Νόμπελ Λογοτεχνίας: η ποδοσφαιροποίηση του Βραβείου, οι «άγνωστοι» που δεν μάθαμε ποτέ γιατί βραβεύτηκαν και το ρεκόρ του Παλαμά

Το Νόμπελ Λογοτεχνίας ανακοινώνεται σε λίγες ώρες. Ποια είναι η «δική μας» Έρση Σωτηροπούλου; Ο Παλάμας γιατί δεν έσφιξε ποτέ το χέρι του Σουηδού Βασιλιά; Οι διάσημοι «άγνωστοι» που δεν μάθαμε ποτέ γιατί πήραν το πολύφερνο Βραβείο...

Σε λίγες ώρες η Σουηδική Ακαδημία θα ανακοινώσει τον εφετινό νικητή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας… Και αν πριν από μερικές δεκαετίες, κάποιοι θα στέκονταν με αγωνία μπρος από τους ραδιοφωνικούς δέκτες τους, επιβάλλοντας ησυχία στο δωμάτιο για να ακούσουν ποιος ή ποια συγγραφέας τιμήθηκε με το Νόμπελ, σήμερα- ειδικά στην Ελλάδα- η πλειοψηφία των εκπροσώπων της γενιάς των Millennials και των Generation Z αγνοεί προκλητικά το ποιος ήταν ο Νόμπελ, τι σηματοδοτούν τα βραβεία λογοτεχνίας που απονέμει η Σουηδική Ακαδημία και γενικά τι… σημαίνει Λογοτεχνία.

Αν ρωτήσεις έναν νέο, σήμερα, ποιος έλληνας συγγραφέας έχει τιμηθεί με Νόμπελ Λογοτεχνίας μπορεί και να διερωτηθεί σαρκαστικά: «ο Μάρκος Σεφερλής;» μπερδεύοντας- δήθεν- το «Σεφέρης»· άλλωστε τι είναι ένα «λ»; Και πάμε πιο κάτω: αν ρωτήσεις έναν μεσήλικα Έλληνα σήμερα αν έχει διαβάσει Έρση Σωτηροπούλου, θα γελάσει αμήχανα. Λένα Μαντά, όμως, ή Χρυσηίδα Δημουλίδου;

Κάποτε, πολλοί θεωρούσαν την κατάκτηση του Νόμπελ Λογοτεχνίας ως την ύψιστη τιμή για έναν άνθρωπο που έπαθε σκολίωση στη σπονδυλική του στήλη σκυμμένος πάνω από ένα χαρτί με έναν μισοτελειωμένο κοντυλοφόρο γράφοντας. Και κάπως έτσι φαντάζονταν- οι πολλοί- έναν συγγραφέα: γηραιό, αξύριστο, χαρακωμένο από τις ξυραφιές του χρόνου στο μέτωπο, σοβαρό, λιγομίλητο, με πρησμένα δάχτυλα από το γράψιμο, με ματογυάλια με λεπτό σκελετό και χοντρά κρύσταλλα… Κάπως έτσι ήταν ο Τολστόι, που όμως δεν τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας, περίπου έτσι ήταν και ο Χένρικ Ίψεν που κι αυτός δεν πέρασε ποτέ τις «πόρτες» της Σουηδικής Ακαδημίας.
Έτσι ακριβώς δεν ήταν ο Μπομπ Ντίλαν κι ούτε για συγγραφέας λογίζεται, αλλά οι απόγονοι του Νόμπελ τον τίμησαν κι εκείνος- τραβάτε με κι ας κλαίω- έκανε πως το σκεπτόταν…

Με στολίδια τον Καμί και τον Μπέκετ...

Η σημερινή γενιά έχει προσλαμβάνουσες παραστάσεις της εικόνας ενός συγγραφέα από τις σχοινοτενείς σειρές του Netflix ή τις ταινίες του Χόλιγουντ· καμία σχέση. Κι εκεί κάπου η υπόθεση χάνει την ουσία της.
Κάποτε οι κυρίες του «καλού κόσμου» αγόραζαν τα άπαντα του Αλμπέρ Καμί, βιβλία του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, κάποιους «Μπέκετ» να στηρίζουν τους υπόλοιπους κι έναν «Γουόλε Σογίνκα», έτσι για να δείξουν ότι τάχαμου τάχαμου είναι ψαγμένοι βιβλιοφάγοι… Και εκείνες οι κυρίες, ανάθεμα κι αν είχαν διαβάσει σε συνέχειες στο «Ρομάντζο» τον «Αγαπητικό της Βοσκοπούλας»…

Στις μέρες μας; Ελλείπουν- βασικά- οι βιβλιοθήκες· και οι αναγνώστες! Πόσους ή πόσες έχετε δει να διαβάζουν ένα βιβλίο στην παραλία ή στα μέσα μαζικής μεταφοράς; Ούτε εφημερίδα πια! Μόνο τηλέφωνο κινητό. Κι αν κάπου το μάτι σας πέσει σε σκυμμένο κεφάλι πάνω σε ένα μικρό χάρτινο «κάτιτις που μοιάζει με κουτί που ανοίγει φύλλο φύλλο- βιβλίο είναι- ξένος θα ‘ναι· αλλοδαπός. Έλλην ή Ελληνίδα βιβλιολάτρης, σπανίζει σαν το πουλί Ντόντο… (έχει εξαφανιστεί εδώ και αιώνες).
Και κάτι άλλο: τι αξία έχει ένα Νόμπελ Λογοτεχνίας σήμερα για ένα συγγραφέα; Κατ’ αρχάς σημαντική χρηματική: περίπου ένα εκατομμύριο ευρώ! Δεν είναι λίγα!

Προσδίδει κύρος το βραβείο των Σουηδών; Ασφαλώς, όμως… Ο Στίβεν Κινγκ θα σταματήσει να πουλάει βιβλία σαν υπαίθριες ντομάτες αν δεν τιμηθεί με Νόμπελ; Όχι! Ένα είναι σίγουρο: η κατάκτηση του βραβείου Νόμπελ, η υψηλότερη διεθνής λογοτεχνική διάκριση, δεν διασφαλίζει τη μελλοντική αναγνώριση ή την «αθανασία» που ονειρεύονται οι επίδοξοι συγγραφείς.

Σας λένε τίποτα τα ονόματα: Σουλί Προυντόμ; Βέρνερ φον Χάιντενσταμ; Φρανς Ειμίλ Σιγιανπάα; Γκιόσουε Καρντούτσι; Ή μήπως θυμάστε κάποιον Χένρικ Ποντοπιντάν; Τον Καρλ Σπίτελερ; Την Σέλμα Λάγκερλεφ; Μπααα Κι όμως αυτή η τελευταία ήταν η πρώτη γυναίκα μυθιστοριογράφος που τιμήθηκε με Νόμπελ Λογοτεχνίας, όπως και όλοι οι υπόλοιποι Νομπελίστες ήταν! Ποιος τους θυμάται; Ούτε στη χώρα τους πια…

Στο κόσκινο του χρόνου...

Και όσο πιο πίσω ανατρέχουμε στη λίστα των νικητών, τόσο ανακαλύπτουμε άγνωστα ονόματα, σε εμάς τουλάχιστον. Ο χρόνος όλους εκείνους τους έχει κοσκινίσει, αφήνοντας σιγά σιγά την ανάμνησή τους στο παχύ στρώμα της λησμονιάς. Κάθε εποχή έχει τα δικά της ιδιαίτερα ενδιαφέροντα. Πολλά βιβλία που ήταν «μπεστ σέλερ», κάποτε, έχουν ξεχαστεί σε χαρτόκουτες έτοιμα για τον «παλιές μπανιέρες, παλιά στρώματα, παλιά κρεβάτια», παλιού ουρανού χαλάσματα… Κι άντε να σταθείς και να… ξεσκονίσεις σήμερα κάποιους Καμί, Κίπλινγκ, Σιέγκεβιτς, Χάμσουν, Μαν, Πιραντέλο, Έρμαν Έσε, Έλιοτ, Χεμινγουέι, Πάστερνακ, Στάινμπεκ…

Θυμάστε ποιος πήρε το Νόμπελ Λογοτεχνίας το 2021; Μμμμ… Πέρυσι; Ουφφφφ. Το 2021 ο Αμπντελραζάκ Γκουρνά και τον χρόνο που μας πέρασε ο Γιον Φόσε… Διαβάσατε μετά την απονομή του Νόμπελ μια σελίδα έστω από το μυθιστόρημα «Afterlives» του Γκουρνά; Το «A New Name: Septology VI-VII» του Φόσε το ξεφυλλίσατε; Σιωπή…

Πάμε στοίχημα;

Για ποιους το Νόμπελ σήμερα και ποιους ενδιαφέρει; Αν, για παράδειγμα τιμηθεί η Έρση Σωτηροπούλου, η δική μας εξαιρετική συγγραφέας θα ενδιαφερθείτε; Ποια είναι η Έρση Σωτηροπούλου; Λοιπόν, πολλοί ρωτούν από την προπερασμένη εβδομάδα, όταν η ίδια η πατρινή μυθιστοριογράφος και διηγηματογράφος δημοσίευσε στο προσωπικό προφίλ πίνακες που δείχνουν στατιστικά στοιχεία εταιρειών στοιχήματος, προβλέψεις και αποδόσεις που δίνουν για το ποιος θα βραβευτεί φέτος με το Νόμπελ Λογοτεχνίας! Και σήμερα το Νόμπελ έγινε και προϊόν στοιχήματος; Ναι!

Αντιγράφουμε τον εξαίρετο συνάδελφο Γιάννη Πανταζόπουλο και το ρεπορτάζ του στη Lifo: «Το όνομα της γνωστής πεζογράφου συναγωνίζεται κορυφαία ονόματα της λογοτεχνίας, όπως του Ιάπωνα συγγραφέα Χαρούκι Μουρακάμι και της Κινέζας Can Xue. Ειδικότερα, φαίνεται ότι η απόδοση για την Xue είναι κατά μέσο όρο 9,33:1, για τον Μουρακάμι είναι 14:1, για την Έρση Σωτηροπούλου 15:1, ενώ για την Καναδή Μάργκαρετ Άτγουντ 17:1. Και στο World Literature Forum τα στοιχήματα θέλουν την υποψηφιότητά της φαβορί».
Ποδοσφαιροποίηση και του Νόμπελ; Αμέ τι;

Για ποιους «γνωστή πεζογράφος» η Έρση Σωτηροπούλου αγαπητέ Γιάννη; Για την απόλυτη πλειοψηφία των Ελλήνων που αναλώνονται παρακολουθώντας τηλεσκουπίδια; Ή για τους λίγους που μελετούν αποδόσεις στοιχήματος και επιδόσεις ελλήνων διασήμων;
Οι λίγοι- οι πολύ λίγοι- που έχουν διαβάσει Ευγενία Φακίνου, Μιχάλη Φακίνο, Ιωάννα Καρυστιάνη, Γιάννη Καλπούζο, Θανάση Βαλτινό και Δημήτρη Μανιάτη, Αλέξη Σταμάτη, Χρήστο Χωμενίδη, τον υπέροχο Νίκο Δαβέττα, ε, αυτοί επιβάλλεται να γνωρίζουν και την Έρση Σωτηροπούλου. Πόσοι όμως είναι αυτοί;

Κι αν, μια ώρα μετά το μεσημέρι, το όνομα της Σωτηροπούλου ακουστεί από την Σουηδική Ακαδημία (λέμε τώρα…), αύριο δεν θα ευτελιστεί από Λιάγκες, Σκορδάδες, Μπάρκες και πιο μετά από Ευαγγελάτους που θα μπουν στα άδυτα της ψυχής της με ένα γράφημα;
Τον Γιώργο Σεφέρη, το 1963, τον γνώριζαν πάνω από τους μισούς Έλληνες. Από το 1962 τραγουδιόταν «Το περιγιάλι το κρυφό» (Άρνηση ο τίτλος του ποιήματος) και αναλυόταν η άνω τελεία που έσβησε ο Μίκης Θεοδωράκης με τις νότες του.
Τον Οδυσσέα Ελύτη τον τραγουδούσαν οι Έλληνες από τη δεκαετία του ‘60· δονούσε το Πολυτεχνείο το «Της Δικαιοσύνης Ήλιε Νοητέ» κι όταν το 1979 του απονεμήθηκε το Νόμπελ, ολόκληρη η Ελλάδα ανατρίχιασε…

Όχημα για λίγους η λογοτεχνία

Σήμερα; Η λογοτεχνία είναι ένα όχημα για να ταξιδεύουν λίγοι. Οι πολλοί προτιμούν i iPhone… Το βραβείο Νόμπελ ανοίγει ορίζοντες σε κάποιους, λίγους, και ποσώς ενδιαφέρει κάποιους άλλους, πολλούς.
Και, έτσι για να βάζουμε τα πράγματα στη σωστή βάση τους: Η χρυσή βίβλος του μυθιστορήματος του 20ου αιώνα έχει πέντε ονόματα (ταπεινή μας άποψη): Μαρσέλ Προυστ, Τζέιμς Τζόις, Φραντς Κάφκα, Ουίλιαμ Φώκνερ και Βιρτζίνια Γουλφ. Λοιπόν, ο μόνος που έλαβε το Βραβείο ήταν ο Φώκνερ, το 1949.

Στην Ελλάδα τώρα αν ένας ποιητής έπρεπε να πάρει Νόμπελ αυτός ήταν ο Παλαμάς· δεν πήρε! Ο Κωστής Παλαμάς κατέχει το ελληνικό ρεκόρ με 14 υποψηφιότητες· κάθε χρονιά από το 1926 μέχρι το 1940! Κι ας χαρακτήριζε τον Παλαμά, ο Νομπελίστας Ρομέν Ρολάν, ως τον μεγαλύτερο ποιητή της Ευρώπης! Ο Καζαντζάκης; Ούτε. Και ο Μυριβήλης ήταν καλύτερος της Νέλι Σακς που πήρε Νόμπελ το 1966· ο Λέσβιος μυθιστοριογράφος δεν τιμήθηκε ποτέ. Η Κική Δημουλά, ο Ρίτσος, ο Λειβαδίτης ήταν ποιητές πέρα από τα σύνορα της Σουηδίας. Ποιος τους άκουσε να εκφωνούν λόγο στο Konserthuset Stockholm, το Μέγαρο Μουσικής της Στοκχόλμης δηλαδή; Ουδείς γιατί δεν βραβεύτηκαν ποτέ.
Γι’ αυτό σας λέω, ποιο Νόμπελ και ποιο συγγραφικό έργο σήμερα, Κυκλοφόρησε το iPhone 19; Ε, αυτό είναι είδηση! Άλλωστε: η επιτυχία είναι εφήμερη, memento mori, που έλεγαν οι Ρωμαίοι. Κάτι ήξεραν εκείνοι… Και κάτι ακόμα: το ότι ποτέ δεν θα ανέβουμε στο Έβερεστ, δεν σημαίνει ότι αυτό δεν υπάρχει... Καλή τηλεθέαση…