Σκακιστική Νουβέλα: Ρουά ματ με αντίπαλο τον εαυτό μας

Είναι μία δοκιμασμένη παράσταση η οποία γνώρισε μεγάλη επιτυχία, όταν πρωτοπαίχτηκε το 2013 στο Φεστιβάλ Αθηνών και στο θέατρο Πορεία δύο χρόνια μετά, αποσπώντας εγκωμιαστικές κριτικές. Αλλά και ένα συναρπαστικό κείμενο που έχει εμπνεύσει ποικιλοτρόπως -από συγγραφείς, μέχρι και σκηνοθέτες του κινηματογράφου- διατηρώντας πάντοτε έντονο το ενδιαφέρον των αναγνωστών ή των θεατών μέσα από τη δυναμική των ιδεών του.

Ο λόγος για την περίφημη «Σκακιστική νουβέλα», το κύκνειο άσμα του Στέφαν Τσβάιχ που παρουσιάζεται σε θεατρική εκδοχή, σε σκηνοθεσία Μαριλίτας Λαμπροπούλου, με μοναδικό πρωταγωνιστή το Γιάννη Νταλιάνη σε ένα συγκλονιστικό one man show, από την 1η μέχρι τις 20 Απριλίου στο θέατρο Αλμα. Η νουβέλα γράφτηκε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και πραγματεύεται το θέμα του πολέμου και της ψυχικής φθοράς μιας ολόκληρης εποχής. Σε ένα πλοίο προς την Αργεντινή, συμβαίνει μια παράξενη σκακιστική συνάντηση. Ο ένας, είναι παγκόσμιος πρωταθλητής σκακιού.

Ο άλλος, ένας άγνωστος, που έχει μόλις γλιτώσει από μια ιδιότυπη ναζιστική φυλακή. Αναγκασμένος να μένει φυλακισμένος σε ένα άδειο δωμάτιο, ανακαλύπτει ένα βιβλίο με παρτίδες σκακιού το οποίο θα τον απορροφούσε εντελώς, οδηγώντας τον -τελικά- στα όρια της τρέλας. Και αυτό γιατί το μυαλό του τον οδήγησε σε παρτίδες με αντίπαλο τον ίδιο του τον… εαυτό! Τώρα, η συμπτωματική επαφή του με μια σκακιέρα στο πλοίο, σε αυτό το ταξίδι προς την ελευθερία, τον φέρνει αντιμέτωπο με το παρελθόν, με τις αναμνήσεις από το κελί της απομόνωσης, και τον δελεάζει επικίνδυνα για μια νέα παρτίδα.

Και είναι με τη βοήθεια, πια, της παρουσίας ενός φίλου-αφηγητή που θα επιχειρήσει να καταλάβει τι ακριβώς του συνέβη, καθώς και να διαπιστώσει αν υπήρχε ή -ακόμα περισσότερο- εάν υπάρχει μία άλλη διέξοδος. «Η Σκακιστική Νουβέλα» εξηγεί στο «Εθνος» η σκηνοθέτις της παράστασης Μαριλίτα Λαμπροπούλου, «είναι η ευγενική περιγραφή μιας άγριας αναμέτρησης. Της αναμέτρησης του ανθρώπου με τον εαυτό του. Της σύγκρουσης του καλού και του κακού μέσα στην ίδια ολότητα, του ανθρώπου που παράγει πολιτισμό με τον κτηνώδη άνθρωπο.

Αντίστοιχα, έχουμε έναν ηθοποιό μόνο του, στη σκηνή. Ένας ηθοποιός που αναμετριέται με τον εαυτό του. Ενα και μοναδικό μυαλό προσπαθεί να “δοκιμάσει το αδιανόητο, να χωριστεί σε λευκό και σε μαύρο και να προσπαθήσει να νικήσει” μόνο και μόνο για να ανακαλύψει την απάντηση σε ένα άλυτο δίλημμα. Γεννάει τους ρόλους που θα χρειαστεί (ακόμα και φαρσικούς) για να στοιχειοθετήσει την φοβερή ιστορία αυτού του ανθρώπου, τη φοβερή ιστορία της Ευρώπης των εθνικισμών και του πολέμου» και προσθέτει: «Η ιστορία του Τσβάιχ, γραμμένη με μια αρχετυπική απλότητα, επανέρχεται σαν μια όμορφη παραβολή σε καιρούς ταραγμένους όπως οι σημερινοί.

Η συγκεκριμένη παράσταση, μέσα από αυτήν την θεατρική διασκευή και σκηνοθεσία, ακολουθεί το ίδιο πνεύμα, εναλλάσσοντας διαρκώς το ρεαλιστικό με το συμβολικό και γεννώντας το αφαιρετικό μέσα από το εντελώς συγκεκριμένο. Το παιχνίδι του σκακιού, περιορισμένο σε κινήσεις αλλά απεριόριστο σε συνδυασμούς. γίνεται παιχνίδι του θεάτρου».

Πάντως, ένα από τα εντυπωσιακά στοιχεία της συγκεκριμένης παράστασης, παραμένει το γεγονός ότι επανέρχεται για τρίτη φορά στα τελευταία χρόνια, κάθε φορά με νέα ματιά, σαν ένα work in progress που εξελίσσεται συνεχώς και τελειοποιείται. Οπως εξηγεί χαρακτηριστικά, ο Γιάννης Νταλιάνης: «Συντρέχουν πολλοί λόγοι που μας οδηγούν για τρίτη φορά στο αριστούργημα του Στέφαν Τσβάιχ.

Κυρίαρχος λόγος είναι να ξαναζήσουμε την θεατρική εμπειρία που μας προσφέρει αυτό το κείμενο και να μοιραστούμε με το κοινό σήμερα την κραυγή του εξόριστου Τσβάιχ, που γράφει το κύκνειο άσμα του το 1940, μακριά από τη χώρα του, εν μέσω πολέμου. Ο σκηνικός χώρος του Θεάτρου Αλμα, αρκετά μικρότερος από τους προηγούμενους που χρησιμοποιήσαμε, δημιουργεί μια νέα δυναμική ανάδειξης της λεπτομέρειας μέσα από μια απολαυστικά απαιτητική ακρίβεια.

Επιπλέον, το πρωτότυπο κείμενο μάς τροφοδοτεί στο καινούργιο ανέβασμα με κάποια μικρά αλλά καίρια σημεία που δεν είχαν περιληφθεί στις προηγούμενες εκδοχές. Ο χρόνος που πέρασε μας έκανε να συνειδητοποιήσουμε πόσο αγαπάμε αυτήν την παράσταση και μας έδωσε την απαραίτητη απόσταση, για να επανέλθουμε δριμύτεροι σε ένα κείμενο και μια σκηνοθεσία μεγάλων απαιτήσεων στο λόγο, την κίνηση και την προσωπική αναζήτηση».