Παγκόσμια πρώτη του «Ρέκβιεμ για τη Σμύρνη» στη Θεσσαλονίκη - O Γιώργος Εμμανουήλ Λαζαρίδης στο ethnos.gr

Ο συνθέτης του έργου «Ρέκβιεμ για τη Σμύρνη» που κάνει παγκόσμια πρώτη τη Δευτέρα και Τρίτη 4 και 5 Ιουλίου, στο πλαίσιο του φεστιβάλ Επταπυργίου 2022 στο Φρούριο του Επταπύργιου, Γιώργος Λαζαρίδης μιλά στο ethnos.gr για τις ρίζες του σε Πόλη και Σμύρνη αλλά και για την αγάπη του για τη Θεσσαλονίκη. Οι μελωδίες του συνδιαλέγονται με τον ποιητικό λόγο του Σεφέρη σε μία ιδιαίτερα συγκινησιακά φορτισμένη μουσική συνάντηση. Η ανάθεση του έργου έγινε από τηο Κέντρο Πολιτισμού της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. 

Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά αυτή η ξεχωριστά οδυνηρή επέτειος των 100 ετών από τη Μικρασιατική Καταστροφή; Είναι και κομμάτι, ίσως, της οικογενειακής ιστορίας;

Ναι, είναι κομμάτι της οικογενειακής μου ιστορίας. Νιώθω Μικρασιάτης, όσο και Κωνσταντινουπολίτης. Έχω ρίζες και στη Σμύρνη και στην Πόλη. Όμως, εκτός από το γεγονός ότι ξυπνά οδυνηρές μνήμες, αυτή η επέτειος σημαίνει κι άλλα πράγματα. Για εμένα το σημαντικότερο μήνυμα είναι ότι, η «μνήμη» δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελεί δικαιολογία ώστε να συνεχίσουμε να «κοιμόμαστε» στον εφιάλτη του παρελθόντος μας. Δεν ωφελεί κανέναν αυτό. Ούτε την ψυχική μας υγεία, ούτε τη σύγχρονη πολιτική πορεία του τόπου. 

Αυτό το οποίο, κατά την γνώμη μου, θα μπορούσε να μας βοηθήσει να προχωρήσουμε και να δημιουργήσουμε ένα καλύτερο παρόν και μέλλον για τα παιδιά μας είναι, καταρχήν, η αποδοχή ότι δεν έχει κανένα νόημα να αναφερόμαστε  στο «πριν» ως κάτι που μας αδειοδοτεί, μάλιστα με τρόπο αυτονόητο, να αναπολούμε το παρελθόν ως εν δυνάμει μελλοντικό στόχο για την διεκδίκηση της σύγχρονης εθνικής μας ταυτότητας. Το «πριν», κυλά στις φλέβες μας, στο αίμα μας. Το «σήμερα» περικλείει το παρελθόν μας και μας δίνει την δυνατότητα να ζήσουμε ξανά τον χαμένο μας παράδεισο, αφού εκείνος βρίσκεται ήδη μέσα μας και γύρω μας, εδώ, στην Ελλάδα, «με έναν Ήλιο πιο Μεγάλο κι απ’ το Φως», όπως γράφει κι ο Σεφέρης στο ποίημα «Το Πρωί» που έχει εμπνεύσει και το τελευταίο μέρος του έργου «Ρέκβιεμ για τη Σμύρνη».   

Είναι μια δεσμευτική συνθήκη - όση πρόκληση κι αν κρύβει - για έναν καλλιτέχνη μια ανάθεση σύνθεσης έργου; Με το "δεσμευτική" εννοώ ότι στην δημιουργική διαδικασία, που εμείς τουλάχιστον την φανταζόμαστε πιο ελεύθερη και "ατίθαση", ίσως, η ανάθεση μοιραία τής θέτει ημερομηνίες, deadlines, όρους και προϋποθέσεις. Πώς διαχειριστήκατε, λοιπόν, αυτήν την συνθήκη;

Η «συνθήκη» της ανάθεσης για την συγγραφή ενός νέου έργου,  είναι μία συνθήκη εμπιστοσύνης.  Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ώθηση για δημιουργία, από μία έμπρακτη δήλωση εμπιστοσύνης προς τον δημιουργό, ότι αυτός «θα δημιουργήσει». Η διαδικασία της ανάθεσης για ένα μουσικό έργο δημιουργεί ένα πλαίσιο εμπιστοσύνης και αναμονής που χαρίζει φτερά στον δημιουργό. Είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο μπορούν να δημιουργηθούν σημαντικά νέα έργα.  

Αυτό επειδή, παρόλο που η τέχνη αυτή καθαυτή είναι ατίθαση, ο δημιουργός χρειάζεται στήριξη και εμπιστοσύνη ώστε να μπορέσει να τιθασεύσει, να αναγνωρίσει, και εν τέλει να εμπιστευθεί τις δυνάμεις του, να αφοσιωθεί στο έργο του και να το οργανώσει με εύγλωττο και κατανοητό τρόπο.  

Πέραν τούτου,  η επιτυχία ενός νέου έργου εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το ενδιαφέρον του κοινωνικού συνόλου στο οποίο αυτό το έργο αναφέρεται. Μέχρι πρόσφατα, η «ανάθεση» αποτελούσε σχεδόν «προϋπόθεση» για την νέα δημιουργία: σχεδόν κάθε σημαντικό έργο στην ιστορία, αποτέλεσε προϊόν κάποιας ανάθεσης που αποσκοπούσε στην ψυχαγωγία συγκεκριμένου κοινού. Όχι επειδή η έμπνευση εξαρτάται από οποιαδήποτε ανάθεση, ή πλαίσιο, αλλά επειδή στην πράξη, η οργάνωση και η κωδικοποίηση αυτής της έμπνευσης απαιτεί πάρα πολύ χρόνο, αφοσίωση, χρονική δέσμευση και πίστη. Η δεσμευτική συνθήκη στην οποία αναφέρεστε, λοιπόν, για έναν δημιουργό αποτελεί οξυγόνο - είναι το πλαίσιο, είναι τα «όρια», μέσα στα οποία ο δημιουργός μπορεί να εκφραστεί με εμπιστοσύνη και αφοσίωση. 

Το κοινωνικό σύνολο δε, στο οποίο μπορεί να αναφέρεται ένα έργο,  αποτελεί το «άμεσο ακροατήριο» του συνθέτη. Αυτό το ακροατήριο που ακόμα και κατά την σιωπηλή σύνθεση ενός έργου, βρίσκεται «εκεί» και συγκινείται μέσα στη σκέψη του δημιουργού, μαζί με τον δημιουργό, σαν να αποτελεί τον πρώτο και αυτονόητο «αποδέκτη» και «αναμεταδότη» μίας νέας έμπνευσης που έχει την δύναμη να συγκινήσει και να συνεπάρει.

Πώς συνδιαλέγεται ο ποιητικός λόγος του μεγάλου μας Σεφέρη με τη μουσική σας; Αναζητήσατε στις ποιητικές του εικόνες την έμπνευση για τη μελωδία;

Ο λόγος, περιέχει ήχο και ρυθμό. Ο ήχος και ο ρυθμός που προκύπτουν,  οργανώνονται και νοηματοδοτούνται σε αυτό που αποκαλούμε «μουσική», ανάλογα με το περιεχόμενο και το νόημα του λόγου. Ο λόγος του Σεφέρη είναι «Σπασμένος», είναι θρυμματισμένος σε χίλια κομμάτια, σαν την ψυχή ενός θανάσιμα πληγωμένου μα και υπερήφανου πρόσφυγα.  Αυτό τον κατακερματισμό στην ροή του λόγου καθρεφτίζει και η μουσική του Ρέκβιεμ. Δεν είναι κατακερματισμένη ως ροή και δομή, όμως προκύπτει από τα σπαράγματα μελωδιών και ρυθμών που σφράγισαν τις ρίζες μας. Αυτά τα σπαράγματα ανασυντίθενται σε νέες μελωδίες, που σηματοδοτούν τα δικά τους μηνύματα, διατηρώντας πάντοτε την σχετικότητά τους με την παράδοση, με το νόημα και με το περιεχόμενο των Σμυρναίικων μουσικών αναφορών που πλημμυρίζουν το έργο.

Ποια η θέση της μικρασιατικής μουσικής παράδοσης στο έργο σας αλλά και ποια η προσωπική σας σχέση ως μουσικός, με την παραδοσιακή μουσική;

Η Μικρασιατική παράδοση κατέχει καίρια θέση στην αρχική σύλληψη αλλά και στην οργάνωση του έργου. Σχεδόν κάθε θεματικό στοιχείο που ανασυντίθενται μέσα στον συμφωνικό μανδύα, άλλοτε φανερά και άλλοτε συγκεκαλυμμένα, προέρχεται από την Σμυρναίικη παράδοση. Η προσωπική μου σχέση με αυτό που ονομάζουμε «παραδοσιακή μουσική» είναι η ίδια η σχέση μου με την μουσική ως ολότητα, η οποία πιστεύω ότι στο σύνολό της, ανεξάρτητα από κώδικες και ιστορικούς προσδιορισμούς, είναι «παραδοσιακή» (μας «παραδίδεται»).

Βλέποντας πίσω, στα χρόνια που διατελέσατε καλλιτεχνικός διευθυντής του ΟΜΜΘ, αν σας έλεγα να επιλέξετε μια στιγμή ή μια δράση/συνέργεια, που σας κάνει περισσότερο περήφανο αυτήν την στιγμή ή σας δίνει μεγαλύτερη ικανοποίηση, ποια θα ήταν αυτήν ; Αντιθέτως, μια κακή στιγμή που θα προτιμούσατε να σβήσετε;

Πιστεύω ότι τις «κακές στιγμές» δεν αρκεί να «προτιμούμε» να τις σβήσουμε. Πρέπει απλώς να τις σβήνουμε. Αλλιώς είναι πολύ δύσκολο να προοδεύσουμε. Άλλωστε, ο ίδιος ο πανδαμάτωρ χρόνος φροντίζει, συνήθως, ώστε να απελαύνονται οι αρνητικές αναμνήσεις και να ενισχύονται οι θετικές. Μια πολύτιμη φυσική συνθήκη. Πιστεύω ότι ανάμεσα στις κορυφαίες στιγμές της δεκαετίας 2010 ως 2020 για το Μέγαρο Θεσσαλονίκης, υπήρξε η ίδρυση του «διεθνούς φεστιβάλ παιδικών και νεανικών χορωδιών» και η ίδρυση της συμφωνικής ορχήστρας νέων «MOYSA».  Εκτός από καλλιτεχνικά γεγονότα με ουσιαστική σημασία για τον τόπο, ιδιαίτερη προσωπική σημασία έχει το γεγονός ότι εκεί, μέσα στο Μέγαρο Θεσσαλονίκης, κατά την διάρκεια της θητείας μου ως καλλιτεχνικός διευθυντής, έκανα μερικούς από τους πιο στενούς φίλους στην ζωή μου. Τους αγαπώ πολύ και θα είμαι πάντοτε δίπλα τους.

 Έχω διαβάσει την άποψη σας για την πολυπολιτισμικότητα της Θεσσαλονίκης και την δυνατότητά της να αποτελέσει κοιτίδα πολιτισμού. Τι θα απαντούσατε σε όσους ισχυρίζονται ότι η Θεσσαλνίκη πάσχει από "επαρχιωτισμό" σε ό,τι αφορά την πρωτότυπη παραγωγή πολιτιστικού έργου και αντίστοιχα καλλιτεχνικών παραγωγών; Το κοινό της Θεσσαλονίκης πώς ανταποκρίνεται αντίστοιχα σε τέτοιου είδους πολιτιστικές προτάσεις;

Τυχαίνει μητέρα μου να είναι η Ιωάννα Μανωλεδάκη, μία τεράστια προσωπικότητα στον χώρο της τέχνης, η οποία πρωτοστάτησε στην ίδρυση και στην ενίσχυση νέων πολιτιστικών θεσμών για τον τόπο όπως η «Όπερα Θεσσαλονίκης» (κι ας καταστράφηκε μετά από 20 χρόνια λαμπρής πορείας), το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (κι ας μην την αναφέρει κανείς από τους σύγχρονους συνεχιστές της), η Πειραματική Σκηνή της Τέχνης (κι ας διαλύθηκε από την αναλγησία των εκάστοτε Υπουργών Πολιτισμού) κ.α. Η μητέρα μου υπήρξε αδιαπραγμάτευτη υπέρμαχος της αξίας της ενίσχυσης του ντόπιου καλλιτεχνικού δυναμικού και της ανάδειξής του σε διεθνή αξία για τον τόπο μας. Ακολουθώ στα βήματά της, με αγέρωχη πεποίθηση ότι είναι ο μόνος δρόμος για την συλλογική μας ευημερία και πρόοδο.  Θεωρώ λοιπόν προσωπική προσβολή την οποιαδήποτε αναφορά στην ιστορικά πολιπολιτισμική Θεσσαλονίκη (αλλά και γενικότερα στην χώρα μας) ως «επαρχία», με όλες τις επίκτητα αρνητικές προεκτάσεις του όρου. Η Ελλάδα - και ειδικά η Θεσσαλονίκη - είναι και μπορεί να αποτελεί πάντοτε φάρο πολιτισμού. Αυτό είναι πεποίθηση και προσωπικό μου στοίχημα, από οποιανδήποτε θέση κι αν βρίσκομαι.

Η ΣΥΝΑΥΛΙΑ

Σε συνεργασία με την Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης. Υπό την αιγίδα της Ελληνικής Εθνικής Επιτροπής UNESCO και της Εταιρείας Διαβαλκανικής Συνεργασίας Γυναικών. Συνθέτης Γ.Ε.Λαζαρίδης Κρατική Ορχήστρα Θεσσαλονίκης Διεύθυνση Ορχήστρας Μιχάλης Οικονόμου Μικτή Χορωδία Θεσσαλονίκης Διεύθυνση Μαίρη Κωνσταντινίδου Πιάνο Γ.Ε.Λαζαρίδης Σοπράνο Βασιλική Καραγιάννη Μέτζο Μαίρη- Έλεν Νέζη Τενόρος Γιάννης Χριστόπουλος Μπάσος Κώστας Κατσάρας Αφηγήτρια Έφη Σταμούλη.

Info Προπώληση εισιτηρίων και πληροφορίες από τη www.viva.gr Για πληροφορίες : www.kepo.gr

ΓΕΝΙΚΗ ΕΙΣΟΔΟΣ 15€, 20€, 25€ ΜΕΙΩΜΕΝΟ ΕΙΣΙΤΗΡΙΟ: Φοιτητικό, Άνω των 65 και ανέργων 6€

Όλες οι ειδήσεις

Τα επικίνδυνα παιχνίδια Ερντογάν και τα … μηνύματα της Αθήνας

Μπορεί να δούμε και άλλες…Turkaegean - Έληξε η προθεσμία που είχαν Σκόπια και Αθήνα για να βρουν λύση για τα εμπορικά σήματα

Πανεπιστήμια: Απεργία των καθηγητών εν μέσω εξεταστικής - Tι ζητά το εκπαιδευτικό προσωπικό των ΑΕΙ