H Τέχνη ως εργαλείο ευαισθητοποίησης για την περιβαλλοντική κρίση - Ποίηση, έκθεση και performances στους Δελφούς

Ο πολιτιστικός οργανισμός Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI), στο πλαίσιο του προγράμματος 2023 του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του υπουργείου Πολιτισμού, παρουσιάζει την Κυριακή 23 και τη Δευτέρα 24 Ιουλίου το πολιτιστικό πρόγραμμα με τον τίτλο «Oh, tranquility! Penetrating the very rock, A cicada’s voice». Οι εικαστικές παρεμβάσεις, η έκθεση και οι performances που θα λάβουν χώρα στους Δελφούς είναι εμπνευσμένες από τις περιβαλλοντικές ανησυχίες του Δημήτρη Πικιώνη, όπως εκφράστηκαν μέσα από το αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό έργο του, καθώς και από κείμενά του, όπως το Γαίας Ατίμωσις (1954) και το Συναισθηματική Τοπογραφία (1935). Χώρος φιλοξενίας το πρώην παβιγιόν Πικιώνη, νυν «π» στους Δελφούς, το πρόσφατα αναστηλωμένο από τον οργανισμό μνημείο νεότερης αρχιτεκτονικής, που έχει σχεδιαστεί από τον κορυφαίο Έλληνα αρχιτέκτονα και τον γιο του, Πέτρο Πικιώνη, στα τέλη του 1950.

Εικαστικοί, αρχιτέκτονες, ποιητές, mezzo sopranos, designers και performers προσκλήθηκαν να δημιουργήσουν νέα επιτελεστικά και εικαστικά έργα, ορμώμενοι από την ιστορία του αρχιτεκτονικού μνημείου, τοποσήμου της περιοχής, αλλά και το φυσικό τοπίο των Δελφών, με σκοπό την ανάδειξη κρίσιμων περιβαλλοντικών ζητημάτων, θέτοντας φιλοσοφικές και κοινωνικές παραμέτρους γύρω από θέματα προστασίας του περιβάλλοντος, τέχνης και αρχιτεκτονικής. Οι επιτελεστικές αναθέσεις του PCAI στο πλαίσιο του προγράμματος στοιχειοθετούν νέες ερμηνείες του πολυσχιδούς έργου του σημαντικού δημιουργού, λαμβάνοντας χώρα στο περιβάλλον που σχεδίασε ο ίδιος ο Πικιώνης αρκετές δεκαετίες πριν.

Για την έμπνευση και τις προκλήσεις που αντιμετώπισε κατά την προετοιμασία και την υλοποίηση του προγράμματος μιλάει στο ethnos.gr η καλλιτεχνική διευθύντρια του PCAI, Κίκα Κυριακάκου.

Ποια είναι η έμπνευση πίσω από το «Oh, tranquility! Penetrating the very rock, A cicada’s voice» και πώς σχετίζεται με τις περιβαλλοντικές ανησυχίες του Δημήτρη Πικιώνη;

Αρχική πηγή έμπνευσης για την έκθεση και τις performances που θα παρουσιαστούν στους Δελφούς αποτέλεσε το περιβάλλον που θα λάβουν χώρα, δηλαδή το πρώην παβιγιόν Πικιώνη, νυν «π». Ένα σημαντικό μνημείο νεότερης αρχιτεκτονικής και τοπόσημο της Φωκίδας, το οποίο σχεδιάστηκε από τον Δημήτρη Πικιώνη και τον γιό του, Πέτρο, στα τέλη του 1950. Το κτίριο λειτουργούσε από τη δεκαετία του 1960 ως τουριστικό περίπτερο, ωστόσο, βρέθηκε σε πλήρη εγκατάλειψη για αρκετά χρόνια. Το PCAI και η Polygreen ανέλαβαν την αναστήλωσή και την ενεργοποίησή του ως πολιτιστικό χώρο, ο οποίος αποσκοπεί στην καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης με κύριο όχημα τη σύγχρονη τέχνη.

Παράλληλα, οι οικολογικού περιεχομένου ανησυχίες του Δημήτρη Πικιώνη, οι οποίες εκφράστηκαν μέσα από το σημαντικό αρχιτεκτονικό και καλλιτεχνικό του έργο καθώς και από κείμενα, όπως το Γαίας Ατίμωσις (1954) και το Συναισθηματική Τοπογραφία (1935), αποτέλεσαν κεντρικό εφαλτήριο για την έκθεση και τις performances που θα παρουσιαστούν. Ο τίτλος «Oh, tranquility! Penetrating the very rock, A cicada’s voice» αποτελεί δάνειο από τον Matsuo Basho, τον σημαντικότερο ποιητή χαϊκού στην ιστορία της Ιαπωνίας. Ένα ποίημα του 1689 με αναφορές στον ρόλο και την αξία της φύσης που μοιάζει να περικλείει τους οικολογικούς προβληματισμούς του Πικιώνη και τη διαλεκτική σχέση που επεδίωκε ο αρχιτέκτονας με το φυσικό περιβάλλον καθώς και με την αρχιτεκτονική και φιλοσοφική παράδοση της Άπω Ανατολής.

Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίσατε κατά την προετοιμασία και την υλοποίηση του προγράμματος;

Η διοργάνωση μιας έκθεσης και ενός δημόσιου προγράμματος performances σε ένα μνημείο νεότερης αρχιτεκτονικής σε αρχαιολογικό χώρο σίγουρα έχει διαφορετικές απαιτήσεις από αντίστοιχα εγχειρήματα σε μια γκαλερί ή ένα μουσείο. Έχοντας παρακολουθήσει συστηματικά τις διεργασίες αναστήλωσής του περιπτέρου αυτό είναι πλέον το τρίτο πρόγραμμα που διοργανώνω στον χώρο, κατανοώντας πλήρως τις ανάγκες ενός σχετικού εγχειρήματος. Είναι, επίσης, σημαντικό ν' αναφερθεί πως αναπτύχθηκε όλο αυτό το διάστημα ένας εξαιρετικά δημιουργικός και ωφέλιμος διάλογος, τόσο με τους συντελεστές και τους καλλιτέχνες του προγράμματος όσο και με τον θεσμό «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός 2023», καταλήγοντας στο πρόγραμμα που θα παρουσιαστεί στις 23 και 24 Ιουλίου.

Πώς πιστεύετε ότι η παρουσίαση του έργου του Δημήτρη Πικιώνη μπορεί να βοηθήσει στην ανάδειξη περιβαλλοντικών ζητημάτων και να προκαλέσει συζητήσεις στο κοινό;

Θεωρώ πως ο Δημήτρης Πικιωνης και το έργο του παραμένουν πάντα επίκαιρα, εγείροντας νέες σκέψεις και συζητήσεις. Για παράδειγμα, τα περίφημα μονοπάτια της Ακροπόλεως με τα κεραμικά ή μαρμάρινα ανάγλυφα από νεοκλασικά, και το Αναπαυτήριό του στον Λόφο Φιλοπάππου, σημαντικότατα κομμάτια της αρχιτεκτονικής ιστορίας του Αθηναϊκού ιστού, επαναφέρουν διαρκώς στο προσκήνιο προβληματισμούς για τον δημόσιο χώρο και τη σχέση του με τη φύση, την επαναχρησιμοποίηση, την τέχνη, τη φιλοσοφία και τη λαϊκή παράδοση.

Τι νέες ερμηνείες και προοπτικές προσφέρουν οι καλλιτέχνες που έχουν επιλεγεί στο πρόγραμμα σε σχέση με το έργο του Δημήτρη Πικιώνη, αλλά και την ανάδειξη κρίσιμων περιβαλλοντικών θεμάτων;

Οι καλλιτέχνες κλήθηκαν να εκφράσουν τους περιβαλλοντικούς τους προβληματισμούς λαμβάνοντας υπόψη τόσο το περίπτερο Πικιώνη και την αρχιτεκτονική του ιστορία όσο και την ευρύτερη πολιτιστική και μυθολογική σημασία της περιοχής των Δελφών. Στο πλαίσιο αυτό θα παρουσιαστούν καινούριες επιτελέσεις και εικαστικά έργα, νέα και παλαιότερα, τα οποία θα εκτεθούν στο παβιγιόν και στους εξωτερικούς του χώρους. Ο Άγγελος Πλέσσας, μεταξύ άλλων, θα παρουσιάσει «Το Φυλαχτό της Ομφαλικής Πύλης», μια επιτελεστική τελετουργία διαλογισμού βασισμένη στις αρχαίες ανατολικές και ελληνικές παραδόσεις με στόχο την επανασύνδεση του εαυτού με τη φύση. Αντίστοιχα, η Φοιβη Γιαννίση έχει σχεδιάσει την Στάχτη της Πυθούς, μια reading performance με αναφορές στο φυσικό περιβάλλον και σε κείμενα, όπως ο ομηρικός ύμνος στον Απόλλωνα και το Πλουτάρχου Ερωτήσεις.

Η επιλογή των καλλιτεχνών με τι κριτήριο έγινε;

Κομμάτι της επιμελητικής μου έρευνας και πρακτικής αποτελεί τακτικά ο διάλογος και οι σχέσεις που αναπτύσσονται ανάμεσα σε διαφορετικά δημιουργικά πεδία. Στο πρόγραμμα στους Δελφούς συμμετέχουν ο Άγγελος Πλέσσας και η Φοίβη Γιαννίση, όπως προαναφέρθηκε, καθώς και οι Ζήσης Κοτιώνης, HOPE, Άννα Παγκάλου, Digitaria, Ναταλία Παπαδοπούλου, Serapis Maritime, Kostadis και VASKOS (Βασίλης Νούλας & Κώστας Τζημούλης) κατόπιν προσωπικής πρόσκλησης. Δημιουργοί από τα πεδία των εικαστικών τεχνών, της αρχιτεκτονικής, της performance, της sound art, της ποίησης, του design, του λυρικού θεάτρου, οι οποίοι κλήθηκαν να εμπνευστούν, να εκφραστούν και να συνεργαστούν ορμώμενοι από την ιστορία του αρχιτεκτονικού μνημείου και το φυσικό τοπίο των Δελφών, με σκοπό την ανάδειξη κρίσιμων περιβαλλοντικών ζητημάτων. Οι νέες επιτελέσεις που προέκυψαν και τα εικαστικά έργα που παρουσιάζονται συμβάλλουν, κατ’ ουσίαν, στη δημιουργική συνύπαρξη ετερόκλητων πρακτικών καθώς και σ' ένα ενιαίο, καλλιτεχνικό και περιβαλλοντικό αφήγημα μ' έμπνευση τον Πικιώνη.

Πώς μπορεί κάποιος να έρθει και ποια είναι η επιθυμητή απόκριση από το κοινό;

Για την προσέλευση του κοινού έχουμε φροντίσει να υπάρχει και τις δύο μέρες πούλμαν από την Αθήνα, τόσο για την μείωση των καυσαερίων και του ανθρακικού απoτυπώματος του όλου εγχειρήματος, όσο για τη διευκόλυνσή των επισκεπτών. Ευελπιστώ πως η έκθεση και οι performances θα αποτελέσουν έναυσμα για περαιτέρω προβληματισμό και γόνιμες συζητήσεις, ενώ υπάρχουν στο πρόγραμμα και επιτελέσεις που προϋποθέτουν τη συμμετοχή του κοινού, όπως η performance του αρχιτέκτονα, ακαδημαϊκού και εικαστικού Ζήση Κοτιώνη.

Πώς η Τέχνη μπορεί να χρησιμοποιηθεί ορθά για να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση του κοινού σε περιβαλλοντικά θέματα και να προωθηθεί η βιώσιμη σκέψη και συμπεριφορά;

Η τέχνη μπορεί ασφαλώς να αποτελέσει όχημα για περαιτέρω περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση και είναι αρκετοί πλέον οι καλλιτέχνες και οι φορείς που παράγουν έργα και εκθέσεις γύρω από το συγκεκριμένο ζητούμενο. Σημαντικές, επίσης, είναι οι περιπτώσεις δημιουργών, οι οποίοι διερευνούν βιώσιμες περιβαλλοντολογικά λύσεις μέσα από τις πρακτικές τους. Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις του καλλιτεχνικού διδύμου Hypercomf και των industrial designers The New Raw, με τους οποίους δούλεψα πέρυσι στην Τήλο στο πλαίσιο του PCAI Artist Residency και του προγράμματος Just Go Zero Tilos. Ένα residency, το οποίο διερευνά στην πράξη τις δυνατότητες της καλλιτεχνικής δημιουργικότητας και τις απτές λύσεις που δύναται να προσφέρει η τέχνη σε ζητήματα σχετικά με την κυκλικότητα, τη βιωσιμότητα, την ανακύκλωση και την προστασία του περιβάλλοντος και το οποίο θα επαναληφθεί πάλι το επερχόμενο φθινόπωρο.

Πιστεύετε ότι ο κορονοϊός ήταν μια σκληρή προειδοποίηση της φύσης;

Το πρωτόγνωρο για την εποχή μας πανδημικό φαινόμενο και ο υποχρεωτικός εγκλεισμός συνέβαλλαν σίγουρα στο να γίνουν αντιληπτές διάφορες επιπτώσεις του ανθρωπόκαινου στον πλανήτη, όπως η περιβαλλοντική επιβάρυνση από τις ανθρώπινες μετακινήσεις. Η ξαφνική παύση λόγω κορονοϊού της καταιγιστικής ανθρώπινης δραστηριότητας αποτέλεσε και το ζητούμενο της πρώτης διαδικτυακής έκθεσης Anthropocene On Hold του PCAI το 2020. Το κατά πόσο η πρόσφατη υγειονομική κρίση αποτέλεσε μια περίοδο αναθεώρησης του τρόπου που παράγουμε, λειτουργούμε, καταναλώνουμε, ανακυκλώνουμε και μετακινούμαστε μένει να το διαπιστώσουμε. Ασφαλώς, απαιτούνται ολοκληρωμένες και αυστηρές λύσεις για την διαχείριση του ζητήματος που αφορούν κυρίως στον έλεγχο και τον περιορισμό των ρυπογόνων βιομηχανιών καθώς και στη δημιουργία μιας ευρύτερης συλλογικής, οικολογικής συνείδησης.

Polygreen Culture & Art Initiative (PCAI)

O πολιτιστικός οργανισμός PCAI ιδρύθηκε από τον Αθανάσιο Πολυχρονόπουλο, CEO της περιβαλλοντικής εταιρείας Polygreen, και στοχεύει στην περιβαλλοντική ευαισθητοποίηση μέσα από ένα ετήσιο πρόγραμμα αναθέσεων, εκθέσεων, προγραμμάτων φιλοξενίας καλλιτεχνών, συνεδρίων, εργαστηρίων και εκδηλώσεων. Το PCAI εκπληρώνει τους στόχους του μέσω τριών τομέων δραστηριότητας: τη συλλογή έργων τέχνης του, τα πολιτιστικά προγράμματά του και την υποστήριξη που παρέχει σε καλλιτέχνες και καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες με κοινό όραμα και ανησυχίες για το περιβάλλον.

Το 2019 σχεδιάστηκε το πρώτο πρόγραμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών του οργανισμού από την Κίκα Κυριακάκου, καλλιτεχνική διευθύντρια του PCAI, ενώ στην επιτροπή αξιολόγησής του συμμετείχαν οι Hans Ulrich Obrist, καλλιτεχνικός διευθυντής της Serpentine, και Krist Gruijthuijsen, διευθυντής του KW Institute. To 2021 o οργανισμός επιλέχθηκε ως official nominator του σημαντικού περιβαλλοντικού βραβείου Earthshot Prize, το οποίο θεσπίστηκε από το Royal Foundation of the Prince and Princes of Wales.

Πρώην παβιγιόν Πικιώνη, νυν «π»

Ενταγμένο αρμονικά στον περιβάλλοντα χώρο, το κτίριο Πικιώνη ή Παβίλιον, όπως είναι γνωστό, κατασκευάστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘50. Το πρόσφατα ανακαινισμένο από το PCAI ιστορικό και αρχιτεκτονικό μνημείο βρίσκεται στην αρχαιολογική περιοχή των Δελφών και σχεδιάστηκε από τους κορυφαίους Έλληνες αρχιτέκτονες Δημήτρη και Πέτρο Πικιώνη. Λιθόκτιστο, με ανάγλυφες τεχνοτροπίες στους τοίχους και εντυπωσιακό δάπεδο, συνιστά ένα μοναδικό δείγμα μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής. Το πρώην Τουριστικό Περίπτερο Πικιώνη στους Δελφούς αποτελεί τον νέο δυναμικό χώρο του PCAI και της Polygreen με την ονομασία «π» (Παγκόσμιο Κέντρο Κυκλικής Οικονομίας και Πολιτισμού). Ο νέος αυτός πολιτιστικός χώρος αποσκοπεί στην καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης με κύριο όχημα τη σύγχρονη τέχνη.

Το πρώην Παβίλιον θεωρείται ένα από τα ομορφότερα μπαλκόνια των Δελφών και έχει φιλοξενήσει ήδη σημαντικές εκθέσεις και πολιτιστικές δράσεις του PCAI. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνεται η έκθεση έργων του Takis, σε συνεργασία με το Ίδρυμα Takis, καθώς και η ομαδική έκθεση Keeping Time με περιβαλλοντικά έργα από τις συλλογές σύγχρονης τέχνης των PCAI και της Fidelity Art Collection, σε επιμέλεια των Κίκας Κυριακάκου, Patricia Dellorfano και Lexi Lee Sullivan. Η συγκεκριμένη έκθεση, μέσα από έργα των εικαστικών Carly Glovinski, Lynne Harlow και Charly Nijensohn, λειτούργησε ως ένας προβληματισμός γύρω από τον χρόνο και την υλικότητα, αντανακλώντας τις περιβαλλοντικές ανησυχίες των δύο συλλογών. Στο πλαίσιο της έκθεσης πραγματοποιήθηκε, κατόπιν ανάθεσης, performance των VIGIL (Δέσποινα Σανιδά Κρεζία & Φωτεινή Σταματελοπούλου), καθώς και μια σειρά ξεναγήσεων και εκπαιδευτικών εργαστηρίων σε σχολεία των Δελφών.