Εγιάλ Σιβάν: Οι σκεπτόμενοι άνθρωποι είναι το πρώτο βήμα αντίστασης στο καθεστώς - Ο Ισραηλινός αυτοεξόριστος ντοκιμαντερίστας στο ethnos.gr

«Θέλω να προκαλέσω το κοινό να σκεφτεί. Οι σκεπτόμενοι πολίτες είναι επικίνδυνοι για το καθεστώς, αυτό είναι το πρώτο βήμα αντίστασης για μια κοινωνία που καταπιέζεται υπό ποικίλες μορφές». Με αυτά τα λόγια ο 60χρονος κινηματογραφιστής και σκηνοθέτης ντοκιμαντέρ, Εγιάλ Σιβάν, μιλώντας στο ethnos.gr, προλογίζει την παρουσία του στο Αφιέρωμα στο Ελληνικό Ντοκιμαντέρ «Με τα Μάτια Ανοιχτά» που πραγματοποιείται στην Αθήνα μέχρι τις 29 Σεπτεμβρίου. O Σιβάν, ένας από τους σημαντικότερους αντιφρονούντες δημιουργούς του ισραηλινού σινεμά, βιώνοντας μια συνεχή πάλη έρχεται αντιμέτωπος με τη λογοκρισία και τις αντιδράσεις μέσα στη χώρα που γεννήθηκε.

Καταγράφει μια εναλλακτική, τολμηρή ανάγνωση της σύγκρουσης Ισραηλινών - Παλαιστινίων, μιλά με τον δράστη, γιατί όπως εξηγεί, κατά τον ίδιο, είναι αυτός που έχει τον ρόλο του κύριου μάρτυρα. Τα ντοκιμαντέρ του Ισραηλινού σκηνοθέτη αποτελούν μια ιδιαίτερη περίπτωση. Κι αυτό γιατί σε αυτά δεν καταθέτει την επίσημη στάση του Ισραήλ, αλλά κάνει ορατούς τους Παλαιστίνιους, παρουσιάζοντας τη δική τους πλευρά, καταγγέλλοντας τον μηχανισμό προπαγάνδας του ισραηλινού κράτους. Οι ταινίες που δημιουργεί δεν προβάλλονται κανονικά στη χώρα του, όπου το επίσημο κράτος στρέφεται εναντίον του, εξαιτίας του τρόπου που προσεγγίζει το παλαιστινιακό ζήτημα. Οι περισσότερες από αυτές προβλήθηκαν μια-δυο φορές, ωστόσο έγιναν αντικείμενο ακαδημαϊκής μελέτης.

Το ντοκιμαντέρ με τίτλο «Γιάφα, ο Μηχανισμός του Πορτοκαλιού», μια εξιστόρηση για το πώς το περίφημο πορτοκάλι της Γιάφα, προϊόν των αραβοεβραΐκών καλλιεργειών της Παλαιστίνης, με τον κατάλληλο μηχανισμό, σβήστηκε αθόρυβα από τη λαϊκή μνήμη με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948, θα προβληθεί στο αφιέρωμα του Σαββάτου, ενώ θα ακολουθήσει masterclass με όσους συμμετέχουν. Ο λόγος του κατά τη διάρκεια του διαλόγου μας είναι στιβαρός, θαρραλέος και καταιγιστικός. Η συζήτηση μαζί του, απολαυστική και δύσκολα μπορούν σε μερικές παραγράφους να καταγραφούν όσα κατακλύζουν την ψυχή και το μυαλό του.

«Η Γιάφα είναι μια ταινία που παίρνει θέση»

Ο «Μηχανισμός του Πορτοκαλιού» σκιαγραφεί τη σύγκρουση Ισραηλινών και Παλαιστινίων, καθώς και τα δυτικά στερεότυπα επάνω στο θέμα. Αφορμή για τη δημιουργία της αποτέλεσε ένα δημοσίευμα στον ισραηλινό τύπο, το 1990, σχετικά με την ιδιωτικοποίηση του εμπορικού σήματος «Γιάφα», που μέχρι τότε ήταν εθνικό. Το ντοκιμαντέρ πραγματεύεται την ιστορία του εσπεριδοειδούς μέσα από αφηγήσεις παλαιστινίων και εβραίων εργατών που κάποτε δούλευαν μαζί στα χωράφια, αποκαλύπτοντας ουσιαστικά την ίδια την ιστορία του τόπου. Σύμφωνα με τον σκηνοθέτη, το μεγαλύτερο εμπόδιο στο να αποδεχτούν οι δύο λαοί την κοινή πορεία τους είναι, όπως υπογραμμίζει, «η ιστορική προβολή της Δύσης στην Ανατολή και το γεγονός ότι οι δυτικές χώρες δεν τακτοποίησαν οριστικά το εβραϊκό τους ζήτημα. Όταν πάψουμε να είμαστε μόνο θύματα στα μάτια της Δύσης, τότε μπορεί να αλλάξουν πράγματα».

Ο Σιβάν δεν ζήτησε καμία χρηματοδότηση από το ισραηλινό κράτος για την ταινία του. «Δεκάδες ντοκιμαντέρ γίνονται πράξη με χρηματοδότηση και καταλήγουν στην κυβερνητική προπαγάνδα. Ήθελα να κάνω μια ταινία όχι χάρη στο Ισραήλ, αλλά κόντρα στις αποικιοκρατικές πολιτικές. Τα ισραηλινά μέσα ενημέρωσης έδρασαν έτσι ώστε οι θεατές να μην διαμορφώσουν αμερόληπτα άποψη για την ταινία. Χαρακτηρίστηκα αντιδραστικός κινηματογραφιστής και ταραξίας, επειδή επέλεξα να είμαι στην άλλη πλευρά της ιστορίας», περιγράφει. «Η ταινία δεν είναι αντικειμενική, το αντίθετο, είναι σε όλα υποκειμενική. Δεν παραθέτει απλά τα γεγονότα, παίρνει σαφή θέση μέσα σε αυτά. Στην πραγματικότητα είναι ένα είδος δήλωσης. Είναι ένα δοκίμιο για τη σχέση μεταξύ εικόνας και αποικιοκρατίας. Προπαγάνδας και μάρκετινγκ, κάτι που αγγίζει τις ίδιες τις ρίζες αυτού που αποκαλούμε ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση», συμπληρώνει.

Ο καλλιτέχνης τονίζει πως δεν αρνείται απλά την ισραηλινή χρηματοδότηση, αλλά ζητά επίσης το μποϊκοτάζ των ισραηλινών πολιτιστικών ιδρυμάτων. Θεωρεί πως αντανακλούν τον τρόπο με τον οποίο οι ισραηλινές κυβερνήσεις χρησιμοποιούν τον πολιτισμό και τον κινηματογράφο προκειμένου να προσποιηθούν ότι είναι δημοκρατικές. Καλεί παράλληλα τους διεθνείς κινηματογραφιστές, τους συναδέλφους του να μην συμμετέχουν σε ισραηλινές πολιτιστικές εκδηλώσεις. «Στο Ισραήλ κυριαρχεί ένα καθεστώς απαρχάιντ. Από τη μία είναι οι Ισραηλινοί Εβραίοι και από την άλλη οι Παλαιστίνιοι Άραβες που δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα. Δεν υπάρχει επίσημη λογοκρισία. Κάποιοι έχουν απλά περισσότερα δικαιώματα από άλλους. Είναι αναμενόμενο η εξουσία να με αντιμετωπίζει ως εχθρό, γιατί είμαι».

«Ο δράστης είναι ο βασικός μάρτυρας του εγκλήματος»

O Σιβάν στα έργα του δεν παρουσιάζει απλά την πλευρά των αδύναμων. Δίνει φωνή στους δράστες κι αυτό είναι ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της δουλειάς του. Ο καλλιτέχνης εξηγεί πως ενδιαφέρεται για κάθε σκέψη του δράστη, γιατί είναι αυτός που μπορεί να ξεγυμνώσει το σύστημα. «Αναζητώ τον τρόπο με τον οποίο ο δράστης αφηγείται την ιστορία αυτού που συνέβη. Νομίζω ότι υπάρχει δύναμη και ισχύς στο γεγονός ότι ο δράστης μιλάει», λέει. «Αυτό που στην πραγματικότητα μου έκανε την μεγαλύτερη εντύπωση στην περίπτωση της Γιάφα είναι το γεγονός πως οι άνθρωποι που υπάρχουν στις δύο πλευρές, έχουν κάτι κοινό, αυτό το πολύτιμο πορτοκάλι. Μέσα από τις ταινίες μου αντιστρέφω την εγκαθιδρυμένη λογική και ξεκινώ από τον συλλογισμό πως το όλο πρόβλημα προέρχεται από τη διαίρεση ζητώντας ο κόσμος να οραματιστεί ένα ενιαίο κράτος όπου Παλαιστίνιοι και Ισραηλινοί θα ζουν αρμονικά», προσθέτει.

«Δεν μπορεί να μιλάς για πόλεμο ανάμεσα σε Ισραήλ και Παλαιστίνη»

Τον ρωτώ για τον πόλεμο ανάμεσα στους δύο λαούς και διορθώνει τη φράση μου με συγκεκριμένα επιχειρήματα. «Δεν υπάρχει πόλεμος ανάμεσα στις δύο πλευρές, μην το λέτε έτσι. Υπάρχει ένας καταπιεστής και ένας καταπιεζόμενος. Υπάρχει αποικιοκρατική πολιτική. Μιλάμε για δικαιοσύνη. Πρόκειται για ένα βάρβαρο είδος μάρκετινγκ που έχει στόχο τη γενοκτονία και τους χιλιάδες θανάτους. Αν το αποκαλούμε αυτό πόλεμο, αρνούμαστε τα γεγονότα. Και από αυτή την άποψη το θέμα είναι σαφώς και ευρωπαϊκό. Τα κράτη που στέκονται στο πλευρό του Ισραήλ δεν σέβονται υπό μια έννοια τα ανθρώπινα δικαιώματα. Μιλάμε για παιχνίδι οικονομικών και στρατιωτικών συμφερόντων που αντιμετωπίζουν σαν πιόνια ολόκληρους λαούς. Ένας κόσμος χωρίς διεθνές δίκαιο, είναι ένας κόσμος βαρβαρότητας. Η λεγόμενη ισραηλινοπαλαιστινιακή σύγκρουση σχετίζεται με τη στάση της Ευρώπης απέναντι στον ιουδαϊσμό και απέναντι στον αραβικό κόσμο», επισημαίνει. «Με πληγώνει βαθιά που μου λένε πως οι ταινίες μου είναι επίκαιρες. Αν είναι επίκαιρες μετά από τόσα χρόνια, σημαίνει πως τίποτα δεν έχει αλλάξει». Φωτεινό σημάδι όμως για εκείνον, όπως υπογραμμίζει, είναι οι εκατοντάδες φωνές νέων, αλλά και μεγαλύτερων ανθρώπων που υψώνουν ανάστημα. Με όποιον τρόπο κι αν το κάνουν. Και με αυτό επιλέγει να κλείσει.

Το πρόγραμμα του 9ου αφιερώματος στο Ελληνικό Ντοκιμαντέρ

Παρασκευή 27/09

18:00 – 20:00 Σεμινάριο Φωτογραφίας από τους Ιωάννη-Χριστόφορο Γεωργούτσο και Carlos Munyoz.

«Μέσα από τα μάτια του Διευθυντή Φωτογραφίας»

Ποιος ο ρόλος του Διευθυντή Φωτογραφίας στο Ντοκιμαντέρ; Δυο έμπειροι και καταξιωμένοι διευθυντές φωτογραφίας, ο Κάρλος Μουνιόζ και ο Χριστόφορος Γεωργούτσος θα μιλήσουν για την ιδιαιτεροτητα του DoP στο ντοκιμαντέρ μέσα από αποσπάσματα πρόσφατων ντοκιμαντέρ και θα παρουσιάσουν τις προσωπικές τους εμπειρίες.

20:00 – 21:40 Βλαδίμηρος Νικολούζος | Η Χώρα των Λησμονημένων Τραγουδιών | 93΄

Η Χώρα των Λησμονημένων Τραγουδιών είναι ένα ντοκιμαντέρ που πραγµατοποιήθηκε, μέσα από μια συλλογική δημιουργική συνεργασία μεταξύ του Deep Forest Foundation και των κοινοτήτων ιθαγενών, που κατοικούν στο δάσος του Αμαζονίου. Σκιαγραφεί στιγμές από την ζωή και τις τελετουργικές πρακτικές, των Kaxinawa huni kuin, Awa, kayapo, Matis, enawene nawe και shipibo,

Μέσα από έναν αρχαίο μύθο θεογονίας που διατρέχει την ταινία ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο αφήγησης, κανείς μπορεί να βυθιστεί στον ιδιαίτερο πολιτισμό τους και τα κοσμολογικά τους οράματα, συνδέοντας ταυτόχρονα, το παρελθόν και το παρόν τους, μέσα από ένα σπάνιο φωτογραφικό αρχειακό υλικό του 20ου αιώνα.

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει Q&A.

21:40 – 22.10 Ειρήνη Τζούλια | Lumen | 20΄

23 Ιουλίου 2018. Στην περιοχή της Ανατολικής Αττικής ξεσπά η δεύτερη πιο φονική πυρκαγιά στην Ιστορία του 21ου αιώνα. H προσωπική απώλεια συντίθεται με την συλλογική καταστροφή, σε ένα ημερολόγιο εξαϋλωμένων τοπίων, θραυσματικών μαρτυριών και εικόνων που αναζητούν μετατραυματικά λίγο φως.

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει Q&A.

22:10 – 23:40 Στον Ουρανό του Τίποτα με Ελάχιστα | 71΄

Υπήρχαν στιγμές που έκλεινα την πόρτα και ερωτήματα πλημμύριζαν το μυαλό μου. Ένα από αυτά ήταν όσο ισχυρό χρειαζόταν για να ανοίξω την κάμερα. Αγαπιούνται; Η Νότα και ο Ηλίας είναι ένα ηλικιωμένο ζευγάρι που ζει σε διαφορετικούς κόσμους. Το μόνο κοινό σε αυτούς τους κόσμους είναι η αργή και δύσκολη αποσύνθεση του μυαλού και του σώματος. 

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει Q&A.

Σάββατο 28/09

18:00 – 18.20 Νικολέτα Λεούση | Άσκοπη Μετακίνηση 19΄

Το Μάρτιο του 2020 το παράθυρο του βλέμματος μου στένεψε. Η ζωή της πόλης σχεδόν σταμάτησε. Απαγορεύτηκαν οι άσκοπες μετακινήσεις και σταμάτησε η λειτουργία των κινηματογράφων. Δεν ξέρω τι μου λείπει πιο πολύ, το σινεμά ή μια άσκοπη μετακίνηση; Ευτυχώς η οικογένειά μου συμφώνησε να “παίξει” λεωφορείο και να τους κινηματογραφήσω. Προσωπικές ιστορίες αναμειγνύονται με ιστορικές επαναστάσεις ή μια ταινία που φαντάζομαι ενώ βρίσκομαι στο λεωφορείο;

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει Q&A.

Επίσημος προσκεκλημένος Eyal Sivan: προβολή ταινίας & Masterclass

18:30 – 20.00 Eyal Sivan | Γιάφα, ο μηχανισμός του πορτοκαλιού | 89’

Η βραβευμένη ταινία αφηγείται με ποιον τρόπο το περίφημο πορτοκάλι της Γιάφα, προϊόν των αραβοεβραικών καλλιεργειών της Παλαιστίνης, με τον κατάλληλο μηχανισμό, σβήστηκε αθόρυβα από τη λαϊκή μνήμη με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ το 1948.
20.00 -20.30 Θα ακολουθήσει Q&A.

20.30 -22.00 Masterclass από τον επίσημο προσκεκλημένο και πολυβραβευμένο σκηνοθέτη Eyal Sivan, ο οποίος μέσα από το έργο του ασχολείται κριτικά με την εβραϊκή του κληρονομιά, αλλά και με την απάνθρωπη γενοκτόνα πολιτική κατά του Παλαιστινιακού λαού.

22:00 – 23.40 Φιλ Ιερόπουλος | Avant – Drag | 92΄

Το Avant-Drag! βάζει στο προσκήνιο δέκα drag performers που αποδομούν το φύλο, την εθνικότητα, και τις πολιτικές ταυτότητας, ενώ ταυτόχρονα αντιμετωπίζουν την αστυνομική βία, την τρανσφοβία και τον ρατσισμό της ελληνικής κοινωνίας.

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει Q&A.

Κυριακή 29/09

17:00 – 17:30 Νικόλας Παπαδημητρίου | Omi do | 26΄

Πλησιάζοντας την όγδοη δεκαετία της ζωής του, ο Δημήτρης Ομηρίδης συνεχίζει και γυμνάζεται καθημερινά διεκδικώντας ένα υγιές και δυνατό σώμα. Παράλληλα, διατηρεί μια σχολή γυμναστικής στο κέντρο της Αθήνας, όπου φίλοι και μαθητές έρχονται σε επαφή με την ιδιαίτερη φιλοσοφία του και πρακτική εκγύμνασης του σώματος που ο ίδιος αποκαλεί Omi-do. Κινηματογραφώντας την καθημερινότητα του Δημήτρη στην σχολή του, η ταινία αναδεικνύει τις δυνατότητες αντίστασης στο αναπόφευκτο της φθοράς και της γήρανσης κατά την τρίτη ηλικία.

17:35 – 17:55 Βαγγέλης Πυρπύλης | Ο Τελάλης | 20΄

Ο ηθοποιός Τάσος Κορόζης ζει στην επαρχιακή πόλη του Αγρινίου. Μετά την οικονομική κρίση, οι λιγοστές ευκαιρίες να εργαστεί ως ηθοποιός δεν αρκούν πλέον για να βιοποριστεί. Έτσι δραστηριοποιείται επαγγελματικά στην ανακοίνωση γεγονότων και εκδηλώσεων μέσω μεγάφωνων τοποθετημένων στο ρετρό αυτοκίνητό του, διαφημίζοντας εκδηλώσεις και πανηγύρια.

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει κοινό Q&A

18:00 – 19:30 Chris Krikellis | Souls of a River 83΄

Ελληνική πρεμιέρα με την παρουσία του σκηνοθέτη

Ένας κινηματογραφιστής – ταξιδιώτης, συναντά έναν ιατροδικαστή, ο οποίος αγωνίζεται για τους πρόσφυγες που χάνουν την ζωή τους στον ποταμό Έβρο.

Στα σύνορα μεταξύ της ζωής και του θανάτου, των αναμνήσεων και του ξεχασμένου, αποκαλύπτεται η ευθραυστότητα της ανθρώπινης ταυτότητας.

19:30 – 20:10 Μάρθα Μπουζιούρη | A Deux Voix | 29΄

Δύο γυναίκες που δείχνει να τις χωρίζει μια άβυσσος – η μητέρα ενός τρομοκράτη του ISIS και η μητέρα ενός θύματος τρομοκρατικού χτυπήματος το 2016 στις Βρυξέλλες – χτίζουν μια απροσδόκητη φιλία, που κορυφώνεται με την απόφασή τους να γράψουν μαζί ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο. Κόντρα στη βία και το μίσος, η σχέση τους δυναμώνει και μεταμορφώνεται σε ένα γυναικείο μανιφέστο ανθρωπιάς, ευαισθησίας κι ελπίδας.

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει Q&A.

20:15 – 22:15 Αφιέρωμα στην Αντζελίκ Κουρούνη

Αντζελίκ Κουρούνη | The Ghosts of Varosha | 29΄

Τον Ιούλιο του 1974 η Τουρκία εισέβαλε στη βόρεια Κύπρο ως απάντηση σε ένα ελληνοκυπριακό εθνικιστικό πραξικόπημα. Ένα μήνα αργότερα οι 45.000 Ελληνοκύπριοι των Βαρωσίων εγκατέλειψαν την πόλη τους. Μετά από εβδομάδες λεηλασιών και επιδρομών από τον τουρκικό στρατό, η πόλη περικυκλώθηκε από συρματοπλέγματα και έγινε μια πόλη-φάντασμα απαγορευμένη σε όλους. Τον Οκτώβριο του 2019, ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, παρά τις διεθνείς αποδοκιμασίες, διακόπτει τις διαπραγματεύσεις για την επανένωση του διαιρεμένου νησιού και ανοίγει τα Βαρώσια για τους τουρίστες. Για πρώτη φορά μετά από 47 χρόνια οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες των Βαρωσίων μπορούν να περπατήσουν στην πόλη τους.

Αποσπάσματα από τις ταινίες : «Χρυσή Αυγή. Μια προσωπική υπόθεση» (2016), «Χρυσή Αυγή. Υπόθεση όλων μας» (2021)

Συζητούν οι: Θωμάς Ιακόμπι- Δημοσιογράφος, Λουκάς Σταμέλλος- Δημοσιογράφος Omnia TV Xρόνης Θεοχάρης- Σκηνοθέτης/ Μοντέρ/

Παραγωγός, Γιάννης Μισουρίδης – Σκηνοθέτης /Διευθυντής Φωτογραφίας.

Συντονίζει η ραδιοφωνική παραγωγός της ΕΡΤ Ντέπυ Βρεττού

22:15 – 23:45

Κωστούλα Τωμαδάκη| Η Μητέρα του Σταθμού | 79΄

Μετεμφυλιακή Ελλάδα, φτώχεια, ανεργία, η μετανάστευση μονόδρομος για τις χιλιάδες γυναίκες. Με τρένα, καράβια και εισιτήριο χωρίς επιστροφή, νέες γυναίκες, κάποιες αγράμματες, έφτασαν στις φάμπρικες της Γερμανίας. Οι περισσότερες έχοντας αφήσει πίσω τους την οικογένεια: Τα παιδιά – βαλίτσα που μεγάλωσαν ανάμεσα σε δυο πατρίδες, σε δυο διαφορετικά εκπαιδευτικά συστήματα.

Παρουσία συντελεστών. Θα ακολουθήσει Q&A.