Ο Γρύπας Πολεμιστής αποκαλύπτει τον «διάλογο» Μυκηναϊκού και Μινωϊκού Πολιτισμού

«Ένας μόνο τάφος και το εξαιρετικό του περιεχόμενο αλλάζουν τον τρόπο με τον οποίο οι αρχαιολόγοι βλέπουν δύο μεγάλους αρχαίους ελληνικούς πολιτισμούς, τον Μυκηναϊκό και τον Μινωικό»: στο παραπάνω συμπέρασμα συμπυκνώνεται η ουσία του μεγάλου αφιερώματος στον εντυπωσιακό τάφο του Γρύπα Πολεμιστή που φιλοξένησε το αμερικανικό περιοδικό Archaeology. Πρόκειται για τον ασύλητο, πλούσια κτερισμένο, λακκοειδή τάφο, που ανακαλύφθηκε το καλοκαίρι του 2015 από διεθνή ομάδα αρχαιολόγων, κοντά στο ανάκτορο του Νέστορος, στον Άνω Εγκλιανό, στη Χώρα του Δήμου Πύλου-Νέστορος.

Τα ευρήματα έφερε στο φως η σκαπάνη του Jack L. Davis και της Sharon R. Stocker, από το Πανεπιστήμιο του Cincinnati, ο τάφος χρονολογείται περίπου το 1500 π. Χ. (Υστεροελλαδική ΙΙ περίοδος) και αποτελεί, σύμφωνα με το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού, την πιο εντυπωσιακή περίπτωση επίδειξης προϊστορικού πλούτου σε ταφικά μνημεία της Ηπειρωτικής Ελλάδας, που έχει έρθει στο φως τα τελευταία 65  χρόνια.

Το χρονικό της ανακάλυψης

Μέσα σε ένα χωράφι με ελιές, ελάχιστα μέτρα κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, ο ασύλητος τάφος του πολεμιστή περιείχε, μαζί με τον νεκρό, περί τα 2000 ευρήματα μεταξύ των οποίων όπλα, κοσμήματα και άλλα αντικείμενα εξαιρετικής τέχνης. Από μία πρώτη έρευνα, οι αρχαιολόγοι έστρεψαν το ενδιαφέρον τους στα χρυσά κοσμήματα του τάφου, χωρίς να υποψιάζονται ότι ένα βρώμικο κομμάτι αχάτη μεγέθους μόλις 3,6 εκατοστών έκρυβε ένα από τα ωραιότερα ελληνικά προϊστορικά έργα τέχνης.

Η συντήρηση του ευρήματος έδειξε ότι ήταν ένας σφραγιδόλιθος, μία πέτρα με χάραγμα που σφράγιζε το κερί ή το μολύβι σαν «ταυτότητα» του κατόχου. Σιγά-σιγά, όσο αντιλαμβάνονταν ότι είχαν βρει ένα σπουδαίο εύρημα, ο ενθουσιασμός των αρχαιολόγων μεγάλωνε. Πάνω του υπήρχε μια εκπληκτικής ακρίβειας σκηνή μάχης, με λεπτομέρειες που μόλις είναι ορατές με γυμνό μάτι. Εικονίζει έναν πολεμιστή να σκοτώνει έναν αντίπαλο, ενώ ένας τρίτος πολεμιστής κείται νεκρός.

«Με δεδομένο το μέγεθος του λίθου, οι λεπτομέρειες είναι εκπληκτικές», είχε δηλώσει χαρακτηριστικά, το 2017, στους «New York Times» ο διευθυντής της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής στην Αθήνα Τζον Μπένετ ενώ ο Μάλκολμ Βίνερ, από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης της Νέας Υόρκης και ειδικός στο προϊστορικό  Αιγαίο είχε εκφράσει την εκτίμηση στο ίδιο ρεπορτάζ πως «πρόκειται για ένα από τα αριστουργήματα της αιγαιακής τέχνης και «μπορεί να συγκριθεί με σκίτσα του Μιχαήλ Άγγελου που εκτίθενται στο Μουσείο».

Τα νέα στοιχεία

Το νέο αφιέρωμα του περιοδικού Archaeology εστιάζει στη φύση της σχέσης μεταξύ του Μυκηναϊκού και Μινωικού πολιτισμού και συγκεκριμένα στο κατά πόσο η μυκηναϊκή κουλτούρα, η οποία χρονολογείται μισή χιλιετία μετά από τη μινωική, εισήχθη από την Κρήτη ή ήταν εγχώριο φαινόμενο. Η ανακάλυψη του ασύλητου λακκοειδούς τάφου του Γρύπα Πολεμιστή υποδεικνύει ότι η έννοια των ανταγωνιστικών πολιτισμών μπορεί να κρύβει -αντίθετα- μια βαθιά διασύνδεση.

Σύμφωνα με τον Γιαν Ντρίσεν, ειδικό στον Μινωικό Πολιτισμό από το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λέουβεν, «οι μελετητές αρχίζουν πλέον να πιστεύουν ότι η μετάβαση από τον μινωικό στον μυκηναϊκό κόσμο μπορεί να μην ήταν απότομη, μέσω δηλαδή αποικισμού ή κατάκτησης, αλλά μια πολύ πιο περίπλοκη διαδικασία πολιτισμικής ανάμιξης και επικοινωνίας, που ήρθε στο τέλος της όταν η ηπειρωτική μυκηναϊκή κουλτούρα επικράτησε στην Κρήτη γύρω στο 1400 π. Χ».

Οι ανασκαφείς τα τελευταία χρόνια διερευνούν το ενεχόμενο ο Γρύπας Πολεμιστής και οι άνθρωποι που τον έθαψαν να μην ήταν απλώς άπληστοι συλλέκτες μινωικής τέχνης, αλλά και εξαιρετικοί γνώστες του συμβολισμού αυτής της τέχνης. «Ο Γρύπας Πολεμιστής λέει: «Είμαι μέρος του μινωικού κόσμου», εξηγεί η κ. Στόκερ. «Υπάρχει μια ιστορία που μπορούμε να έχουμε με αυτή την ταφή, την οποία δεν είχαμε κατορθώσει να έχουμε νωρίτερα», συνεχίζει.

Οι μελετητές συμφωνούν ότι ο τάφος είναι κάτι περισσότερο από μια τυχαία συλλογή μυκηναϊκών και μινωικών αντικειμένων. «Εδώ, η Κρητική τέχνη επαναχρησιμοποιείται και επαναπροσανατολίζεται σε τοπικό πλαίσιο», συμπληρώνει στο Archaeology ο κ. Νακάσης. «Αυτό μας δείχνει ότι υπάρχει ισχυρός σύνδεσμος μεταξύ των ανθρώπων που ζούσαν στην Πύλο και στην Κρήτη, ένα πολύ ενημερωμένο δίκτυο αγαθών και πιθανώς ανθρώπων, σε όλο το Αιγαίο. Δεν ήταν απλοϊκοί άνθρωποι που δεν κατανοούσαν την ομορφιά και τη χάρη της τέχνης που έθαβαν», τονίζει. Αντίθετα, σκόπιμα δημιουργούσαν μια αντανάκλαση της κοσμοθεωρίας τους.

Οι συνδέσεις μεταξύ εικονογραφίας και αντικειμένων που βρέθηκαν στον τάφο έχουν πείσει τους ανασκαφείς Στόκερ και Ντέιβις ότι ο Γρύπας Πολεμιστής ήταν ενημερωμένος καταναλωτής αντικειμένων μινωικού στυλ και όχι ένας αδιάκριτος συλητής. Κατά κάποιον τρόπο, λέει η κ. Στόκερ, ο Γρύπας Πολεμιστής λειτουργεί ως ένα είδος γέφυρας μεταξύ Μινωιτών και Μυκηναίων, που αποδεικνύει πόσο στενά αλληλοσυνδέονταν. «Υπάρχει συμβολική ενότητα μεταξύ των αντικειμένων. Έχουμε πράγματα που ταιριάζουν, συναρμολογημένα σκόπιμα. Δεν αποτελούν τυχαίο προϊόν λεηλασίας. Αντικατοπτρίζουν μια ιστορία που έχει αποκτηθεί σκόπιμα», καταλήγει.

Πώς ήταν ο Γρύπας Πολεμιστής

Το 2016 το Πανεπιστήμιο του Ουιτγουότερσραντ στο Γιοχάνεσμπουργκ μπόρεσε να προχωρήσει στην ανασύσταση του προσώπου του «Γρύπα Πολεμιστή», μια εργασία η οποία παρουσιάστηκε στην Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα κατά την διάρκεια διάλεξης των καθηγητών που ανακάλυψαν τον τάφο του. Σύμφωνα με αυτή την ανασύσταση λοιπόν ο «Γρύπας Πολεμιστής», ο πρίγκιπας της Πύλου, ήταν ένας όμορφος άντρας, περίπου 30-35 ετών, κοντά 1,70 στο ύψος, εύρωστος.

Η αιτία θανάτου του, αν και δεν έχει επακριβώς προσδιοριστεί, πιστεύεται ότι δεν επήλθε σε μάχη αλλά προκλήθηκε από φυσικά αίτια καθώς η ιατροδικαστής ανθρωπολόγος δεν βρήκε ίχνη από τραύμα. Με βάση το σύνολο των χτενών που βρέθηκαν στον τάφο του, μπορούμε, επίσης, να υποθέσουμε ότι είχε μακριά μαλλιά. Ήταν, επίσης, πλούσιος καθώς βρέθηκε χρυσός και χαλκός στον τάφο και όχι αντικείμενα αγγειοπλαστικής. ανακάλυψαν τον 3500 ετών τάφο του κοντά στο μυκηναϊκό ανάκτορα του Νέστορος στην Πύλο.