Πινόκιο: Η ιστορία του διασημότερου ψεύτη του κόσμου

Οι περισσότεροι έχουμε ακούσει την ιστορία του Πινόκιο ή την έχουμε παρακολουθήσει ως κινούμενο σχέδιο της Disney. Μεταφρασμένο σε περισσότερες από 200 γλώσσες και διαλέκτους, το πιο πολυμεταφρασμένο βιβλίο μετά τη Βίβλο και το Κοράνι, συνεχίζει μέχρι και σήμερα να μεταφράζεται και να διασκευάζεται, να εμπνέει πεδία της τέχνης, να σχολιάζεται για τις εξωκειμενικές του εφαρμογές.

Η μαριονέτα του Carlo Collodi πρωτοεμφανίστηκε στην παιδική ιταλική εφημερίδα «Il Giornale dei Bambini» στις 7 Ιουλίου 1881, και μέχρι τις 25 Ιανουαρίου του 1883 το γνωστό έργο δημοσιεύεται σε συνέχειες. Στα πρώτα δεκαπέντε κεφάλαια έχει τον τίτλο «Ιστορία μίας μαριονέτας» (Ιταλικά: Storia di un burattino) και, ύστερα από διακοπή πέντε περίπου μηνών, συνεχίζει με το όνομα «Οι περιπέτειες του Πινόκιο». Με αυτόν τον τίτλο, το 1883, το έργο εκδίδεται ως βιβλίο με μυθιστορηματική πλοκή για παιδιά. 

Ο Carlo Lorenzini γεννήθηκε στη Φλωρεντία το Νοέμβριο του 1826 και πέθανε σε ηλικία 64 ετών. Διάλεξε το ψευδώνυμο Collodi από τον τόπο καταγωγής της μητέρας του, εκεί που πλέον έχει δημιουργηθεί το Πάρκο του Πινόκιο. Όντας παιδί μεγάλης και άτυχης οικογένειας, είχε άλλα εννιά αδέρφια εκ των οποίων τα έξι έφυγαν νωρίς από τη ζωή. Η μητέρα του εργαζόταν ως υπηρέτρια και ο πατέρας του ήταν μάγειρας. Ενεργός στα πολιτικά πράγματα, υπήρξε ο ιδρυτής της σατιρικής εφημερίδας Il Lampione (ο Φανοστάτης) και ασχολήθηκε με τη σύνθεση σατιρικών παραστάσεων και ιστοριών. Μετά την δημιουργία του Βασιλείου της Ιταλίας, το 1861, παύει η ενασχόλησή του με την πολιτική και στρέφεται στη συγγραφή παιδικών βιβλίων. 

Το αρχικό κείμενο άλλαξε πολύ, προκειμένου να αποκτήσει ο Πινόκιο το εισιτήριο στην επιτυχία. Ο Carlo Collodi, αρχικά δεν είχε πρόθεση η ιστορία να απευθύνεται σε παιδιά, αλλά σε ενηλίκους. Για το λόγο αυτό, στο πρώτο μέρος του έργου του, ο Πινόκιο πεθαίνει κρεμασμένος σε ένα δέντρο λόγω των αναρίθμητων λαθών και ψεμάτων του, ενώ και ο πατέρας του, ο Τζεπέτο, πεθαίνει στη φυλακή. Μετά από προτροπή του εκδότη του, όμως, ο ταλαντούχος συγγραφέας άλλαξε την ιστορία στο δεύτερο μέρος της και την προσάρμοσε στα πλαίσια της παιδικής λογοτεχνίας. Αυτό το κατάφερε εισάγοντας στην ιστορία του τη νεράιδα, η οποία έσωσε τον Πινόκιο από το θάνατο μεταμορφώνοντάς τον από μαριονέτα σε πραγματικό αγόρι. Η νεράιδα παίζει έκτοτε και το ρόλο της μητρικής φιγούρας.

Από την άλλη, ο Τζεπέτο εκφράζει βαθιά πατρική αγάπη, αγωνία και ανησυχία για τον Πινόκιο, είναι έτοιμος να προσφέρει τη ζωή του γι’ αυτόν. Ο Τζεπέτο θέλει αρχικά να κάνει μια μαριονέτα για τον εαυτό του «για να γυρίζει μ’ αυτή τον κόσμο, για να βγάζει κάνα ξεροκόμματο και κάνα ποτηράκι κρασί». Σ’ όλη την αφήγηση ξεδιπλώνεται στην ουσία η αιώνια σύγκρουση και η δυσκολία των σχέσεων μεταξύ πατέρα και γιου. Ο Πινόκιο, όπως όλα τα παιδιά, όσο κι αν επιζητά την ελευθερία του, έχει στιγμές που χρειάζεται την προστασία της οικογένειας. 

Η ιστορία του μικρού ατίθασου πιτσιρικά θα αποκτήσει παγκόσμια φήμη μετά το περίφημο άρθρο του Γάλλου στοχαστή και κριτικού Paul Hazard το 1914 στο περιοδικό «Revue des deux mondes», και μετά το επίσης περίφημο «Elogio di Pinocchio» του Ιταλού Pietro Pancrazi το 1921. Από τότε συγκεντρώνει σταθερά το ενδιαφέρον μελετητών και λογοτεχνών από όλο τον κόσμο. Σίγουρα, ο Πινόκιο δεν είναι το μοναδικό παραμύθι που μας μιλάει για το καλό και το κακό, αλλά είναι από τις σπάνιες περιπτώσεις που ο πρωταγωνιστής διαθέτει μέσα του και τα δύο και παλεύει με τον ίδιο του τον εαυτό, ώστε να επικρατήσει αυτό το μοναδικό στοιχείο που θα τον κάνει ένα «πραγματικό αγόρι» ή αλλιώς έναν ήρωα με καρδιά και ψυχή.

Αν και είναι καθαρά διδακτικό το έργο, παραμένει επίκαιρο γιατί δεν πέφτει στις παγίδες της υποκριτικής ηθικής διδασκαλίας. Μέσα από διάφορα ευρηματικά τεχνάσματα, όπως οι νεράιδες, οι μαριονέτες που ζωντανεύουν και τα ζώα που μιλάνε, παρουσιάζεται η σκληρή πραγματικότητα της ζωής. Η ανάγκη για τροφή, στέγη και οι πτυχές της καθημερινότητας αποτελούν βασικό μοτίβο της ιστορίας. Και αυτός είναι ένας από τους λόγους που το έκανε κλασικό. Το μεγαλείο βρίσκεται και στην ελευθερία και στην καυστική, μεταξύ σοβαρού και αστείου, αναπαράσταση του κόσμου, στη διακωμώδηση ανθρωπίνων τύπων, κοινωνικών τάξεων, θεσμών και προβλημάτων που παρελαύνουν και εναλλάσσονται στην κάθε περιπέτεια του Πινόκιο, θέτοντας σε διαρκή κίνηση και ανατροπή την πλοκή. Γιατί ο κόσμος που στρέφεται γύρω από τον Πινόκιο είναι συχνά αφιλόξενος, ανίκανος ή αδύναμος.