Νόμπελ Λογοτεχνίας: Ανορθογραφίες και λάθη της Σουηδικής Ακαδημίας

Η Ελλάδα μετράει δύο βραβεία, με τον Γιώργο Σεφέρη το 1963 και τον Οδυσσέα Ελύτη το 1979. Ο θεσμός των βραβείων Νόμπελ Λογοτεχνίας δεν έχει μόνο θιασώτες έχει και επικριτές που υποστηρίζουν ότι η Σουηδική Ακαδημία πολλές φορές επιλέγει μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ή έναν άγνωστο συγγραφέα για να απονείμει το βραβείο υψηλού κύρους που, να σημειώσουμε, συνοδεύεται από το διόλου ευκαταφρόνητο χρηματικό έπαθλο των 1,12 εκατ. δολαρίων.

Ας θυμηθούμε όμως κάποιες περιπτώσεις που έκαναν αίσθηση στον κόσμο, που παρακολουθεί και περιμένει με ιδιαίτερη αγωνία τις απονομές της Σουηδικής Ακαδημίας.

Blowin' In The Wind...

Ο Μπομπ Ντίλαν δεν ήταν μόνο ο πρώτος τραγουδιστής-τραγουδοποιός που του απονεμήθηκε το Νόμπελ Λογοτεχνίας (για τους στίχους των τραγουδιών του το 2016), αλλά ήταν και εκείνος που παρέμεινε σιωπηλός επί εβδομάδες μετά τη νίκη του, δίχως να σχολιάσει την βράβευσή του, ενώ μήνες μετά την ανακοίνωση εμφανίστηκε με εκκεντρική αμφίεση στα γραφεία της Ακαδημίας στη Στοκχόλμη, όπου του απονεμήθηκε το βραβείο κεκλεισμένων των θυρών! Η μη συμβατική επιλογή πυροδότησε συζητήσεις επί μεγάλο χρονικό διάστημα, με τους κριτικούς να αναλύουν αν ο Ντίλαν ήταν ο πράγματι ο σωστός παραλήπτης του πολυπόθητου βραβείου ή αν τα τραγούδια του μπορούσαν να θεωρηθούν λογοτεχνία…Και στο παρελθόν όμως υπήρξαν έντονες αντιπαραθέσεις σχετικά με το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.

Το 1964, ο διάσημος Γάλλος φιλόσοφος Ζαν Πολ Σαρτρ, του οποίου η πολιτική φιλοσοφία βασίστηκε εν μέρει στην κριτική των θεσμών, ήταν ο πρώτος συγγραφέας που αρνήθηκε το βραβείο. Απάντησε ότι «απέρριπτε πάντα τις επίσημες τιμές».

Κάποιοι νικητές του Βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας επικρίθηκαν επειδή ήταν και μέλη της Ακαδημίας που απονέμει τα βραβεία. Σ’ αυτούς συμπεριλαμβάνονταν οι Έιβιντ Τζόνσον και Χάρρι Μάρτινσον, οι οποίοι το 1974 μοιράστηκαν από κοινού το βραβείο νικώντας τους Γκράχαμ Γκριν, Σαούλ Μπίλοου και Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ.

Αμφισβητούμενη επιλογή

Ο Ντάριο Φο, ο Ιταλός  θεατρικός συγγραφέας, ευθυμογράφος, ηθοποιός, θεατρικός σκηνοθέτης και συνθέτης, που κέρδισε το Νόμπελ του 1997, ήταν ένας από τους βραβευμένους που προκάλεσαν πληθώρα αντιδράσεων.

Ενώ η Ακαδημία επαίνεσε τον Φο που: «Μιμείται το πνεύμα των θεατρικών κωμωδιογράφων του Μεσαίωνα», πολλοί διανοούμενοι, και συγγραφείς δεν είδαν με καλό μάτι το να πάρει το βραβείο κάποιος του οποίου το έργο περιλάμβανε κυρίως φαρσοκωμωδίες. Στα έργα του ο Φο, είχε ασκήσει κριτική, μεταξύ των άλλων, στην πολιτική της Καθολικής εκκλησίας για τις αμβλώσεις, τις πολιτικές δολοφονίες, το οργανωμένο έγκλημα, την πολιτική διαφθορά και το Μεσανατολικό. Τα έργα του συχνά βασίζονταν στον αυτοσχεδιασμό και στο ύφος της Commedia dell' arte. 

Το έπαθλο του Φο εξοργίστηκε τους καθολικούς ιερείς. Η εφημερίδα του Βατικανού «L'Osservatore Romano» έγραψε: «Η απονομή του βραβείου σε κάποιον που είναι συγγραφέας αμφισβητούμενων έργων είναι πέρα ​​από τη φαντασία». Όμως ο συγγραφέας του «Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού» (Morte accidentale di un anarchico) παραμένει ένας από τους πιο δημοφιλείς σύγχρονους θεατρικούς συγγραφείς. Το έργο του έχει μεταφραστεί σε 80 γλώσσες και θεατρικά έργα του έχουν παιχτεί σε όλο τον κόσμο.

Οι πολιτικοί σβήνουν την Ιστορία…

Ο Ρώσος μυθιστοριογράφος και συγγραφέας του θρυλικού δόκτορος Ζιβάγκο, Μπορίς Παστερνάκ τιμήθηκε με το Νόμπελ το 1958, αλλά εξαναγκάστηκε από τη σοβιετική κυβέρνηση να το απορρίψει. Το μυθιστόρημά του «Δόκτορ Ζιβάγκο», που καλύπτει την περίοδο της Ρωσικής Επανάστασης μέχρι τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν απαγορευμένο στη Σοβιετική Ένωση. Τα χειρόγραφα του βιβλίου κυκλοφορούσαν παράνομα στη χώρα κι ο Ιταλός εκδότης Τζιαντζάκομο Φελτρινέλλι κατάφερε να προμηθευτεί ένα πακέτο από εκείνα και να το μεταφέρει εκτός Σοβιετικής Ένωσης. Το βιβλίο του Πάστερνακ έγινε ταινία το 1965 από τον διάσημο βρετανό σκηνοθέτη Ντέιβιντ Λιν και απέσπασε 10 βραβεία Όσκαρ. Η προβολή της ταινίας, όπως και το μυθιστόρημα, επιτράπηκαν στη Ρωσία το 1994. Οι απόγονοι του Παστέρνακ αποδέχτηκαν το βραβείο Νόμπελ το 1988.

Και ο Σοζενίτσιν

Το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας του 1970 δόθηκε στον Σοβιετικό αντιφρονούντα Αλεξάντρ Σολζενίτσιν «για την ηθική δύναμη με την οποία έχει ακολουθήσει τις παραδόσεις της ρωσικής λογοτεχνίας», κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η Σοβιετική Ένωση καταδίκασε το βραβείο.

Ο Σολζενίτσιν δεν έλαβε το Νόμπελ εκείνη τη χρονιά, επειδή φοβόταν ότι δεν θα του επιτρεπόταν να επιστρέψει στη Σοβιετική Ένωση. Ο συγγραφέας του «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», που κατηγορήθηκε για αντι-σοβιετική προπαγάνδα, εκδιώχθηκε από τη χώρα το 1974, πράγμα που του επέτρεψε να αποδεχθεί το βραβείο.

Άγνωστοι νικητές...

Πολλοί μπερδεύτηκαν όταν η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε την Αυστριακή συγγραφέα Έλφριντε Τζένικελ ως νικητή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας του 2004. Η φεμινίστρια, πολιτική συγγραφέας ήταν σχεδόν άγνωστη στον μη γερμανόφωνο κοινό. Της δόθηκε το Νόμπελ για «μυθιστορήματα και έργα που, με εξαιρετικό γλωσσικό ζήλο, αποκαλύπτουν τον παραλογισμό των κλισέ της κοινωνίας και της υποτακτικής τους δύναμης». Ένα μέλος, ο Κνουτ Άχνλουντ παραιτήθηκε από την Ακαδημία το 2005 διαμαρτυρόμενος ότι «το γράψιμο της Τζένικελ είναι κραυγαλέα δημόσια πορνογραφία». Είπε δήλωσε ότι το βραβείο «μπερδεύει τη γενική άποψη της λογοτεχνίας ως τέχνης».

Αυτοί που ξεχάστηκαν…

Κι αν έχουν τιμηθεί με Νόμπελ Λογοτεχνίας άσημοι συγγραφείς όπως η Έλφριντε Τζένικελ ή ο Γουόλε Σογίνκα, χωρίς το βαρύτιμο έπαθλο έχουν μείνει τιτάνες της λογοτεχνίας.  Ανάμεσά τους οι Τζέιμς Τζόις, Μάρσελ Προυστ, Λέων Τολστόι, Χόρχε Λουίς Μπόρχες, Τζορτζ Όργουελ, Χένρικ Ίψεν, Κάρελ Τσάπεκ, Άρθουρ Μίλερ, Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, Βιρτζίνια Γουλφ, Κάρλος Φουέντες,  καθώς και οι «δικοί» μας, Νίκος Καζαντζάκης και Γιάννης Ρίτσος. Να σημειώσουμε ότι ο Γιάννης Ρίτσος είχε προταθεί να μοιραστεί το βραβείο το 1979 με τον Οδυσσέα Ελύτη, όμως αρνήθηκε κάτι τέτοιο, όπως και ο Ελύτης.