Μάρμαρα του Παρθενώνα – Καθηγητής Πολ Κάρτλιτζ στο ethnos.gr: Θέμα ηθικής η επιστροφή τους – Τα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν

«Τα Γλυπτά του Παρθενώνα δεν βρίσκονται στην κορυφή της ατζέντας της σημερινής κυβέρνησης του Ηνωμένου Βασιλείου, ούτε είναι πιθανό να αποτελέσουν προτεραιότητα από άλλη βρετανική κυβέρνηση» εκτιμά ο αντιπρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα Πολ Κάρτλιτζ. Για να το αντιληφθούμε, αρκεί να σκεφτούμε τις «φυσιολογικες» πολιτιστικές-πολιτικές σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ελλάδας εξηγεί ο Ομότιμος καθηγητής Ελληνικού Πολιτισμού στη Σχολή Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Cambridge ο οποίος μίλησε στο ethnos.gr με αφορμή την πρόσφατη ανακοίνωση της Unesco ότι ξεκινούν επίσημα συνομιλίες Αθήνας - Λονδίνου για την επιστροφή των Γλυπτών.

Είναι αδύνατο να μπει ένα χρονοδιάγραμμα επιστροφής των μαρμάρων

Ο επιφανής Βρετανός ελληνιστής Πολ Κάρτλιτζ παραδέχεται ότι η άποψη της Unesco για την επανένωση εδώ και αρκετό καιρό παραμένει σταθερή. «Η Βρετανική κυβέρνηση προφανώς έχει συμφωνήσει να ξεκινήσει συνομιλίες με την κυβέρνηση της Ελλάδας. Την ίδια ώρα όμως οι διαχειριστές του Βρετανικού Μουσείου με την ολόψυχη υποστήριξή του τμήματος ψηφιακών, Πολιτισμού, ΜΜΕ και Αθλητισμού (DCMS) της βρετανικής κυβέρνησης και του υπουργού Πολιτισμού έβγαλαν ανακοίνωση σύμφωνα με την οποία δεν σκοπεύουν στην πραγματικότητα να συζητήσουν, πόσο μάλλον να διαπραγματευθούν τα θέματα της επιστροφής». Ερωτηθείς για το αν θα μπορούσε να μπει ένα χρονοδιάγραμμα μετά την ανακοίνωση της Unesco ξεκαθαρίζει ότι είναι αδύνατο να μπει.

Αυξάνονται οι υποσστηρικτές της επιστροφής των Μαρμάρων στην Ελλάδα

Από την άλλη πλευρά, όπως λέει ο κ. Κάρτλιτζ, πρόσφατα έχουν γίνει και άλλες κινήσεις πέρα από την δήλωση του διεθνούς οργανισμού. Ένας πρώην γενικός γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού, ο Lord - Ed – Vaizey, δημόσια υποστηρίζει την επανένωση. Όπως αντίστοιχα και ο Ditto, ένας πρώην διαχειριστής του Βρετανικού μουσείου και διακεκριμένος γλύπτης. Όλες οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις που περιλαμβάνουν και το yougov καταγράφουν ποσοστά 60% της κοινής γνώμης υπέρ την επιστροφής. Η εφημερίδα Times του Λονδίνου άλλαξε πρόσφατα τη μακροχρόνια στάση της για τα γλυπτά και τάχθηκε υπέρ της επανένωσης. Η Βρετανική Επιτροπή για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα συνεχίζει να προσελκύει υποστηρικτές του υψηλότερου διαμετρήματος, πιο πρόσφατα την Βαρόνη και Μέλος της Βουλής των Λόρδων του Ηνωμένου Βασιλείου Shami Chakrabarti  αλλά και την Βρετανίδα και πολιτογραφημένη Ελληνίδα συγγραφέας Βικτόρια Χίσλοπ.

Ποια είναι όμως τα μεγαλύτερα εμπόδια για την επιστροφή των Γλυπτών;

Πηγαίνοντας ένα βήμα παρακάτω ο αντιπρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα εκτιμά ότι τα μεγαλύτερα εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν για να επιστραφούν τα μάρμαρα του Παρθενώνα στην Ελλάδα αφορούν νομικά και πολιτικά προαπαιτούμενα που θα πρέπει να εκπληρωθούν. Είτε μεμονωμένα ένας βουλευτής είτε η σημερινή  κυβέρνηση θα πρέπει να καταθέσουν και να ψηφίσουν ένα νέο νομοσχέδιο στη Βουλή το οποίο θα προβλέπει τη «μεταβίβαση της κυριότητας και επιστροφή στην Ελλάδα» των Γλυπτών του Παρθενώνα και θα καταργεί τα νομοσχέδια του 1816 και του 1963 με τα οποία η Μεγάλη Βρετανία  προσπάθησε να κατοχυρώσει νομικά την απόφαση του Κοινοβουλίου το 1816.

Δεν αποκτήθηκαν νόμιμα

Σε κάθε περίπτωση όπως λέει ο κ. Κάρτλιτζ «τα μάρμαρα δεν αποκτήθηκαν "νόμιμα". Δεν έχει νόημα να πεις ότι αποκτήθηκαν νόμιμα. Πιστεύουμε ότι τα ψευδο-νομικά επιχειρήματα πρέπει ούτως ή άλλως να αποφευχθούν».

Γιατί, όμως, αρνείται το Βρετανικό Μουσείο να επιστρέψει τα Μάρμαρα;

Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι: Υπάρχει το επιχείρημα ότι θα ανοίξει ο ασκός του Αιόλου. Αν επιστρέψουν τα Μάρμαρα από την Μεγάλη Βρετανία, θα ακολουθήσουν και άλλες απαιτήσεις για επιστροφή-επανένωση ακόμη 8 εκατομμυρίων αντικειμένων.

Από την άλλη οι καταπιστευματοδόχοι συνεχίζουν να θεωρούν τα Μάρμαρα σαν ένα πολύτιμο λίθο στο στέμμα τους - εάν τα αφήσουν να φύγουν πιστεύουν ότι θα μείωνε τη συλλογή του Βρετανικού μουσείου ως σύνολο αμέτρητα. Πραγματικά, παρόλο που κατέχουν τόσα αντικείμενα από την Ελλάδα μόνο το 6% εκτίθεται επί του παρόντος και όλα τα υπόλοιπα είναι σε αποθήκη. Έτσι τα Μάρμαρα θεωρούνται το διαμάντι του 6% καθώς και του Μουσείου γενικά.

Εθνικιστικοί λόγοι

Υπάρχουν όμως και δευτερεύοντες λόγοι όπως ο εθνικισμός. Κάποιοι θεωρούν ότι τα Μάρμαρα είναι «δικά μας», είναι κατά κάποιο τρόπο πολιτογραφημένα Βρετανικά και θα ήταν εθνική ντροπή να παραιτηθούμε. Και αυτήν τη στιγμή, μετά το Brexit, βρισκόμαστε σε μια πολύ εθνικιστική-λαϊκιστική φάση της εθνικής πολιτικής.

Υπάρχει και ένας τέταρτος πιθανός λόγος, που σχετίζεται με την ιστορία του Μουσείου: Ο Λόρδος (Joseph) Duveen, από τον οποίο πήρε το όνομά του η Gallery 18, ήταν ένας διαχειριστής του Βρετανικού Μουσείου που δώρισε το τεράστιο ποσό που χρειαζόταν για την κατασκευή μιας γκαλερί με τις ίδιες διαστάσεις με τον Παρθενώνα. Η διάταξη των Μαρμάρων στη Γκαλερί 18 εξακολουθεί να είναι ουσιαστικά αυτή που πρότεινε ο Duveen (ο οποίος παρεμπιπτόντως ήταν ένας εξαιρετικά ανέντιμος  έμπορος έργων τέχνης...).

Πόσο ηθική είναι η πρόταση του Βρετανικού Μουσείου να δανείσει τα γλυπτά του Παρθενώνα υπό τον όρο ότι αναγνωρίζεται η ιδιοκτησία τους;

Τα μέλη της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα (BCRPM) και της Διεθνούς Ένωσης για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα (IARPS) προσπαθούμε να αποφύγουμε εντελώς επί του παρόντος τη νομική οδό. Μια προσέγγιση την οποία έχουν προσπαθήσει άλλοι πριν όπως και ορισμένοι που είναι υπέρ της επανένωσης (όπως ο κ. Ιωάννης Λέφας) και πιθανώς επιθυμούμε να προσπαθήσουν ξανά (μέσω του Δικαστηρίου των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ).

Αντίθετα, εμείς εστιάζουμε στις ηθικές αντιρρήσεις και διαφωνούμε με τους διαχειριστές στο Βρετανικό Μουσείο που επιμένουν να κρατούν αντικείμενα τα οποία αποκτήθηκαν με βία ή απάτη και ουσιαστικά με ένα τρόπο ιμπεριαλιστικό-αποικιοκρατικό.

Για παράδειγμα στα τέλη του 18ου, αρχές του 19ου αιώνα εμείς οι Βρετανοί ήμασταν εχθροί της Γαλλίας του Ναπολέοντα που εισέβαλλε στην Οθωμανική Αίγυπτο: για τον Σουλτάνο η αρχή ότι «ο εχθρός του εχθρού μου, είναι φίλος μου» σήμαινε ότι ο Λόρδος Έλγιν είχε λίγο-πολύ το «ελεύθερο» από αυτόν-ανεξάρτητα από ποια πραγματική νομική εξουσία διέθετε ή όχι τότε.

Διαμαρτυρία τον Ιούνιο έξω από το Βρετανικό Μουσείο-Συνέδριο τον Σεπτέμβριο στην Αθήνα

Η Βρετανική Επιτροπή για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα θα συνεχίσει και το επόμενο διάστημα τις δράσεις της. Τον Ιούνιο σχεδιάζει μια διαμαρτυρία μπροστά στο Βρετανικό μουσείο. Σε διεθνές επίπεδο διοργανώνει ένα μεγάλο συνέδριο στην Αθήνα τον Σεπτέμβριο με τη συμμετοχή όλων των φορέων-οργανώσεων  τα οποία είναι μέλη στην Επιτροπή (είναι περίπου 30).

Ποιος είναι ο Πολ Κάρτλιτζ

Ο Πολ Κάρτλιτζ είναι Ομότιμος καθηγητής Ελληνικού Πολιτισμού Α.Γ. Λεβέντης στη Σχολή Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Cambridge και ανώτερος ερευνητής του Clare College. Είναι συγγραφέας, συν-συγγραφέας, εκδότης ή συνεκδότης περίπου 30 βιβλίων, με πιο πρόσφατα το «Democracy: A Life» (Oxford University Press, 2018) και «Thebes: the forgotten city of ancient Greece» (Picador & Abrams, 2020). Το πεδίο μελέτης του Κάρτλιτζ είναι η Αθήνα και η Σπάρτη της Κλασικής Εποχής, ενώ έχει χαρακτηριστεί ως Λακωνόφιλος. Ήταν επικεφαλής ιστορικός σύμβουλος για την τηλεοπτική σειρά του BBC «The Greeks» και τη σειρά του Channel 4 «The Spartans», που παρουσίαζε η Bettany Hughes. Ο καθηγητής Cartledge είναι επίσης κάτοχος του Χρυσού Σταυρού του Τάγματος της Τιμής της Ελλάδας και Επίτιμος Δημότης της σύγχρονης Σπάρτης. Πιο πρόσφατα του απονεμήθηκε το παράσημο του Ταξιάρχη της Τιμής, για τη «συμβολή του στην ανάδειξη του κύρους της Ελλάδας στο εξωτερικό». Είναι αντιπρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για την Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα (BCRPM) και της Διεθνής Ένωσης για την Επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα (IARPS).