Ο Νίκος Χρυσός κέρδισε το Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνίας – Μιλά στο ethnos.gr

Θέλησε να γράψει μια ιστορία για την αφήγηση, για την παρηγορητική σημασία της. Και επέλεξε να την τοποθετήσει στην κοινωνία των αστέγων, γιατί έκρινε ότι οι άνθρωποι σε αυτήν τη συνθήκη βρίσκονται σε μια κατάσταση οριακή όπου όλα τα συναισθήματα, τα ένστικτα και οι αντιδράσεις εντείνονται. Έγραψε, λοιπόν, ένα βιβλίο 680 σελίδων με τη δομή της Καινής Διαθήκης. Και -παρόλο που δεν ήταν ο σκοπός του- το αποτέλεσμα κάνει τους αναγνώστες να δουν διαφορετικά τους συνανθρώπους τους. Τόσο, που συχνά τον ρωτούν αν έχει ζήσει ως άστεγος!

Ο συγγραφέας Νίκος Χρυσός έλαβε χθες το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης 2019 για το μυθιστόρημά του «Καινούργια μέρα». Σε μια ειδική εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε στο Bozar στις Βρυξέλλες, ο Έλληνας συγγραφέας ήταν ένας από τους 14 νικητές που έλαβαν το European Union Prize for Literature 2019 που αφορά και τις 36 χώρες της Ευρώπης – πέραν, δηλαδή, των «28» της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

«Όταν έμαθα ότι θα λάμβανα το βραβείο, χάρηκα πολύ. Είναι σημαντικό να βλέπεις ότι η δουλειά σου έχει αντίκτυπο, ότι διαβάζεται» δήλωσε στο ethnos.gr ο Νίκος Χρυσός. Ήδη, το βιβλίο του έχει κλείσει συμφωνίες και αναμένεται να κυκλοφορήσει σε 5 βαλκανικές χώρες!

«Ωστόσο, δεν γράφω για τα βραβεία. Με συγκινεί πολύ να διαβάζω ιστορίες. Μακάρι να μπορώ να επιστρέψω ένα μέρος αυτής της συγκίνησης. Η οποία, πάντως, δεν έχει καμία σχέση σε ένταση και διάρκεια με αυτή της συγγραφής!» εξήγησε.

Το βραβείο

Το βραβείο απονέμεται κάθε χρόνο σε συγγραφείς που δεν βρίσκονται στο ξεκίνημά τους αλλά ούτε και στο κορύφωμα της σταδιοδρομίας τους ή στην ωριμότητά τους. Σύμφωνα με τον κανονισμό, οι επιλεγόμενοι πεζογράφοι πρέπει να έχουν εκδώσει 2-4 βιβλία πεζογραφίας, δηλαδή να έχουν ήδη αρχίσει να διαμορφώνουν το συγγραφικό τους προφίλ. Πέρα από την τιμή, το βραβείο δίνει τη δυνατότητα στον βραβευθέντα συγγραφέα να γίνει γνωστός σε όλη την Ευρώπη μέσω των μεταφράσεων του έργου του - μεταφράσεων που προωθούνται μέσω του προγράμματος «Δημιουργική Ευρώπη» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.

Το βιβλίο του Νίκου Χρυσού ξεκίνησε από μια «δεξαμενή» 350 βιβλίων. Επιτροπές της Εταιρείας Συγγραφέων κατέληξαν τελικά σε τρία από αυτά. Πέραν της «Καινούργιας μέρας», τα άλλα δύο ήταν του Άγη Πετάλα («Εις την ψυχήν ελπίδα») και του Δημήτρη Γράψα («Η γυναίκα του πρωινού τρένου»). Τελικά, επελέγη αυτό του Νίκου Χρυσού.

Ο συγγραφέας γεννήθηκε το 1972 στην Αθήνα. Σπούδασε Βιολογία στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών και σκηνοθεσία στη Σχολή Κινηματογράφου και Τηλεόρασης Λυκούργος Σταυράκος. Είναι ο ιδιοκτήτης του Παλαιοβιβλιοπωλείου.

Έχει γράψει τα μυθιστορήματα: «Το μυστικό της τελευταίας σελίδας», Εκδόσεις Καστανιώτη 2009 και «Καινούργια μέρα», Εκδόσεις Καστανιώτη 2018, για το οποίο και βραβεύτηκε.

Έχει επιμεληθεί την σχολιασμένη επανέκδοση του βιβλίου Αξέχαστοι καιροί του Λευτέρη Αλεξίου (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014), το συλλογικό τόμο Ιστορίες βιβλίων (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014) και το συλλογικό τόμο Ο Νίκος Καζαντζάκης και η πολιτική (σε συνεργασία με την Ιωάννα Σπηλιοπούλου, Εκδόσεις Καστανιώτη, 2019). Διηγήματά του έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικούς τόμους. Από τον Σεπτέμβριο του 2018 είναι Αντιπρόεδρος του Ελληνικού Τμήματος της «Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη».

Το βιβλίο

Το βιβλίο αφορά μια συντροφιά αστέγων, της οποίας ο κεντρικός χαρακτήρας και συνδετικός κρίκος είναι ο Σεβαστιανός, ένας χαρισματικός αφηγητής, άστεγος. Με το που ξεκινάει το βιβλίο, ο Σεβαστιανός δολοφονείται από τρεις ακροδεξιούς τραμπούκους.

«Το βιβλίο, προφανώς, διαδραματίζεται στην Ελλάδα, με την έννοια ότι γράφω στα ελληνικά, αλλά, εκτός αυτού, η ιστορία διαδραματίζεται σε ένα ευρωπαϊκό λιμάνι της Μεσογείου, που δεν κατονομάζεται και η γεωγραφία του δεν είναι αναγνωρίσιμη. Θα μπορούσε να είναι ο Πειραιάς, η Θεσσαλονίκη, η Μασσαλία, η Βαρκελώνη. Δεν φέρει στοιχεία από ένα λιμάνι. Είναι φανταστικό ή ίσως ένα πραγματικό, όπως προκύπτει μέσα από την αντίληψη των ηρώων του βιβλίου» μας εξήγησε ο ίδιος ο συγγραφέας.

Όταν ο κεντρικός ήρωας δολοφονείται, τον καίνε ζωντανό, ο ένας από τους θύτες -αυτός που είναι λιγότερα συνειδητοποιημένος, αν και όχι άμοιρος ευθυνών- σοκάρεται τόσο πολύ από την εικόνα του καιόμενου ανθρώπου, που σχεδόν οδηγείται σε μια ελαφρά παράνοια. Η σκέψη του γίνεται εμμονή και αποφασίζει να διερευνήσει ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος, χωρίς να ξέρει τίποτα γι αυτόν. Δεν έχει άλλες πηγές, οπότε αναζητά το περιβάλλον του και καταλήγει στους τέσσερις αστέγους που καλεί να αφηγηθούν την ιστορία τους, ώστε να προκύψει και η σχέση τους και η ιστορία του Σεβαστιανού.

Γιατί αυτός δεν τους λέει ποτέ για ποιον λόγο αναζητά πληροφορίες. Μέσα, όμως, από την εγγύτητα που αναπτύσσει με αυτούς τους ανθρώπους, ταυτίζεται με την εικόνα του Σεβαστιανού τουλάχιστον ως προς τη σημασία που έχουν οι αφηγήσεις.

Ο συγγραφέας

«Η λογοτεχνία δεν μπορεί να είναι πραγματεία ιδεών. Άρα, η διάθεσή μου να μελετήσω τη δυναμική, τη φυσική και τη μεταφυσική της γραφής -όχι με την έννοια της μεταφυσικής, αλλά του πώς μια ιστορία γεννιέται στο μυαλό ενός αφηγητή- αναζητούσα ένα περιβάλλον» διηγείται ο Νίκος Χρυσός.

«Υπήρχε μια εικόνα που στο παρελθόν με είχε σοκάρει. Είχα διαβάσει γι' αυτήν σε μια εφημερίδα το 1996 και ήταν ένα ρεπορτάζ που αφορούσε τη δολοφονία διά πυρπολήσεως ενός αστέγου στο Παρίσι από μια ομάδα μεσοαστών νεαρών» θυμάται.

«Εκείνη την εποχή σπούδαζα κινηματογράφο και είχα σκεφτεί να κάνω αυτήν την ιστορία μια μικρού μήκους ταινία, αλλά δεν βγήκε. Οπότε ένα πρόχειρο σενάριο υπήρχε ξεχασμένο σε ένα συρτάρι μου. Ένας καιόμενος άνθρωπος κάτω από τους γερανούς κάποιου λιμανιού. Πάντα με αυτή την αίσθηση ότι έχεις φτάσει στο λιμάνι, αλλά το ταξίδι δεν ξεκινά» λέει.

«Το 2008, όταν είχα τελειώσει το πρώτο μυθιστόρημά μου, διάβασα σε μια εφημερίδα για τη δολοφονία με τον ίδιο τρόπο ενός αστέγου στη Μόσχα, αυτήν τη φορά από μια μεγάλη ομάδα μεγαλοαστών που είχαν αυτήν τη συστηματική εγκληματική δράση. Η ομάδα είχε συλληφθεί. Όταν ξαναδιάβασα την ίδια είδηση, μου έκανε εντύπωση το γεγονός και άρχισα να ερευνώ. Συνειδητοποίησα ότι είναι πάρα πολύ συχνό φαινόμενο αυτού του τύπου δολοφονίες αστέγων. Τους καίνε. Γιατί; Γιατί, κατά τη δική τους αντίληψη, ο άστεγος δεν είναι ένα εγκληματικό στοιχείο, αλλά μια μολυσματική ασθένεια. Και σε συνδυασμό με αυτό που είχε πει ο Χάινριχ Χάινε για τη ναζιστική Γερμανία, ότι "εκεί όπου καίνε βιβλία, μία μέρα θα καίνε και ανθρώπους", μου ταίριαξε σαν θέμα, σαν περιβάλλον για να αφηγηθώ την ανάγκη που έχουμε οι άνθρωποι να ακούμε και να λέμε ιστορίες» εξηγεί.

Όπως μας αφηγήθηκε, όλο αυτό στήθηκε με κεντρική ιδέα ότι αυτός ο άνθρωπος ενώ παραμένει αιώνια άγνωστος, παρά τις εκατοντάδες σελίδες των αφηγήσεων που τον αφορούν, γίνεται ένα μυθικό πρόσωπο σε αυτήν την κοινωνία των ανθρώπων. «Αυτό, λοιπόν, για να το επεξεργαστώ και να το στήσω, ακολούθησα συνειδητά τη δομή της Καινής Διαθήκης» μας λέει ξαφνιάζοντάς μας.

Πράγματι, το βιβλίο σαν δομή είναι ως εξής: έχει ένα εισαγωγικό κεφάλαιο όπου συστήνονται οι ήρωες και δολοφονείται ο Σεβαστιανός, και μετά ακολουθούν τέσσερα κεφάλαια από τις αφηγήσεις των συντρόφων του: του Τέου (Ματθαίου), του Μαρκόνι (Μάρκου), του Λάκη (Λουκά) και του Γιάννη (Ιωάννη).

«Το βιβλίο δεν ασχολείται με τη μεταφυσική του Ιησού, αλλά με τη δομή της Καινής Διαθήκης. Ενός βιβλίου που τρεις αιώνες μετά τον θάνατο του ιστορικού προσώπου που ήταν ή όχι ο Χριστός κατάφερε να κάνει διάσημο, να διαδώσει την ιδέα μέσα από αφηγήσεις και να εξαπλώσει μια γνώση για ένα πρόσωπο για το οποίο μέσα στις εκατοντάδες σελίδες δεν μαθαίνουμε τίποτα για τη ζωή του! Αυτή η αντιστοιχία δεν υπάρχει μόνο στα ονόματα, αλλά κι μέσα στη δομή της αφήγησης. Τα επεισόδιά μου όλα ακολουθούν -αγνώριστα- και τη δομή των Ευαγγελίων» λέει ο Νίκος Χρυσός.

«Εξ ου και ο Παύλος, που ήταν ο θύτης που μετανοεί, είναι όπως ο Σαούλ, που ήταν διώχτης του χριστιανισμού, ο οποίος, τελικά, γίνεται ο βασικός ιδρυτής του γιατί αυτός είναι που αποφασίζει να αρθρώσει κατηχητικό λόγο».

Οι περιγραφές του Ν. Χρυσού είναι τόσο γλαφυρές, που πολλοί τον ρωτούν αν και ο ίδιος έχει υπάρξει άστεγος ή έστω κοντά σε αυτόν τον μικρόκοσμο των συμπολιτών μας. «Συνηθίζω να λέω ότι δεν θα ρωτούσατε το ίδιο έναν συγγραφέα που έχει γράψει ένα βιβλίο για τον 5ο αιώνα π.Χ. ή για άλλους πλανήτες. Έχω τόση εγγύτητα με τους αστέγους όση ο Δουμάς με τους σωματοφύλακες του βασιλιά!» λέει χαριτολογώντας.

Για τον συγγραφέα, το μεγάλο του άγχος ήταν να ολοκληρώσει το βιβλίο αυτό που έγραφε περίπου 8 χρόνια και έφτασε κοντά τις 700 σελίδες και να δεχθεί ο εκδοτικός του οίκος (Καστανιώτης) να το εκδώσει. Τα πέτυχε και τα δύο. Από την επόμενη μέρα ξεκίνησε να γράφει το επόμενο…

« Για μένα, κάθε ιστορία είναι μια καινούργια μέρα. Και ο μόνος τρόπος να πολλαπλασιάζεις τις μέρες σου είναι μέσα από το διάβασμα, τον κινηματογράφο, το θέατρο, τις τέχνες γενικότερα. Είναι για μένα το αντίδοτο στη φθορά», κατέληξε.

Για περισσότερες πληροφορίες

Ιστότοπος του Βραβείου: http://www.euprizeliterature.eu/

Συγγραφείς βραχείας λίστας: http://www.euprizeliterature.eu/news/20190502/shortlistedcandidates

Twitter: http://twitter.com/euplprize
Facebook:  http://www.facebook.com/pages/European-Union-Prize-for-Literature/201625279911585
Instagram: https://www.instagram.com/euplprize/
Πολιτιστικός ιστότοπος της Ε.Ε.: http://ec.europa.eu/culture/index_en.htm
Πρόγραμμα Δημιουργική Ευρώπη: http://ec.europa.eu/programmes/creative-europe/index_en.htm