Στην επιφάνεια εμπορικά μυστικά και γεύσεις της αρχαίας Κύπρου (pics)

"Εκεί κάτω, στα βαθιά, ένα άγνωστο πλοίο, θαμμένο στην άμμο. Είναι γεμάτο αμφορείς», είπαν οι εθελοντές δύτες Σπύρος Σπύρου και Ανδρέας Κρητιώτης, έπειται από μια σύντομη κατάδυση σε βάθος 40 μέτρων. Αναδύθηκαν για να πουν τα ευχάριστα νέα στους επιστήμονες του Εργαστηρίου Ενάλιων Αρχαιολογικών Ερευνών (ΕΡΕΝΑΕ) του πανεπιστημίου Κύπρου. Η αναπληρώτρια καθηγήτρια Ενάλιας Αρχαιολογίας του πανεπιστημίου και διευθύντρια του Εργαστηρίου, Στέλλα Δεμέστιχα, έπιασε αμέσως δουλειά. «Είναι ένα πλοίο που ναυάγησε στους ρωμαϊκούς χρόνους, περίπου τον 1^ο- 2^ο μ.Χ. αιώνα και βρίσκεται σε βάθος κοντά στα 40 μέτρα. Είναι καλυμμένο με συμπαγή άμμο περίπου 20 εκατοστά, γι΄αυτό και διατηρείται σε τόσο καλή κατάσταση. Ήταν γεμάτο αμφορείς πιθανόν από την Συρία και την Κιλικία και πρόκειται για το πρώτο ρωμαϊκό ναυάγιο σε καλή κατάσταση που εντοπίζεται στην Κύπρο», λέει στο «Έθνος της Κυριακής», η κ. Δεμέστιχα. Πολλοί από τους αμφορείς είναι σπασμένοι και τσακισμένοι στα βράχια. Το γεγονός ότι στο εσωτερικό τους έφεραν υπολείμματα ρητίνης, υλικό που χρησιμοποιούνταν για την στεγανοποίηση των τοιχωμάτων, οδηγεί τους αρχαιολόγους σε ένα πρώτο συμπέρασμα ότι μετέφεραν κρασί. 

Επιπλέον το ότι οι αμφορείς είναι από εργαστήριο της ανατολικής Μεσογείου και ότι το πλοίο ναυάγησε αρκετά κοντά στις κυπριακές ακτές, δεν αποκλείεται το να κατευθύνονταν στην Μεγαλόνησο. Το σκαρί διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση. Κάτω από την άμμο σώζονται αρκετά τμήματά του, όπως και το σύνολο των αμφορέων που μετέφερε και ο αριθμός τους παραμένει άγνωστος. Το Τμήμα Αρχαιοτήτων του υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων της Κύπρου, χρηματοδότησε την υποβρύχια αποστολή για την αποτύπωση του ναυαγίου.

Όπως εξηγεί η κ. Δεμέστιχα, τοποθετήθηκαν δίχτυα και υφάσματα για να καλύψουν τα ευρήματα, ενώ κάποιοι από τους αμφορείς απομακρύνθηκαν. Στο μέλλον οι αρχαιολόγοι θα επιστρέψουν για περαιτέρω έρευνα, ενώ διαβεβαιώνουν πως είναι δυνατή η ανάσυρση ολόκληρου του πλοίου, κάτι τέτοιο όμως προϋποθέτει έναν άλλο σχεδιασμό. Η μελέτη του υλικού θα ρίξει φως στο εύρος και στην κλίμακα των εμπορικών σχέσεων της Κύπρου με τις υπόλοιπες ρωμαϊκές επαρχίες της ανατολικής Μεσογείου και θα συμβάλλει στην περαιτέρω ενίσχυση των γνώσεων της ενάλιας αρχιαολογίας.

«Η Μεσόγειος με τα πολλά λιμάνια είναι γεμάτη από ναυάγια. Δείτε τι γίνεται στο Αιγαίο, συνεχώς βρίσκονται και νέα. Το πλοίο ήταν το κύριο μέσο για εμπορεύματα στην περιοχή, μέχρι τα μέσα του 19^ου και τον 20^ο αιώνα, οπότε και μπήκε πιο δυναμικά το αεροπλάνο στις μεταφορές. Μετά τους αρχαϊκούς χρόνους αναπτύσσεται ένα πανμεσογειακό δίκτυο μεταφοράς, άρα και τα ατυχήματα είναι συχνά», προσθέτει η κ. Δεμέστιχα. Στην αρχαιότητα δεν υπήρχαν χάρτες και όργανα ναυσιπλοΐας, ούτε φυσικά ακριβείς μετεωρολογικές προβλέψεις, ενώ σε αρκετά σημεία υπήρχαν εμπόλεμες ζώνες και τα πλοία έπεφταν πάνω σε ναυμαχίες.

«Η Κύπρος είναι το μοναδικό νησί της Ανατολικής Μεσογείου κι έπαιξε έτσι πρωτεύοντα ρόλο στα ναυτικά πράγματα. Επίσης, ήταν πλούσια πηγή χαλκού κι αυτό την έβαλε στον κεντρικό εμπορικό χάρτη ήδη από την αρχαιότητα», μας λέει η κ. Δεμέστιχα και συμπληρώνει: «η έντονη εμπορική δραστηριότητα οδήγησε σε άνθιση της οικονομίας και του πολιτισμού». Στην Κύπρο βρίσκεται και ερευνάται ένα από τα σημαντικότερα ναυάγια της ανατολικής Μεσογείου, αυτό του Μαζωτού, κοντά στη Λάρνακα. Το ναυάγιο εντοπίστηκε το 2006, σώζεται σε πολύ καλή κατάσταση, χρονολογείται στην κλασική εποχή (4^ος π.Χ. αιώνας) και είχε αμιγώς αιγιακό φορτίο, πήλινους αμφορείς από την Χίο γεμάτους κόκκινο κρασί.

Η έρευνα στο ναυάγιο του Μαζωτού συνεχίζεται αυτές τις μέρες και σύμφωνα με την κ. Δεμέστιχα, το πλοίο είχε μήκος περίπου 18-20 μέτρα και μετέφερε πάνω από 800 Χιώτικους αμφορείς. Βρέθηκε σε βάθος 45 μέτρων και  η μελέτη των ευρημάτων θα δώσει απαντήσεις σε ερωτήματα που αφορούν τους θαλάσσιους δρόμους και το εμπόριο μεταξύ των λαών του Αιγαίου και της Ανατολικής Μεσογείου κατά την κλασική περίοδο. Το ναυάγιο καταλαμβάνει μια έκταση 16Χ6 μέτρων σε αμμώδη, σχεδόν επίπεδο βυθό και ο βαθμός διατήρησης είναι εξαιρετικός, τόσο για το πλοίο, όσο και τους αμφορείς. Αυτά τα χαρακτηριστικά το κατατάσσουν σε ένα από τα πιο σπάνια στην Μεσόγειο, καθώς μπορεί να μελετηθεί, τόσο η εσωτερική στρωματογραφία του αρχαίου πλοίου, όσο και οι διαφορετικές φάσεις μετεξέλιξης του περιβάλλοντα χώρου. 

Από την φετινή έρευνα στον ναυάγιο επιβεβαιώθηκε η μεταφορά κρασιού, ενώ ένας αμφορέας ήταν γεμάτος ελιές, πιθανόν για την κατανάλωσή τους από το πλήρωμα. Κατασκευαστικά, το πλοίο ακολουθεί διάφορες τεχνικές επηρεασμένες από τις παραδόσεις δύο κατεξοχήν ναυτικών λαών, των Ελλήνων και των Φοινίκων. Το γεγονός ότι χρησιμοποιήθηκαν στο ίδιο πλοίο, επιβεβαιώνει την υπόθεση ότι η κλασική εποχή αποτελεί μεταβατική φάση στην εξέλιξη της ναυπηγικής στην ανατολική Μεσόγειο. Η εξέλιξη αυτή είχε μέχρι στιγμής τεκμηριωθεί από δύο μόνο ανασκαμμένα ναυάγια: το Ma΄agan Michael στο Ισραήλ που χρονολογείται στο τέλος του 5^ου π.Χ. αιώνα και το γνωστό ναυάγιο της Κυρήνειας των αρχών του 3^ου π.Χ. αιώνα.

Το ναυάγιο της Κυρήνειας ήταν ένα εμπορικό πλοίο, μόλις 15 μέτρων που κατασκευάστηκε γύρω στα 390 π.Χ. και έκανε δρομολόγια από τα νησιά του Αιγαίου στην Συρία και στην Παλαιστίνη, με ενδιάμεσο σταθμό το λιμάνι της Κερύνειας. Σε ένα από τα δρομολόγιά του, το 288 π.Χ. το καράβι που ήταν φορτωμένο με 29 μυλόπετρες από ηφαιστειογενή πέτρα της Νισύρου και 400 αμφορείς Ροδιακού τύπου, με φορτίο 10.000 αμύγδαλα ναυάγησε μόλις 3 ναυτικά μίλια έξω από το λιμάνι της Κερύνειας. Το σκαρί με το «πολύτιμο» φορτίο εντόπισε τυχαία το 1965 ο δύτης Ανδρέας Καριόγλου και σήμερα θεωρείται το καλύτερα διατηρημένο αρχαίο ναυάγιο του κόσμου, καθώς σώζεται σε ποσοστό 70%. Μετά από εντολή που έδωσε ο πρόεδρος Μακάριος το πλοίο ανασύρθηκε έναν χρόνο μετά και σήμερα βρίσκεται ως έκθεμα στο Μεσαιωνικό Κάστρο της κατεχόμενης Κερύνειας, ενώ ένα πιστό αντίγραφό του που κατασκευάστηκε με την αρχαία μέθοδο σε ναυπηγείο στο Πέραμα το 1984, εκτίθεται στην Λευκωσία. Το πλοίο πρέπει να είχε τετραμελές πλήρωμα, αφού βρέθηκαν 4 πιάτα, 4 ποτήρια και 4 ξύλινα κουτάλια, καθώς και υπολείμματα τροφίμων, όπως φακές, σύκα, σταφύλια, ελιές.