηρίου μαζί με τον επάνω όροφο.

Το 1962 δωρίζει στη Βιβλιοθήκη Κοραή, την Πινακοθήκη και το Λαογραφικό Μουσείο όπου με λαμπρά εγκαίνια στεγάζονται στο ίδιο κτίριο. Αυτό ήταν ένα σπουδαίο γεγονός γιατί όλα τα εκθέματα-τεκμήρια προέρχονται από την προσωπική του συλλογή μεγάλης συλλογικής αξίας. Δωρεές δόθηκαν και από άλλα σημαντικά πρόσωπα εμπλουτίζοντας με τις συλλογές των βιβλίων τους τη Βιβλιοθήκη. Πρόκειται για έναν μακρύ κατάλογο ευεργετών που την υποστήριξαν προσφέροντας τα σπουδαία κληροδοτήματά τους στοχεύοντας σε πολυσήμαντη και πολυδιάστατη γνώση.

Η Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής» είναι η τρίτη μεγαλύτερη και ιστορικότερη της Ελλάδας. Κάθε αντικείμενο εκθετήριο που είναι και ένας ξεχωριστός θησαυρός που με την μοναδικότητα του προσφέρει στα γράμματα και στον πολιτισμό της χώρας μας.

Το ethnos.gr ξεναγήθηκε στο εμβληματικό κτίριο της Βιβλιοθήκης Κοραή στη Χίο και συνομίλησε με την Διευθύντρια κ. Άννα Χαζίρη η οποία έδωσε σημαντικές πληροφορίες καθώς και λεπτομέρειες για την σπουδαία ιστορία και τους μοναδικούς θησαυρούς της.

Ποιος είναι ο αριθμός τεκμηρίων που περιλαμβάνει σήμερα η Βιβλιοθήκη Χίου «Κοραής»;

Αυτή την στιγμή περιλαμβάνει μια πλούσια συλλογή αποτελούμενη περίπου από 290.000 τόμους βιβλίων, 2.500 χειρόγραφα, εφημερίδες, περιοδικά από το 1793 καθώς και πολιτιστικό υλικό ενώ συνεχώς εμπλουτίζεται με νέες αγορές και δωρεές. Επίσης περιλαμβάνει και ένα μεγάλο εύρος υπηρεσιών. Στην Κεντρική Συλλογή το υλικό δεν δανείζεται όμως μπορεί να χορηγείται κατόπιν σχετικής αίτησης για χρήση στο αναγνωστήριο ή να χορηγούνται ψηφιακά αντίγραφα και για επιτόπια χρήση αλλά και εξ αποστάσεως εφόσον οι συνθήκες του τεκμηρίου το επιτρέπουν. Επιπλέον λειτουργεί Δανειστικό Τμήμα με μεγάλη επισκεψιμότητα, έχει Συντηρητήριο καθώς και Πωλητήριο.

Στο κτίριο της Βιβλιοθήκης, συγκεκριμένα στον δεύτερο όροφο στεγάζεται και το Μουσείο Αργέντη που περιλαμβάνει συλλογές τις οποίες δώρισε το 1962 ο ίδιος, καθιστώντας την πόλο έλξης και καύχημα της Χίου. Το μουσείο περιλαμβάνει μια αξιόλογη συλλογή με ενδυμασίες καθώς και πολλά κεντήματα από διάφορα χωριά του νησιού. Τα υφαντά, τα εργαλεία, τα σκεύη, οι χαλκογραφίες, οι πίνακες, τα πορτραίτα των αρχόντων καθώς και διάφορα ξυλόγλυπτα αντικείμενα βοηθούν τον επισκέπτη να ανακαλύψει την καθημερινή ζωή των Χιωτών στη διάρκεια των αιώνων από τον 17ο έως και τον 19ο. Η Βιβλιοθήκη Χίου είναι ένας ζωντανός χώρος. Πλήθος ανθρώπων από όλο τον κόσμο προσέρχονται ή επικοινωνούν αναζητώντας να μελετήσουν το υλικό της. Αποτελεί έναν ασύγκριτο πλούτο ο οποίος είναι καύχημα για το νησί και όχι μόνο.

Πότε έγινε η πρώτη ταξινόμηση του υλικού της Βιβλιοθήκης και πόσο σημαντική ήταν;

Οι Εφορεία και οι υπεύθυνοι αντιλαμβανόμενοι την μεγάλη σπουδαιότητα του υλικού και την ευθύνη που έφεραν, ανέθεσαν αρχικά στον γυμνασιάρχη Γ. Σουρία να αναλάβει την ταξινόμηση του υλικού, όμως ο ίδιος διαπίστωσε ότι απαιτούνταν οι γνώσεις ειδικού με γνώσεις βιβλιοθηκονομίας. Έτσι ανέθεσαν στον Ανδρέα Μάμουκα Γενικό Γραμματέα του Υπουργείο Παιδείας να βρει κατάλληλο πρόσωπο. Με την διαμεσολάβηση του Σπ. Αργυρόπουλου ανέθεσαν στον Νικόλαο Πολίτη σπουδαίο λαογράφο της εποχής την ταξινόμηση του υλικού. Τα βιβλία καταγράφηκαν σε ειδικά δελτία και μάλιστα ο Νικόλαος Πολίτης ανέλαβε την εκτύπωση και έκδοση σχετικού καταλόγου που όμως λόγω δυσκολιών εκτυπώθηκε ως τυπογραφικό δοκίμιο. Είναι όμως σημαντικός καθώς πρόκειται για επιμελημένη επιστημονική εργασία όπου περιέχονται όλοι οι τόμοι που είχε η Βιβλιοθήκη έως το 1872 ταξινομημένοι σε 25 κατηγορίες με τις υποδιαιρέσεις τους αριθμημένοι κατά θέμα.

Ποια είναι τα «ιδιαίτερα» εκθέματα που αξίζει να δει ένας επισκέπτης;

Ο επισκέπτης της Βιβλιοθήκης μπορεί να αντλήσει πλήθος πληροφοριών και να συναντήσει ξεχωριστά εκθέματα σπάνια και μοναδικά. Για παράδειγμα η σειρά εγκυκλοπαίδειας «Description de l’ Egypte» (“Déscription de l’Egypte”, έκδοση, 1809-1822) δώρο του Ναπολέοντα στον Κοραή για την συνεισφορά του στην μετάφραση των Γεωγραφικών του Στράβωνα, η πρώτη σημαία που υψώθηκε κατά την απελευθέρωση της Χίου από τον οθωμανικό ζυγό το 1912 κατασκευασμένη από ένα μικρό κορίτσι μόλις 15 ετών με υφάσματα από το σεντόνι και το φουστάνι της, χάρτες από τον 14ο μέχρι και τον 18ο αιώνα, περιηγητικά κείμενα που περιγράφουν το νησί και την ζωή στη Χίο από τον 8ο μέχρι τον 20ο αιώνα, βιβλία προερχόμενα από την συλλογή του Μεγάλου διδασκάλου και σοφιστή Κοραή που φέρουν χειρόγραφες σημειώσεις του ιδίου, αντίγραφα έργα του Delacroix με θέμα τις σφαγές της Χίου το 1822, πρωτογενές αρχειακό υλικό με πρωτότυπες υπογραφές σημαινόντων προσώπων που σχετίζονται με σπουδαία ιστορικά γεγονότα, λευκώματα με πλούσιο υλικό αναφερόμενα στην πολιτιστική και ιστορική ζωή της Χίου, η ξεχωριστή και χρονολογούμενη από τον 16ο αιώνα καρέκλα της γέννας, τα πορσελάνινα αγαλματάκια που κατασκευάστηκαν κατόπιν παραγγελίας του Φίλιππου Αργέντη με την συμφωνία να καταστραφούν οι μήτρες αφού ολοκληρωθεί το έργο καθώς και πλήθος άλλων τεκμηρίων αποτελούν έναν ανεξάντλητο πλούτο μοναδικό ώστε να αντιληφθεί ο επισκέπτης το μεγαλείο της Χίου.

Υπάρχει «εύρος» αναγνωστικού κοινού;

Είναι μεγάλο το εύρος του αναγνωστικού κοινού. Περιλαμβάνει ερευνητές, μεταπτυχιακούς φοιτητές, διδακτορικούς, συγγραφείς, μαθητές και απλούς αναγνώστες που εξυπηρετούνται από την Κεντρική Συλλογή στο αναγνωστήριο αλλά και εξ αποστάσεως. Επίσης το αναγνωστικό κοινό που προβαίνει σε δανεισμό βιβλίων από το Δανειστικό τμήμα της Βιβλιοθήκης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε. Από παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας μέχρι και υπερήλικες από οποιοδήποτε κοινωνικό και μορφωτικό επίπεδο. Όλοι όμως έχουν ως κοινό παρανομαστή την έντονη επιθυμία ανάγνωσης. Μια ξεχωριστή κατηγορία είναι και οι επισκέπτες του Μουσείου που επισκέπτονται την Βιβλιοθήκη στα πλαίσια ενός ταξιδιού αναψυχής ή και στοχευμένα.

Ο «απομακρυσμένος» αναγνώστης αναζητούσε το διάβασμα μέσω του Τμήματος Κινητής Βιβλιοθήκης;

Η βιβλιοθήκη μας είναι η πρώτη που έθεσε σε λειτουργία αυτή την υπηρεσία. Το 1973 ο κινητός βιβλιοθηκάριος με ένα μικρό βαν που είχε διαμορφωθεί εσωτερικά με ράφια επισκεπτόταν τις πιο απομακρυσμένες περιοχές και ειδικά τα χωριά της Βόρειας Χίου που η πρόσβαση ήταν πολύ δύσκολη αλλά και των χωριών της νότιας Χίου, το Γηροκομείο, τις Φυλακές, τα σχολεία. Οι δανεισμοί είχαν έναν σημαντικό καταγεγραμμένο αριθμό αναγνωστών παρόλο που στα χρόνια εκείνα υπήρχαν πολλές δυσκολίες και οι δυνατότητες ήταν περιορισμένες. Ο πρώτος υπάλληλος-οδηγός ήταν ένας άνθρωπος με πολύ μεράκι, αγαπούσε αυτό που έκανε και είχε αναπτύξει μια ιδιαίτερη σχέση με τους αναγνώστες. Ήταν στην ημερήσια διάταξη να γνωρίζει ο κάθε κινητός βιβλιοθηκάριος τι υλικό ψάχνει ο απομακρυσμένος αναγνώστης για να του το πάει την επόμενη φορά υπήρχε δε ποικιλία στο υλικό ζήτησης. Ο κόσμος έδειχνε μεγάλο ενδιαφέρον για τον δανεισμό και την ανάγνωση βιβλίων μέσω της επαφής και της επικοινωνίας που υπήρχε και η διαδικασία ήταν επιτυχής.

Κατόπιν αυτού ακολούθησαν το παράδειγμά μας 46 δημόσιες βιβλιοθήκες ανά την Ελλάδα και μέσω ευρωπαϊκών προγραμμάτων αγοράστηκαν βιβλίο-αυτοκίνητα. Πάντα θα υπάρχει η πρωτιά της Χίου έναντι των υπόλοιπων Βιβλιοθηκών της Ελλάδας σχετικά με την Κινητή Βιβλιοθήκη. Αυτή την στιγμή, δυστυχώς η υπηρεσία δεν παρέχεται σε τακτική βάση καθώς ο τελευταίος υπάλληλος συνταξιοδοτήθηκε.

Έχει γίνει ψηφιακή καταχώρηση;

Έχουν γίνει ψηφιακές καταχωρήσεις στα πλαίσια δυο μεγάλων Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων στα οποία η Βιβλιοθήκη έλαβε μέρος. Έχει ψηφιοποιηθεί ένα μεγάλο μέρος Εφημερίδων αλλά και βιβλίων. Ψηφιακές καταχωρήσεις συνεχίζουν και γίνονται καθώς το υλικό είναι ανεξάντλητο.

Υπάρχει κάποια ιδιαίτερη αφιέρωση που αξίζει να προσθέσουμε;

Καλούμαστε σήμερα, όσο ποτέ άλλοτε, να ακουμπήσουμε στον πνευματικό μας πλούτο, στις αρχές και τις αξίες των προγόνων μας που θα μας οδηγήσει μακριά από φθορά και παρακμή. Ποτέ δεν υπήρξε τόσο επίκαιρος ο διαχρονικός κορυφαίος διδάσκαλος του Γένους και πρωτεργάτης του Νεοελληνικού Διαφωτισμού, Αδαμάντιος Κοραής: «Τρόπον μεταβολής της Ελλάδος από την κατάστασιν εις την οποίαν ευρίσκεται την σήμερον ούτ’ εστοχάσθην ποτέ ούτε στοχάζομαι δυνατόν άλλον, παρά την παιδείαν….»

*Φωτογραφίες Βίκη Κουτρή