Βιβλίο: Πέτρος Σωκράτους Κόκκαλης, ο αστός επαναστάτης ιατρός

Η μελέτη του ιστορικού Θανάση Χρήστου εστιάζει στην προσωπικότητα και στην επιστημονική διαδρομή του διαπρεπούς γιατρού Πέτρου Κόκκαλη. Ο Πέτρος Σωκράτους Κόκκαλης είναι κυρίως γνωστός για τη συμμετοχή του στην Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) το 1944 και στον Εμφύλιο Πόλεμο. Διετέλεσε αρχικά Υπουργός Υγείας στην Προσωρινή Δημοκρατική Κυβέρνηση που συνέστησε το ΚΚΕ -γνωστότερη ως «κυβέρνηση του βουνού»- και στη συνέχεια Πρόεδρος της Επιτροπής Βοήθειας για το παιδί (ΕΒΟΠ), η οποία συστάθηκε το 1948 προκειμένου να μεριμνήσει για τη μεταφορά και την εγκατάσταση 25 χιλιάδων περίπου παιδιών από την Ελλάδα στις κομμουνιστικές χώρες. Για τη δράση του την περίοδο του Εμφυλίου και του Ψυχρού Πολέμου ο Πέτρος Κόκκαλης ηρωποιήθηκε από ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, ενώ δαιμονοποιήθηκε από ένα άλλο.

Ο Θανάσης Χρήστου κάνει αναφορές στη συγκεκριμένη χρονική περίοδο, όμως η μελέτη του εστιάζει κυρίως στην ακαδημαϊκή πορεία του Κόκκαλη. Παράλληλα, μέσα από τη σκιαγράφηση της προσωπικότητάς του, γίνεται διεξοδική αναφορά στη συνολική διαδρομή της οικογενείας του. Ο Πέτρος Κόκκαλης γεννήθηκε στην Αράχωβα το 1896. Ήταν γόνος σημαντικής οικογένειας δημογερόντων της Ανατολικής Στερεάς, η οποία είχε αναπτύξει αξιομνημόνευτη δράση στην ελληνική Επανάσταση δίπλα σε σπουδαίους αγωνιστές, όπως ο οπλαρχηγός Χριστόφορος Περραιβός και ο ιστορικός και δημοσιογράφος της εποχής εκείνης, Ιωάννης Φιλήμων. Καθώς η οικογένειά του ανήκε στο ρωσικό κόμμα, υποδέχθηκε με ενθουσιασμό τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια ενώ αντιπολιτεύθηκε τον βασιλιά Όθωνα.

Ο νεαρός Κόκκαλης έλαβε καλή ανατροφή και μόρφωση. Το 1911 εισήλθε στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ το 1913 συνέχισε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Βερολίνου δίπλα στον διάσημο καθηγητή και νομπελίστα Max Planck. Οι σπουδές του συνεχίσθηκαν στη Ζυρίχη και ακολούθως στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης, απ’ όπου αποφοίτησε το 1917. Εργάσθηκε σε διάφορες πανεπιστημιακές κλινικές του εξωτερικού, μέχρι το 1928. Τότε επέστρεψε στην Ελλάδα για να αναλάβει το επόμενο έτος

Διευθυντής του Χειρουργικού Τμήματος του νοσοκομείου «Ελπίς». Την ίδια χρονιά εκλέχθηκε υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κατά τη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου υπηρέτησε ως γιατρός στο μέτωπο. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1942, αποπέμφθηκε από τη δοσιλογική κυβέρνηση, χάνοντας τη θέση του στο Πανεπιστήμιο λόγω της υποστήριξης που εξέφρασε προς τον έγκριτο ακαδημαϊκό Ιωάννη Κακριδή κατά τη «Δίκη των τόνων».

Αμέσως μετά εντάχθηκε στην Αντίσταση, πρώτα στη «Σοσιαλιστική Ένωση» του Κωνσταντίνου Τσάτσου και αργότερα στο ΕΑΜ. Με τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου κατέφυγε στην υπερορία, όπως πολλοί ακόμη από τους συντρόφους του. Ο Πέτρος Κόκκαλης διέμεινε αρχικά στη Βουδαπέστη, κατόπιν στο Βουκουρέστι και από το 1955 έως τον θάνατό του, το 1962, στο Ανατολικό Βερολίνο. Η περίοδος αυτή της ζωής του υπήρξε ιδιαίτερα δημιουργική, καθώς η πολιτική του δράση συνοδεύτηκε από μια σημαντική επιστημονική καριέρα.

Ο Θανάσης Χρήστου πραγματοποίησε μία πολύχρονη, συστηματική και πολυεπίπεδη έρευνα προκειμένου να μπορέσει να αναπλάσει με επάρκεια τους σημαντικότερους σταθμούς της ζωής του Πέτρου Κόκκαλη. Εκτός από το αρχείο της οικογένειας, μελέτησε αρχεία από την εποχή της ελληνικής Επανάστασης ενώ παράλληλα αξιοποίησε δεκάδες άλλα δημόσια και ιδιωτικά αρχεία τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Γερμανία και την Ελβετία. Πήρε επίσης πολλές συνεντεύξεις από πρόσωπα που συνδέθηκαν με τον γιατρό σε διάφορες φάσεις της ζωής τους και είχαν να συμπληρώσουν διάφορες ψηφίδες στην ολοκληρωμένη διαμόρφωση της εικόνας του.

Την έκδοση συμπληρώνει ένα πλούσιο και σχολιασμένο Παράρτημα, το οποίο φωτίζει άγνωστες πτυχές του βιογραφούμενου, ενώ σπάνιες φωτογραφίες του Κόκκαλη ολοκληρώνουν την επιμελημένη έκδοση. Ο Πέτρος Κόκκαλης αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός αστού επιστήμονα, που μέσα στο καμίνι της Κατοχής ήρθε σε επαφή και τελικώς ακολούθησε τις κομμουνιστικές ιδέες. Ο Θανάσης Χρήστου, χρησιμοποιώντας με συνέπεια και εντιμότητα τα επιστημονικά εργαλεία της Ιστορίας με σεβασμό για τις πηγές του, μας προσφέρει μία πολύ αξιόλογη μελέτη προς αυτή την κατεύθυνση, απαλλαγμένη από ιδεολογικές αγκυλώσεις και σκοπιμότητες.

Θανάσης Χρήστου
«Πέτρος Σωκράτους Κόκκαλης (1896-1962). Ο αστός επαναστάτης ιατρός από τον Αντιβενιζελισμό στο Λενινισμό»,
εκδόσεις: Α.Α. Λιβάνη