Cycladic Identity: Προστατεύοντας την κυκλαδική κληρονομιά για ενα βιώσιμο μέλλον

Σε μία εποχή που οι τοπικές νησιωτικές κοινωνίες είναι περισσότερο από ποτέ ευάλωτες σε φαινόμενα της σύγχρονης καθημερινότητας, όπως ο αυξημένος τουρισμός, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πρακτικών και η κλιματική αλλαγή, το Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης αναλαμβάνει ενεργό δράση με στόχο να συμβάλει στην προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς των Κυκλάδων. Σε όλους τους μικρούς τόπους, η πιο μεγάλη δυσκολία είναι να βρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στην εξέλιξη και στη διατήρηση ενός τοπικού χαρακτήρα.  

Η πρωτοβουλία «Cycladic Identity» λειτουργεί ως πλατφόρμα προσέλκυσης δωρεών και χρηματοδότησης προγραμμάτων στις Κυκλάδες, επιδιώκοντας με τον τρόπο αυτό να παρέχει τα μέσα αλλά και το κίνητρο στα νησιά να συμμετέχουν ενεργά στη διαφύλαξη της ταυτότητάς τους, των στοιχείων δηλαδή εκείνων που τα έφεραν από το χθες στο σήμερα και που διαθέτουν τη δύναμη να εξασφαλίσουν τη βιωσιμότητα τους και το μέλλον. Αναγνωρίζοντας τον Πολιτισμό, τη Βιοποικιλότητα και την Αυλη Πολιτιστική Κληρονομιά, ως δομικά στοιχεία της κυκλαδικής ταυτότητας, η πρωτοβουλία επιδιώκει να δημιουργήσει ένα ζωντανό διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες των νησιών, ώστε να χαρτογραφούνται οι ανάγκες τους και να υποστηρίζονται προγράμματα φορέων που αποσκοπούν στη διαφύλαξη της ταυτότητας αυτής. 

«Νιώθουμε την υποχρέωση να είμαστε μέρος των Κυκλάδων, να τις προστατεύσουμε, ώστε να διατηρηθεί η κυκλαδική τους ταυτότητα. Στόχος μας είναι να είμαστε κοντά στις τοπικές κοινωνίες και ν' ανακαλύπτουμε τις ανάγκες τους. Να είμαστε υποστηρικτές και συνεργάτες. Σε μια εποχή που οι τοπικές κοινωνίες στέκονται ευάλωτες και ιδιαίτερα εκτεθειμένες σε φαινόμενα της σύγχρονης καθημερινότητας, όπως ο αυξημένος τουρισμός, η εγκατάλειψη των παραδοσιακών πρακτικών, η κλιματική αλλαγή, το Cycladic Identity επιδιώκει να παρέχει τα μέσα αλλά και το κίνητρο στα νησιά να συμμετέχουν ενεργά στη διατήρηση της κληρονομιάς τους, στοιχεία της οποίας έφεραν τις τοπικές κοινωνίες από το χθες στο σήμερα και διαθέτουν τη δύναμη να τις οδηγήσουν βιώσιμα και στο μέλλον» υπογράμμισε η πρόεδρος και διευθύνουσα σύμβουλος του μουσείου, Σάντρα Μαρινοπούλου στη συνέντευξη Τύπου που πραγματοποιήθηκε το πρωί της Τρίτης (3/10).

Τα οκτώ νησιά που συμμετέχουν στο πρόγραμμα

Η ιδέα για το «Cycladic Identity» ξεκίνησε μόλις στις αρχές του 2023, όταν το μουσείο απηύθυνε ανοιχτή πρόσκληση γνωριμίας στους εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης των νησιών, παρουσιάζοντας το οραμα και τον μηχανισμό λειτουργίας. Παράλληλα, στις αρχές του χρόνου, συνομίλησε με φορείς στους οποίους και απηύθυνε πρόσκληση για υποβολή προτάσεων χρηματοδότησης προγραμμάτων. Ειδικότερα, προσκάλεσε 34 φορείς που δραστηριοποιούνται στις Κυκλάδες και δέχτηκε 24 αιτήσεις προγραμμάτων που κάλυπταν γεωγραφικά 14 νησιά των Κυκλάδων. Οι αιτήσεις αυτές αξιολογήθηκαν βάσει προκαθορισμένης λίστας κριτηρίων από τα μέλη της επιστημονικής επιτροπής και την άνοιξη προκρίθηκαν εννιά πρoγράμματα σε οκτώ νησιά των Κυκλάδων και ειδικότερα σε Αμοργό, Άνδρο, Δονούσα, Ιο, Κέα (δύο προγράμματα), Μύκονο, Πάρο και Σίκινο.

«Έχουμε έναν πολύ σημαντικό πολιτισμό και συνάμα πολύ εύθραυστο. Είναι η στιγμή όπου πρέπει να βρούμε μια σύνθεση ανάμεσα στον πολιτισμό που ήδη υπάρχει και στο νέο παραγωγικό μοντέλο. Ομως, οι δράσεις του κράτους δεν φτάνουν. Γι' αυτό και η πρωτοβουλία αυτή έρχεται να καλύψει το κενό που διαπιστώσαμε. Βέβαια, χρειαζόμαστε τη βοήθεια των κατοίκων και των τοπικών φορέων των Κυκλάδων, καθώς είναι αυτοί που μπορούν να θέσουν τα ορια ανάμεσα στο πώς θ' αναπτύσσεται ο τουρισμός, χωρίς να καταστρέφει το κεφάλαιο, στο οποίο παράγεται» επισήμανε ο Διευθυντή Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης, ο οποίος είναι ο ένας από τα τέσσερα μέλη της επιστημονικής επιτροπής του Cycladic Identity.

«Εμείς δεν λειτουργούμε και δεν θα πρέπει να λειτουργούμε με αποκλεισμούς, αλλά δείχνουμε τι μπορεί κάποιος να κάνει για να σώσει αυτό το μοναδικό πολιτιστικό κεφάλαιο. Η πλατφόρμα στήθηκε μ' έναν πολύ αυστηρό τρόπο. Δεν είναι απλώς μία πλατφόρμα που συλλέγει πιστώσεις από τον ιδιωτικό τομέα και τις διοχετεύει, οπως έχει. Αντίθετα, έχει δημιουργηθεί ενα αυστηρό σύστημα κριτηρίων επιλογής και αξιολόγησης των προτάσεων, προκειμένου οι προτάσεις αυτές να υλοποιηθούν και ταυτόχρονα να βοηθήσουμε φορείς σε ολα τα νησιά» πρόσθεσε.  

Οι βασικοί άξονες

Ο πολιτισμός που συναντά κανείς στους αρχαιολογικούς χώρους και τις ιστορικές δομές, η μοναδική βιοποικιλότητα που χαρακτηρίζει την τοπική χλωρίδα και πανίδα και η ξεχωριστή άυλη πολιτιστική κληρονομιά που εκδηλώνεται στην καθημερινότητα των κυκλαδικών νησιών, αποτελούν τον συνδετικό ιστό των τοπικών κοινωνιών και δημιουργούν ένα αίσθημα κοινής ταυτότητας, της οποίας η διατήρηση, ανάδειξη και μεταβίβαση στις επόμενες γενιές είναι μέγιστης σημασίας. Αυτοί είναι και οι τρεις βασικοί άξονες, τους οποίους προτεραιοποιεί η πρωτοβουλία «Cycladic Identity».

Τα έθιμα, οι κοινωνικές τελετουργίες, οι παραδοσιακές πρακτικές και οι τέχνες των Κυκλάδων είναι πολύτιμο μέρος της ιστορίας και του πολιτισμού τους και έχουν διαμορφώσει, μέσα στον χρόνο, την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Η άυλη πολτιστική κληρονομιά των Κυκλάδων περιλαμβάνει ποικίλα στοιχεία που είτε υπάρχουν διάχυτα στη ζωή του τόπου, είτε αποτελούν σημεία αναφοράς στον χρόνο και αφορμή για εορταστικές συναντήσεις. Αγροδιατροφικές παραδόσεις, τοπικά προϊόντα, ξεχωριστές καλλιέργειες, ιδιαίτεροι αρχιτεκτονικοί τύποι, παραδοσιακά μουσικά όργανα, κατασκευές και δεξιοτεχνίες, πανηγύρια και πολλά άλλα, αποτελούν τον συνδετικό ιστό των τοπικών κοινωνιών και δημιουργούν ένα αίσθημα κοινή ταυτότητας, της οποίας η διατήρηση, η ανάδειξη και μεταβίβαση στις επόμενες γενιές είναι μέγιστης σημασίας. 

Παράλληλα, οι Κυκλάδες είναι ένα ζωντανό εργαστήρι βιοποικιλότητας. Φιλοξενούν ένα εντυπωσιακό εύρος βιότοπων, μεταξύ των οποίων και προστατευόμενες φυσικές περιοχές Natura 2000. Βιότοποι που ποικίλουν από αμμώδεις παραλίες και βραχώδεις ακτές, φρυγανότοπους, έλη, λιμνοθάλασσες, ελαιώνες και αμπελώνες, μέχρι λιβάδια Ποσειδωνίας και κοραλλιογενείς ύφαλους. Εδώ συναντάμε έναν μεγάλο αριθμό ειδών χλωρίδας και πανίδας, πολλά εκ των οποίων είναι ενδημικά. Είδη που επιβίωσαν στις αντίξοες συνθήκες του τόπου, αναπτύσσοντας ιδιαίτερες προσαρμογές και επικρατώντας στα οικοσυστήματά τους. Στη σχετικά μικρή έκταση γης που καλύπτουν οι Κυκλάδες, υπάρχουν σήμερα περισσότερα από 2.000 είδη φυτών, εκ των οποίων τουλάχιστον 200 ενδημικά, σπάνια είδη ορνιθοπανίδας, χιλιάδες θαλάσσιοι οργανισμοί ανάμεσα στους οποίους και κάποια από τα σπανιότερα θηλαστικά της Μεσογείου. 

«Ενα ακόμα στοιχείο του Cycladic Identity είναι ότι δεν δουλεύουμε από τ' αθηναϊκά μας γραφεία, υπογράφοντας απλώς χαρτιά, αλλά ολοι μας εχουμε αρκετή παρουσία στις Κυκλάδες, για να ξέρουμε ποια είναι τα προγράμματα αθηναϊκών ή διεθνών φορέων που εχουν ως ωφελούμενους τους Κυκλαδίτες, αλλά είναι και κάποιες τοπικές πρωτοβουλίες που χρειάζονται μία μικρή ωθηση για να προχωρήσουν» επίσημανε η Αρχαιολόγος και Εκτελεστική Διευθύντρια του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, Αγγελική Κοσμοπούλου, επίσης, μέλος της επιστημονικής επιτροπής. 

H υλοποίηση των προγραμμάτων εχει ξεκινήσει και παρακολουθείται μέσα από αναφορές και επισκέψεις στο πεδίο για τη δια ζώσης επιβεβαίωση των εργασιών. Η επόμενη περίοδος χρηματοδότησης καλύπτει το έτος 2024 και αφορά προτάσεις που θα υποβληθούν στο πλαίσιο της δεύτερης πρόσκλησης που απεστάλη στους φορείς τον Σεπτέμβριο. Τα επιλεγμένα προγράμματα θ' ανακοινωθούν στις αρχές του νέου έτους. Κάθε πρόγραμμα εχει ορίζοντα υλοποίησης περί τους 12 μήνες.