Είδαμε την παράσταση «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» στη Στέγη: «Ως queer καλλιτέχνης είναι πολύ σημαντικός ακόμα» λέει η Tilda Swinton

Παρακολουθήσαμε την παράσταση - σύγχρονη ιεροτελεστία «Ενσαρκώνοντας τον Παζολίνι» που παρουσιάζεται στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση έως τις 16 Δεκεμβρίου. Η βραβευμένη με Οσκαρ, Τίλντα Σουίντον (Tilda Swinton) και ο ιστορικός της μόδας, Ολιβιέ Σαγιάρ (Olivier Saillard), συνεργάζονται για πέμπτη φορά σε μια τελετουργική παράσταση, όπου η υψηλή μόδα συναντά την υψηλή τέχνη, με κοστούμια από τις εμβληματικές ταινίες του μεγάλου αντικομφορμιστή κινηματογραφιστή, Πιερ Πάολο Παζολίνι, ο οποίος δολοφονήθηκε βάναυσα στα 53 του χρόνια, το 1975. Η παράσταση περιλαμβάνει μια συλλογή με περισσότερα από τριάντα κοστούμια και αντικείμενα, επεξεργασμένα με διάφορες πειραματικές τεχνικές της Arte Povera. Τα κοστούμια αυτά σχεδίασε ο Ντανίλο Ντονάτι τις δεκαετίες του '60 και του '70, ετοιμάζοντας το ατελιέ Farani για τις ταινίες του Ιταλού σκηνοθέτη.

«Η ζωή ενός κινηματογραφικού κοστουμιού είναι ένα ιδιαίτερο εύθραυστο θέμα. Γιατί έχουν μόνο μια στιγμή διασημότητας και μετά πεθαίνουν. Αν είναι τυχερά θα έχουν μια δεύτερη ζωή, αλλιώς δεν ξαναβλέπουν το φως. Τα κοστούμια που χρησιμοποιούμε στην παράσταση και είναι πραγματικά κοσμήματα ήταν κάπου κρυμμένα σ' ένα τεράστιο βεστιάριο στη Ρώμη. Ολη η διαδικασία έμοιαζε σαν να ψάχναμε για χρυσό» ανέφερε η Σουίντον στη συνέντευξη Τύπου, η οποία εμφανίστηκε μ' ένα casual μονοχρωματικό σύνολο στις αποχρώσεις του ροζ. «Τα ρούχα, είτε πρόκειται για κοστούμια για μια ταινία είτε για τελετουργικά κοστούμια είτε για αυτά που φοράμε κάθε μέρα, είναι επιλογές. Είναι οι επιλογές που κάνουμε. Υπάρχει λόγος που φόρεσα αυτή τo ροζ jersey, επειδή είμαι τόσο κουρασμένη και σκέφτηκα ότι θα μου έδινε ενέργεια σήμερα. Σοβαρά είναι σαν να είναι μια επιλογή και αυτό είναι ένα πράγμα ζωντανό, έχει να κάνει με τη ζωή» συμπλήρωσε.

Από το κοστούμι του Ηρώδη στο «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του 1964, φτάνοντας στο χειροποίητο απ’ άκρη σ’ άκρη και διακοσμημένο με φτερά και όστρακα κοστούμι και στέμμα που φορούσε, ως Ιοκάστη, η Silvana Mangano στον «Οιδίποδα Τύραννο» του 1967 και από εκεί στα ρούχα και τα αντικείμενα του εξωτικού «Χίλιες και μία νύχτες» (1974) και του σαρωτικού «Σαλό, 120 μέρες στα Σόδομα» (1975), όλα εκτεθειμένα στη σκηνή, ψάχνουν να φορεθούν ξανά και ν' αποκτήσουν νέα ζωή. 

«Αρχικά αποφασίσαμε να κάνουμε μια έκθεση στα χέρια της Τίλντα Σουίντον. Θυμάμαι ότι με ενδιέφερε πολύ να δω αν η Τίλντα θα μπορούσε να δώσει, μια νέα ζωή στα κοστούμια ή όχι, και πρέπει να πω ότι ήμουν έτοιμος να δω πως θα μπορούσε να είναι και αδύνατο, επειδή όλα αυτά τα κοστούμια είναι σαν μνημείο και το έργο μας δεν είναι μια βιογραφική ταινία αφιερωμένη στον Παζολίνι. Ηθελα να είμαι σε μια απόσταση. Αυτό σημαίνει ότι μερικές φορές μπορείτε να δείτε τα κοστούμια απευθείας στο σώμα της Τίλντα και μερικές φορές, μπροστά από το σώμα της, και αυτό σημαίνει κάτι. Μερικές φορές όμως είναι αδύνατο. Με γοήτευσε η ιδέα ότι η πλειοψηφία αυτών των κοστουμιών δεν έχει φορεθεί ποτέ μετά την ταινία» δήλωσε ο Ολιβιέ Σαγιάρ με τη σειρά του. Στην περφόρμανς κυριαρχεί το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού και η αίσθηση του ανολοκλήρωτου, γι' αυτό και καμία παράσταση δεν είναι ίδια με τις προηγούμενες. «Θέλουμε οι κινήσεις μας να είναι ειλικρινείς και όχι επιτηδευμένες. Πρόκειται για μία ζωντανή, ευέλικτη και ανοιχτή σε ερμηνείες διαδικασία» υπογράμμισε η ηθοποιός.

«Οι δημιουργίες του είναι πραγματικά γλυπτά»

Στην περίπτωσή μας, η Τίλντα Σουίντον μας περίμενε στο κέντρο της πασαρέλας που είχε στηθεί στον Χώρο -1 της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση και ντυμένη στα λευκά, με τα ξανθά μαλλιά της χτενισμένα πίσω, έγινε η ίδια καμβάς. Πάνω στο φευγαλέο, αντιφατικό σώμα της, τα κοστούμια αυτά έκαναν μια σύντομη εμφάνιση για μια τολμηρή διαδικασία δοκιμής, σ' έναν χώρο γεμάτο μάρτυρες, οι οποίοι όλοι κοίταζαν εκτασιασμένοι το «μοντέλο». Η Σουίντον, μια σιωπηλή κούκλα αιχμάλωτη της δικής της μνήμης, δοκιμάζει ρούχα και αντικείμενα για να τα δουν όλοι. Δέσμια στο ύφασμά τους, δεν ερμηνεύει τους ρόλους των ηθοποιών εκείνων που τα πρωτοφόρεσαν. Αντιθέτως, ο ρόλος της είναι ακριβώς η απουσία ρόλου, αναδεικνύοντας ένα ορφανό πλέον αντικείμενο, αποκομμένο από το σώμα, από τους ηθοποιούς, από τις ταινίες, του οποίου του δίνεται η ευκαιρία ν' «αναστηθεί». Κάποια από αυτά, η ηθοποιός τ' αγκάλιασε με τρυφερότητα, σε άλλα ψιθύρισε λόγια αγάπης, ενώ κάποια άλλα τα κοίταξε με θαυμασμό και συγκίνηση. 

«Όταν έχεις να κάνεις με εμβληματικό σινεμά βλέπεις το σπουδαίο αποτύπωμα που έχει αφήσει πίσω του. Μπορεί ν' ακουστεί παράξενο, αλλά για εμάς όλη η διαδικασία είχε έναν χαρακτήρα παιχνιδιού. Ηταν σαν τα ίδια τα κοστούμια να μας μιλούσαν και να μας έλεγαν: "στην ταινία στεκόμουν έτσι, αλλά τώρα θέλω να κάνω κάτι διαφορετικό, να γυρίσω από την ανάποδη". Ήταν σαν να είχαμε ένα διάλογο μαζί τους. Ο Ντονάτι ήταν μια ιδιοφυία και οι δημιουργίες του είναι πραγματικά γλυπτά. Ακόμα μοιάζουν έτοιμες να χορέψουν και εμείς θέλαμε να τους δώσουμε την ευκαιρία να το κάνουν» πρόσθεσε η ηθοποιός. 

«Ο Παζολίνι ως queer καλλιτέχνης είναι πολύ σημαντικός ακόμα»

Η Σουίντον έγινε ευρύτερα γνωστή το 1992 χάρη στον πρωταγωνιστικό ρόλο της στην ταινία «Orlando», σε σκηνοθεσία της Sally Potter, η οποία ήταν βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ (Virginia Woolf). Η ίδια έχει γίνει μούσα τόσο για τους σκηνοθέτες όσο και για σχεδιαστές, αφού ακόμα και με το πιο απλό σύνολο δείχνει τόσο μα τόσο γοητευτική. Για τη Σουίντον, το έργο του Παζόλίνι ήταν μια φυσική επιλογή. Η ηθοποιός είναι θαυμάστρια του έργου του εδώ και δεκαετίες, αφού ανακάλυψε τις ταινίες και την ποίησή του όταν ήταν φοιτήτρια. Η πρώτη ταινία που είδε ήταν το «Love Meetings», την οποία βρήκε εξαιρετικά ρομαντική αλλά και πανκ. Επειτα από αυτό, ξανασυνδέθηκε με το έργο του σκηνοθέτη μέσω του Ντέρεκ Τζάρμαν (Derek Jarman), ο οποίος την ανάγκασε να παρακολουθήσει το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο», ενώ γύριζε το «Caravaggio» το 1986. Μαζί έκαναν επτά ακόμα ταινίες μέχρι τον θάνατό του. «Ως καλλιτέχνη τον αντιλαμβάνομαι σαν έναν ατελείωτα ζωντανό, μοντέρνο πνεύμα. Είναι ένα πρότυπο αντίστασης για μένα. Η ποίηση πάνω από όλα. Και, επίσης, ο τρόπος που διεκδίκησε το δικαίωμά του να ασχοληθεί με κλασικές αφηγήσεις ως queer καλλιτέχνης είναι πολύ σημαντικός ακόμα» δήλωσε η ηθοποιός για τον Παζολίνι.

Η πρώτη σύμπραξη της Σουίντον και του Σαγιάρ έγινε το 2012 στο Μουσείο της Μόδας του Παρισιού, Palais Galliera, με την ηθοποιό να «ενεργοποιεί» ενδύματα από τη συλλογή ιστορικών κοστουμιών του μουσείου: από βικτωριανές τουαλέτες και ναπολεόντειες στρατιωτικές στολές μέχρι κομμάτια από τους οίκους Chanel, Schiaparelli και Balenciaga. «Δέκα χρόνια πριν, δεν ξέραμε ότι θα ήταν η αρχή μιας συνεργασίας που θα κρατούσε καιρό. Ηταν ένα όνειρο να συνεργαστώ με την Τίλντα. Και ενώ είναι μια πραγματική δουλειά, εμείς την αντιμετωπίζουμε σαν μία καλοκαιρινή εργασία, ένα παιχνίδι. Είναι σαν να μπαίνουμε σε μία χρονοκάψουλα χαράς ανάμεσα σε ταινίες και υποχρεώσεις» είπε ο Ολιβιέ Σαγιάρ, με την ηθοποιό να συμπληρώνει: «Όπως ίσως γνωρίζετε, ο καλύτερος τρόπος να δουλεύεις είναι με στενούς φίλους και θα έλεγα ότι αυτό δεν ήταν απλώς η αρχή των δέκα ετών, αλλά η αρχή των 50, γιατί έχουμε τόσα πολλά… δεν είναι καν σχέδια, είναι φαντασιώσεις. Είναι ένα παιχνίδι για μας. Νομίζω ότι αυτό το πνεύμα του παιχνιδιού, αυτό το πνεύμα των ανείπωτων πραγμάτων είναι πραγματικά σημαντικό και για τους δυο μας».