Δρ Van Duyne στο ethnos.gr: «Γιατί επιλέξαμε να μην την πιστέψουμε;» -Η Σύλβια Πλαθ, το ελληνικό metoo και η σχέση της με την Ελλάδα

«Πώς μπορώ να απελευθερωθώ;»  ρωτούσε με αγωνία την ψυχοθεραπεύτρια της Dr Ruth Beucher σε επιστολή της η Σύλβια Πλαθ τον Οκτώβριο του 1962 λίγες εβδομάδες πριν δώσει η ίδια τέλος στη ζωή της. Από τότε μέχρι σήμερα, για το κυρίαρχο αφήγημα είναι η ηρωίδα που αυτοκτόνησε για έναν άνδρα.

Ποιος είναι, όμως, ο δημιουργός αυτού του αφηγήματος; Οι συνένοχοι; Όπως διερωτάται στο ethnos.gr η υπότροφος του Ιδρύματος Fulbright, Δρ. Εmily Van Duyne και Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Stockton «Γιατί επιλέξαμε συνολικά ως πολιτισμός να μην την πιστέψουμε όταν μας έλεγε μέσα από το έργο της αλλά και τις επιστολές της ότι ήταν θύμα ενδοκογενειακής βίας;».

Πρόκειται για μια επαναπροσέγγιση της Σύλβια Πλαθ που είναι ιδιαίτερα επίκαιρη, σήμερα, την εποχή του ελληνικού metoo, όπου οι γυναίκες αγωνίζονται να γίνουν κυρίαρχες του δικού τους αφηγήματος, διεκδικούν το δικαίωμα να υψώνουν φωνή απέναντι σε όσους επιμένουν να μην τις πιστεύουν, να αμφισβητούν την αλήθεια, να επιβάλλουν την δική τους ερμηνεία σε όσα οι ίδιες ισχυρίζονται.

Ακριβώς όπως η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, οι όροι ή οπτική γωνία κριτικής αποτίμησης του έργου της Πλαθ υπαγορεύτηκαν από αυτόν που επιβίωσε και τελικά την κληρονόμησε, τον εν διαστάσει σύζυγό της, Τεντ Χιουζ. Αυτός υπήρξε μέχρι τον θάνατό του, το 1998, ο υπεύθυνος ολόκληρης της πνευματικής της περιουσίας, ήταν ο επιμελητής της θρυλικής συλλογής της Άριελ, που εκδόθηκε μετά τον θάνατό της, εκτινάσσοντας της σχεδόν άμεσα στην κορυφή του λογοτεχνικού στερεώματος. Βραβευμένος ποιητής, που κατείχε και το αξίωμα του Εθνικού Ποιητή της Αγγλίας έως τον θάνατό του, ο Χιουζ δεν δίσταζε, σύμφωνα με την Δρ Van Duyne, να επιδεικνύει ιδιαίτερο πάθος στην περιφρούρηση της προσωπικής και οικογενειακής του ζωής από δημοσιογράφους, βιογράφους και μελετητές και να επιβάλλει τη δική του ερμηνεία της αναμφίβολης ευφυίας της Πλαθ, κρατώντας εκτός της συλλογής της ποιήματα που εκείνη, όσο ζούσε, τα ήθελε εντός, καταστρέφοντας ένα από τα ημερολόγια της, ακόμη και ‘απειλώντας’ μελετητές που είχαν μια διαφορετική άποψη από τη δική του.

«Πολλοί υποτιμούμε ακόμη και σήμερα το πόσο αποτελεσματικές μπορούν να αποδειχθούν τέτοιες ενέργειες στην αποσιώπηση πολλών ζητημάτων από πλευράς μελεητητών, βιογράφων και κριτικών. Πρόκειται για ένα συστηματικό bullying φεμινιστών συγγραφέων που ενδιαφέρονταν για την Πλαθ. Κι έπειτα θα έβγαινε ο ίδιος στον Τύπο και θα μιλούσε για το πώς εκείνος ήταν το πραγματικό θύμα, η προσωπική και οικογενειακή του ζωή» εξηγεί η αναπ. καθηγήτρια του Stockton.

Τι σημαίνει η Πλαθ σήμερα

Αυτή η αντιστροφή ρόλων, η «θυματοποίηση» του Τεντ Χιουζ και η κατηγοριοποίηση των φεμινιστών συγγραφέων ως οι «κακοί καταδιώκτες» του καημένου χήρου Χιουζ είναι μία από τις μεγάλες «παρεξηγήσεις» ή διαστρεβλώσεις στη λογοτεχνική ιστορία, σύμφωνα με την Δρ Van Duyne και αποτελεί ένα από τα κυρίαρχα ζητούμενα του βιβλίου της Loving Sylvia Plath, που βρίσκεται υπό έκδοση και αναμένεται να κυκλοφορήσει το 2023. «Το βιβλίο μου εξετάζει όλες τις ψευδείς αναπαραστάσεις της Πλαθ από κοινωνική και φιλοσοφική άποψη. Διατυπώνω ερωτήματα όπως, όπως τι σημαίνει η Πλαθ σήμερα, πώς αντιλαμβανόμαστε την ιστορία και το έργο της και γιατί – εν τέλει – μας είναι τόσο δύσκολο συνολικά ως πολιτισμός να την πιστέψουμε; Αναφέρομαι, φυσικά, στους ισχυρισμούς της ότι ήταν θύμα κακοποίησης από τον Χιουζ. Γιατί δεν την πιστεύαμε ενώ είχαμε τους ισχυρισμούς της μπροστά στα μάτια μας για τόσεις δεκαετίες; Τι λέει αυτό για τον πολιτισμό μας;».

Η ενδοοικογενειακή βία που βίωνε η Πλαθ και οι τρεις βιογραφίες που κάνουν αναφορές

Τρεις βιογραφίες κάνουν αναφορές στην ενδοοικογενειακή βία που βίωνε η Πλαθ, το πρώτο από τα οποία είναι το Rough Magic του Paul Alexander που κυκλοφόρησε το 1989 και έλαβε δυσμενέστατες κριτικές ως αναξιόπιστο. Όπως η καθηγήτρια εξηγεί στο ethnos.gr, ο συγγραφέας απλά προστάτευε τις πηγές του, μία από τις οποίες ήταν ακόμη και η μητέρα της ποιήτριας, κάτι που αποδείχθηκε αργότερα, μετά τον θάνατό του Χιουζ. Η Δρ Van Duyne συμπεριλαμβάνει στο βιβλίο της ντοκουμέντα (φωτογραφίες σελίδων) από τα λογοτεχνικά αρχεία των πανεπιστημίων Smiths και Emory, για την Πλαθ και τον Χιουζ αντίστοιχα, με εκτενείς παραθέσεις από επιστολές και άλλα έγγραφα που στηρίζουν την επιχειρηματολογία της.

Θεματικές Συμποσίου

Τι νέο, λοιπόν, μπορεί να ειπωθεί ή να αποκαλυφθεί για μία ποιήτρια που έχει κυριεύσει φαντασία και λογοτεχνική κριτική ανάλυση επί 70 χρόνια, έχει εμπνεύσει δεκάδες μελετητών και βιογράφων να θέσουν στον μικροσκόπιο τους τον κάθε στίχο της και την κάθε της βιογραφική λεπτομέρεια, γεννώντας έτσι μία ολόκληρη μυθολογία;

To Διεθνές Συμπόσιο που διοργάνωσε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, σε συνεργασία με το Fulbright Hellas και το πανεπιστήμιο Stockton στις ΗΠΑ, μέσω της καθηγήτριας Van Duyne, στις 20 Μαϊου, σε μια υβριδική εκδήλωση που έλαβε χώρα στο αμφιθέατρο ΙΙ του ΚΕΔΕΑ αλλά και μέσω zoom, συγκέντρωσε κάποιους από τους σπουδαιότερους σύγχρονους μελετητές του έργου της και βιογράφους, όπως η Heather Clark, o Carl Rollyson, o Peter K. Steinberg, Janet Badia, Di Beddow, Gail Crowther, Nicola Presley A.E Stallings.

Η πολιτική διάσταση των έργων της Πλαθ και η επιμελής προσπάθεια επιμελητών της να την ουδετεροποιήσουν, η αμερικανική ταυτότητα αλλά και η ανάγκη της να προσεγγίσει τις ευρωπαϊκές της ρίζες, ο πασιφισμός της ως πολιτική στάση, η σχέση της με την κλασική παράδοση, τον Πλάτωνα και την αρχαιοελληνική τραγωδία αλλά και η διαπολιτισμική της ματιά, με όλους τους περιορισμούς της εποχής της – μην ξεχνούμε ότι είναι μια λευκή, μορφωμένη γυναίκα αστικής τάξης- είναι κάποιες μόνο από τις εξαιρετικά πρωτότυπες θεματικές του Συμποσίου, έτσι όπως αυτές παρουσιάζονται σε ερευνητικές εργασίες και βιβλία σήμερα.

Τατιανή Ραπατζίκου: Ρίχνουμε φως το διατλαντικό χαρακτήρα του έργου της Πλαθ

Η αναπ. Καθηγήτρια Αμερικανικής Λογοτεχνίας και Αμερικανικού Πολιτισμού Τατιανή Ραπατζίκου περιγράφει το Συμπόσιο στο ethnos.gr ως «μία σημαντική διυδριματική πρωτοβουλία μεταξύ του ΑΠΘ και του Παν/μίου Stockton, ΗΠΑ, με το οποίο το πανεπιστήμιό μας διατηρεί διεθνή συμφωνία, και υπογραμμίζει την ουσιαστική συνεργασία του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας (ΤΑΦΓ) ΑΠΘ με το 'Ιδρυμα Fulbright μέσω της υποτρόφου Δρ. Εmily Van Duyne, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια στο Παν/μιο Stockton αλλά και Fulbright Scholar, κατά την παραμονή της το Εαρινό εξάμηνο 2022 στο ΤΑΓΦ. Είναι ιδιαίτερα σημαντική η διοργάνωση του συγκεκριμένου συμποσίου που σκοπό έχει να ρίξει φως στο διατλαντικό χαρακτήρα του έργου της Πλαθ, όπως αυτό αναδύεται μέσω καινούργιας έρευνας που έχει πραγματοποιηθεί από ερευνήτριες και ερευνητές στη Μ.Βρετανία και ΗΠΑ.

'Ολες οι ομιλίες, δια ζώσης και διαδικτυακά, έδωσαν τόσο στην εντόπια όσο και στην ευρύτερη ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και κοινό τη δυνατότητα να μοιραστεί τη γνώση και έρευνα που πηγάζει από εξαιρετικές ομιλίες που ενδυναμώνουν την κριτική και δημιουργική σκέψη, καθώς για πρώτη φορά είχουμε τη δυνατότητα να τις ακούσουμε όλες μαζί. Πρόκειται για ένα μοναδικό γεγονός που ελπίζουμε να μοιραστείτε μαζί μας.»

H άγνωστη σχέση της Πλαθ με την Ελλάδα

Όταν το νεαρό ερωτευμενο ζευγάρι σχεδίαζε το κοινό τους μέλλον, μία από τις κύριες σκέψεις τους ήταν να ταξιδέψει στην Ελλάδα και να μείνει για κάποιο χρονικό διάστημα στην Κέρκυρα. Ήταν την εποχή που Τεντ Χιουζ είχε κερδίσε το λογοτεχνικό βραβείο «Σόμερσετ Μομ», σύμφωνα με το οποίο ο βραβευμένος ποιητής πρέπει να ζήσει ένα χρόνο σε κάποια άλλη χώρα και να γράψει εκεί για να το αποδοθεί το χρηματικό έπαθλο.Τελικά, ποτέ δεν τα κατάφεραν να υλοιπήσουν αυτά τα σχέδια, καθώς η έλευση της κόρης τους Φρίντα, πρώτα, κι έπειτα του μικρού Νίκολας τους ανάγκασε να παραμείνουν στην Αγγλία. Σε επιστολή του 1990, ο Χιουζ γράφει για το πόσο ήθελε η Πλαθ να μείνει για ένα διάστημα σε ελληνικό νησί, και αναφέρεται, μάλιστα, και συγκκεριμένα στην Κέρκυρα.

Η Σύλβια Πλαθ είχε μελετήσει του έλληνες κλασικούς, ενώ συγκεκριμένα ο Πλάτωνας ήταν μέρος της διατριβής της όσο ήταν υπότροφη του Fullbright στο Κέμπριτζ. Οι επιστολές της βρίθουν αναφορών στον Πλάτωνα, ενώ η θεωρία των Ιδεών του έχει εμπνεύσει πολλά ποιήματα της συλλογής Άριελ. Το ποίημα που τιτλοφορείται «Λέσβος», μάλιστα, γράφτηκε όταν ο γάμος της είχε αρχίσει να καταρρέει. Η Δρ Van Duyne αποκαλύπτει «Υπάρχει επιστολή στον γιατρό της από εκείνη την περίοδο όπου γράφει ότι είχα γίνει αρκετά στη ζωή της για να την κάνουν να θέλει να βάλει πλώρη για την Λέσβο. Μάλιστα, όταν η Jacqueline Rose στο βιβλίο της The haunting of Sylvia Plath κάνει μια ανάγνωση του ποιήματός της The Rabbit catcher από την οπτική της ομοφυλοφιλίας και της queer ανάλυσης, ο Τεντ Χιουζ αντέδρασε κάτι παραπάνω από έντονα. Της έστειλε επιστολή, όπου τόνιζε ότι σε ορισμένες μεσογειακές κοινωνίες όπου η ‘τιμή’ κατέχει εξαιρετική θέση, το να κάνει κανείς μια τέτοιου είδους δήλωση για τη μητέρα του θα μπορούσε να αποτελεί και αιτία δολοφονίας! Μια δήλωση που θα μπορούσε κανείς να αναγνώσει και ως….απειλή!»

της Χάιδως Σκανδύλα