Ο «σκαραβαίος του Ιωνίδη»: Το αρχαίο ελληνικό αριστούργημα πωλήθηκε στη Νέα Υόρκη – Ίσως όμως να μην έπρεπε

«Ο "σκαραβαίος του Ιωνίδη" είναι αναμφισβήτητα ο ωραιότερος σκαραβαίος της αρχαϊκής περιόδου που κατασκευάστηκε ποτέ» αναφέρει χαρακτηριστικά ο γνωστός οίκος δημοπρασιών Christie’s, για ένα «αρχαϊκό ελληνικό αριστούργημα», το οποίο τελικά πωλήθηκε στη Νέα Υόρκη αν και είχε απαγορευτεί η έξοδός του από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ερωτήματα θέτει το δημοσίευμα του theartnewspaper.com σχετικά με τη διαδικασία πώλησης του συγκεκριμένου τεχνουργήματος του 6^ου αιώνα π.Χ., το οποίο πωλήθηκε τον Απρίλιο του 2021 έναντι 250.000 δολαρίων, αν και, σύμφωνα με το δημοσίευμα ίσως να μην είχε δικαίωμα ούτε ο οίκος αλλά ούτε και ο αποστολέας να το πουλήσουν στις ΗΠΑ.

Όπως αναφέρει στο προφίλ του στο Instagram o οίκος δημοπρασιών Christie’s, αυτό το ελληνικό αριστούργημα απεικονίζει έναν νεαρό δρομέα που κρατάει ένα κύπελλο και μια κανάτα από τη μία πλευρά, ενώ από την άλλη πλευρά απεικονίζεται ένα σκαθάρι. 

Όπως αναφέρει η περιγραφή του οίκου δημοπρασιών «η σχολαστική προσοχή στις λεπτομέρειες σε αυτόν τον σκαλιστό σκαραβαίο από καρνεόλη (ημιπολύτιμος λίθος)  είναι ορατή, ιδιαίτερα στα κυματιστά μαλλιά του δρομέα που είναι χτενισμένα πίσω από το αυτί και στα δάχτυλα των ποδιών που καμπυλώνουν κατά μήκος του περίτεχνου πλαισίου. Αυτό το εξαιρετικό κομμάτι είναι το προϊόν ενός ιδιαίτερα επιδραστικού εργαστηρίου της Ιωνίας με έδρα την Ετρουρία, μια περιοχή της Κεντρικής Ιταλίας. Aποδίδεται στην ομάδα του «Λεπτού Σατύρου», γύρω στο 530 π.Χ»

Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Daniel Cassady, το 1983, ο Thomas Heneage, βιβλιοπώλης με έδρα το Λονδίνο και ειδικός σε χαραγμένους πολύτιμους λίθους, πούλησε το ιντάλιο- έναν σφραγιδόλιθο από κορνεόλιθο, σε σχήμα σκαραβαίου, με χαραγμένη τη μορφή ενός νέου- σε έναν Αμερικανό συλλέκτη για 71.380 λίρες (σημερινή αξία σχεδόν 250.000 λίρες ), μια από τις υψηλότερες τιμές που έχουν καταβληθεί ποτέ για έναν πολύτιμο λίθο.

Ωστόσο, σύμφωνα με το δημοσιευμένο πρακτικό της πώλησης που είδε το The Art Newspaper, η Επιτροπή Ελέγχου των Εξαγωγών Έργων Τέχνης και Αντικειμένων Πολιτιστικού Ενδιαφέροντος του Ηνωμένου Βασιλείου αρνήθηκε στον πωλητή άδεια εξαγωγής για τουλάχιστον δέκα χρόνια ή έως ότου «προκύψουν νέοι ουσιώδεις παράγοντες». Η Επιτροπή Ελέγχου Εξαγωγών συμβουλεύει τη βρετανική κυβέρνηση σχετικά με το αν ένα πολιτιστικό αντικείμενο που προορίζεται για εξαγωγή είναι εθνικός θησαυρός και σε αυτή την περίπτωση σταματά η διαδικασία ώστε να διασφαλιστεί η διατήρησή του στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αναφορικά με την προέλευση του σκαραβαίου στον ιστότοπο του οίκου Christie's, ο πολύτιμος λίθος περιήλθε στα χέρια του συλλέκτη από τη Νέα Υόρκη «μέχρι το 1986» -πριν από το τέλος της δεκαετούς περιόδου. Πώς όμως έφτασε στη Νέα Υόρκη και ποιοι «ιδιαίτερης σημασίας παράγοντες» μεσολάβησαν μεταξύ 1983 και 1986;

Ο Heneage αρνήθηκε να σχολιάσει, κατόπιν συμβουλής της βρετανικής φορολογικής αρχής HMRC, επειδή ο σκαραβαίος αποτελεί μέρος έρευνας της HMRC και της αμερικανικής υπηρεσίας μετανάστευσης και της τελωνειακής αρχής. Η HMRC δεν μπορούσε «ούτε να επιβεβαιώσει ούτε να διαψεύσει οποιαδήποτε έρευνα» και το ICE (υπηρεσία μετανάστευσης και τελωνειακής αρχής) δεν απάντησαν σε αίτημα του The Art Newspaper για σχολιασμό. Όταν ένας εκπρόσωπος του οίκου Christie's ρωτήθηκε αν ο οίκος δημοπρασιών γνώριζε ότι ο σκαραβαίος ενδεχομένως πωλήθηκε χωρίς άδεια εξαγωγής, επέλεξε να «απέχει από τον σχολιασμό». Το Συμβούλιο Τεχνών της Αγγλίας, το οποίο εποπτεύει την Επιτροπή Ελέγχου Εξαγωγών του Ηνωμένου Βασιλείου, αρνήθηκε να εντοπίσει οποιεσδήποτε αναφορές σχετικά με τον σκαραβαίο, δηλώνοντας ότι δεν είναι σε θέση να απαντήσει άμεσα σε ερωτήσεις.

Σύμφωνα με τον Αλεξάντερ Χέρμαν, βοηθό διευθυντή του Ινστιτούτου Τέχνης και Δικαίου στο Ηνωμένο Βασίλειο, μόνιμη διακοπή εξαγωγής θα μπορούσε κανονικά να τεθεί σε ένα αντικείμενο μόνο εάν ο ιδιοκτήτης απέρριπτε προσφορά από βρετανικό ίδρυμα. Πράγματι, το έγγραφο της επιτροπής επανεξέτασης δείχνει ότι εκπρόσωπος του αγοραστή δήλωσε ότι ο σκαραβαίος βρισκόταν στην αγορά από τη δεκαετία του 1970 χωρίς ενδιαφέρον από βρετανικά ιδρύματα, πολλά από τα οποία είχαν πολλούς ελληνικούς πολύτιμους λίθους της αρχαϊκής περιόδου στις συλλογές τους, όπως το Βρετανικό Μουσείο, το Ashmolean και το Fitzwilliam, και ότι εκείνη τη στιγμή δεν είχε γίνει καμία προσφορά.

Η επιτροπή δήλωσε ότι ο πολύτιμος λίθος άξιζε να παραμείνει στο Ηνωμένο Βασίλειο επειδή πληρούσε το δεύτερο και το τρίτο από τα τρία κριτήρια του Waverley -δηλαδή ότι έχει εξαιρετική αισθητική αξία και σημασία για τη μελέτη της ιστορίας της τέχνης- και ήλπιζε ότι ένα βρετανικό ίδρυμα θα έκανε προσφορά. Είναι ενδιαφέρον ότι ο ιδιοκτήτης φαίνεται να είπε στην επιτροπή ότι δεν θα δεχόταν μια τέτοια προσφορά, γεγονός που την οδήγησε να αρνηθεί την άδεια εξαγωγής για «ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, ίσως δέκα χρόνια».

Σημειώνεται ότι τα κριτήρια του Waverley ορίζονται με σαφήνεια από το Συμβούλιο Τέχνης του Ηνωμένου Βασιλείου και είναι τα εξής:

1. Πρέπει το αντικείμενο να συνδέεται με την ιστορία και την εθνική ζωή
2. Το αντικείμενο τέχνης να έχει εξαιρετική αισθητική αξία
3. Το αντικείμενο να έχει ιδιαίτερη σημασία για τη μελέτη της ιστορίας ή της τέχνης

«Πώς λοιπόν ένα κόσμημα που δεν επρόκειτο ποτέ να φύγει από το Ηνωμένο Βασίλειο κατέληξε να πωλείται σε οίκο δημοπρασιών στη Νέα Υόρκη;» καταλήγει το δημοσίευμα.

Τρόποι κατασκευής και χρήσης των σκαραβαίων στην αρχαιότητα

Ο σκαραβαίος, έντομο της τάξης των κολεόπτερων συμβόλιζε στην αρχαία Αίγυπτο την ανάσταση ή την εκ νέου γέννηση, καθώς και τη μέλλουσα αιώνια ζωή των ένδοξων νεκρών.

Οι σκαραβαίοι είναι γνωστοί από την αρχαιότητα, και ανήκουν στις αρχαιότερες γλυπτές αναπαραστάσεις. Συναντούνται ως ανάγλυφα σε πέτρες μαζί με ιερογλυφικά, ή είναι κατασκευασμένοι από διάφορα υλικά, ακόμα και από πολύτιμες πέτρες, διάφανες ή καλυμμένες με σμάλτο. Συχνά κατασκευάζονταν από πορσελάνη, σπάνια από χρωματισμένο γυαλί, πολλές φορές από χρυσό, ελεφαντοστούν, ακόμα και από ξύλο και πηλό. Οι αξιολογότεροι σκαραβαίοι είναι κατασκευασμένοι από πράσινο ηφαιστειογενές πέτρωμα (basalt). Στην από κάτω μεριά είναι διακοσμημένοι με ιερογλυφικά που υποτίθεται ότι έχουν μαγική δύναμη.

Τα ιερογλυφικά αυτά αναφέρουν το όνομα κάποιου αιγυπτιακού θεού, ή κάποιου ιερέα ή θνητού ανθρώπου. Η μαζική τους κατασκευή άνθισε την εποχή του Τούθμωσι Γ΄. Σκαραβαίοι μικρού μεγέθους χρησιμοποιούνταν ως φυλακτό και φοριόντουσαν στο λαιμό, στο μπράτσο ή στο δάχτυλο του χεριού. Σκαραβαίοι μεγάλου μεγέθους (μήκους 5 - 7,5 εκατοστών) είχαν ιεροτελεστικό χαρακτήρα και τοποθετούνταν από τους ιερείς στους τάφους των φαραώ και στις μούμιες στο σημείο του σώματος που βρίσκεται η καρδιά. Μεμονωμένα συναντάμε κολοσσιαίους σκαραβαίους, όπως αυτόν που φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο και έχει ύψος ενάμισι μέτρο.

Όλες οι ειδήσεις

Το παρασκήνιο του διαγγέλματος Μητσοτάκη και η τακτική step by step της κυβέρνησης

Υποχρεωτικός εμβολιασμός σε γηροκομεία και υγειονομικούς - «Βαριές» κυρώσεις για τους αρνητές

Συναγερμός για τους άνω των 60 ετών: Οι 3 στους 10 δεν εμβολιάστηκαν – Όλα τα ποσοστά ανά ηλικία

Κρίσιμη η σημερινή Ιερά Σύνοδος: Κικίλιας και Τσιόδρας ζητούν από την Εκκλησία να «βάλει πλάτη»