Έργα της Λιουμπόβ Ποπόβα στη Θεσσαλονίκη - Θησαυροί σε αποθήκες και πίσω από σκάφες

Στην κορυφή μιας σκάλας, στους τοίχους του διαμερίσματος του αδερφού της, ακόμη και στα πορτόφυλλα μιας παλιάς αποθήκης, βρήκε έργα της αγαπημένης του Λιουμπόβ Ποπόβα, που σήμερα έχουν ανεκτίμητη αξία. Ο συλλέκτης Γιώργος Κωστάκης, κατάφερε να συγκεντρώσει πάνω από 200 πίνακες, σχέδια, επιστολές και προσωπικά αντικείμενα της σπουδαίας ζωγράφου, εκπροσώπου της Ρωσικής Πρωτοπορίας και το μεγαλύτερο μέρος αυτών αποτελούν κομμάτια της πολύτιμης συλλογής του που πλέον έχει το MOMus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη.

Ήταν τέτοια η αγάπη και ο θαυμασμός του Γιώργου Κωστάκη για την Ποπόβα, που η γυναίκα του Ζίνα, την ζήλευε, στ΄ αλήθεια, παρότι εκείνη είχε πεθάνει χρόνια πριν την ανακαλύψει ο συλλέκτης.

«Τι έχεις πάθει πια, όλο Λιούμποσκα και Λιούμποσκα!», του έλεγε.

«Κάπου είχε δίκιο, ο πατέρας μου μόνο έναν καλλιτέχνη αποκαλούσε με το μικρό όνομα. Την Λιούμποτσκα, που αγαπούσε πάρα πολύ», θυμάται η κόρη του, Αλίκη Κωστάκη.

Πίνακες παντού

Στους χώρους του ΜΟΜus, στην Μονή Λαζαριστών της Θεσσαλονίκης  εκτίθενται περισσότερα από 200 έργα και αντικείμενα, όλα προερχόμενα από την συλλογή Κωστάκη και ορισμένα σπάνια κομμάτια από ιδιωτικές συλλογές από την Ελβετία, την Αυστρία και αλλού.Η έκθεση «Λιουμπόβ Ποπόβα. Φόρμα. Χρώμα. Χώρος», αποτελεί μια μονογραφία της ζωγράφου, θεωρητικού, δασκάλας, σχεδιάστριας, της «αμαζόνας» της Ρωσικής Πρωτοπορίας, της γυναίκας που δεν φοβήθηκε να ταξιδέψει το Παρίσι πριν τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο για να γνωρίσει τα νέα ρεύματα της τέχνης και να πειραματιστεί με νέες καλλιτεχνικές πρακτικές στις αρχές του 20^ου αιώνα.

«Η Ποπόβα πέθανε το 1924. Γνώρισα τον αδελφό της, τον Πάβελ Σεργκέεβιτς Ποπόφ, καθηγητή πανεπιστημίου. Ήταν ένας ψηλός και όμορφος κύριος. Ζούσε σε ένα από τα στενά του Αρμπάτ, στο κέντρο της Μόσχας, σ’ ένα μεγάλο διαμέρισμα…Του είπα ότι συλλέγω τους πίνακές της και θα ήθελα να αγοράσω κάποιους. Η απάντησή του ήταν: «Και γιατί όχι; Θα σας δείξω». Με οδήγησε σ’ ένα άλλο δωμάτιο, όπου ήταν στοιβαγμένοι στον τοίχο 10–15 τελαρωμένοι καμβάδες. Όλα ήταν έργα εξαιρετικά! Τα αγόρασα…Ο Πάβελ Σεργκέεβιτς είχε έναν θετό γιό που ζούσε στο Ζβενίγκοροντ, έξω από τη Μόσχα. Κάποτε ο Πάβελ Σεργκέεβιτς πρότεινε να τον επισκεφτώ γιατί υπέθετε πως στο Ζβενίγκοροντ θα πρέπει να έχουν διασωθεί κάποιοι πίνακες της αδελφής του. Πήγα (σ.σ. στα μέσα της δεκαετίας του 1950)… Το πρώτο πράγμα που είδα, καθώς ανέβαινα από τη σκάλα στον δεύτερο όροφο, ήταν ένας πίνακας της Ποπόβα και πάνω του κρεμόταν μια σκάφη. Αργότερα περπατήσαμε στον κήπο.

Διέκρινα το παράθυρο της αποθήκης που ήταν καρφωμένο μ’ ένα κόντρα πλακέ. Πάνω στο κόντρα πλακέ ήταν γραμμένος ένας αριθμός κι από κάτω η υπογραφή: «Ποπόβα». Μπήκα στην αποθήκη και είδα από την άλλη πλευρά του κόντρα πλακέ έναν εξαιρετικό πίνακα της ζωγράφου: «Όχι, δεν μπορώ, εάν βρέξει θα γίνει μούσκεμα η αποθήκη. Φέρε μου πρώτα ένα κόντρα πλακέ και μόνο τότε θα σου δώσω τον πίνακα». Χρειάστηκε να πάω στη Μόσχα και να ψάξω για κόντρα πλακέ. Δεν βρήκα στις διαστάσεις που έπρεπε κι έτσι αγόρασα δύο μικρότερα φύλλα και τα μετέφερα στο Ζβενίγκοροντ. Ως αντάλλαγμα ο σπιτονοικοκύρης μου έδωσε τον υπέροχο πίνακα. Μου πούλησε και τους υπόλοιπους ζωγραφικούς πίνακες και μάλιστα σε πολύ χαμηλή τιμή. Έτσι, τα περισσότερα έργα της Ποπόβα τα αγόρασα από την οικογένεια της καλλιτέχνιδος».Ο ίδιο ο Κωστάκης περιέγραψε πώς απέκτησε τα έργα της Ποπόβα και η αφήγησή του περιλαμβάνεται στο βιβλίο «Georgii Kostaki. Moi avangard. Vospominaniia kollektsionera» (Γιώργος Κωστάκης. Η πρωτοπορία μου. Απομνημονεύματα ενός συλλέκτη), εκδ. Modus-Graffiti, Μόσχα 1993.

Η έκθεση

«Είναι η πρώτη μεγάλης κλίμακας έκθεση έργων της Ποπόβα, που διοργανώνεται τις τελευταίες τρεις δεκαετίες διεθνώς και παρουσιάζει σειρές σχεδίων της καλλιτέχνιδας που δεν είχαν ποτέ ως τώρα εκτεθεί», λέει στο «Έθνος της Κυριακής», η αναπληρώτρια Γενική Διευθύντρια του MΟΜus και διευθύντρια του MOMus-Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης-Συλλογή Κωστάκη, Μαρία Τσαντσάνογλου, που μαζί με τους Αντρέι Σαραμπιάνοφ και Κριστίνα Κρασνιάσκαγια έχουν την επιμέλεια της πολύ σπουδαίας έκθεσης. Η έκθεση θα μείνει ανοιχτή για το κοινό μέχρι την 1^η Μαρτίου του 2020 και στη διάρκειά της θα διοργανωθούν αρκετές παράλληλες εκδηλώσεις και πολλά εκπαιδευτικά προγράμματα.  Η Ποπόβα ξεκίνησε την καλλιτεχνική της σταδιοδρομία το 1907, όταν φοίτησε στο εργαστήριο του Στανισλάβ Ζουκόβσκι, ενός από τους πρώτους Ρώσους Ιμπρεσιονιστές. Αλλά ο Ιμπρεσιονισμός δεν άφησε κανένα ίχνος στο έργο της. Δεν συμμερίστηκε τον γενικό ενθουσιασμό που προκάλεσε ο Σεζάν και ο σεζανισμός δεν διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του προσωπικού της ύφους. Επηρεάστηκε από τον γαλλικό Φωβισμό, που της ήταν στυλιστικά οικείος και πιο συγκεκριμένα από τον ζωγράφο, Αντρέ Ντερέν. Στην πρώτη περίοδο της καλλιτεχνικής της δημιουργίας, ήταν εμφανές στα έργα της η διαρκής αναζήτηση και η εσωτερική κρίση, είναι μάλιστα αξιοσημείωτο πως ο θαυμαστής και πρώτος μελετητής του έργου της, Ιβάν Αξιόνοφ, την χαρακτηρίζει «άκρως βασανιστική για την ζωγράφο, που παρολίγο να της κοστίσει τη ζωή».

Η Ποπόβα και η Ρωσική Πρωτοπορία

Τα ρεύματα της Πρωτοπορίας την γοήτευαν κι έτσι την Άνοιξη του 1910 πραγματοποίησε ένα σύντομο ταξίδι στην Ιταλία, ενώ αργότερα έφυγε για σπουδές στο Παρίσι. Η Ποπόβα μελέτησε σε βάθος τις νέες φόρμες και τεχνικές και συνέβαλε σημαντικά και ουσιαστικά στην ανάπτυξη καλλιτεχνικών κινημάτων, όπως αυτά του Κυβοφουτουρισμού, του Σουπρεματισμού και εν τέλει του Κονστρουκτιβισμού. Δημιούργησε κονστρουκτιβιστικά έργα χρησιμοποιώντας ένα ιδιαίτερο προσωπικό ύφος και οδήγησε την τέχνη στην παραγωγή και στην δημιουργία μοναδικών προτάσεων design, γραφιστικού σχεδιασμού, σκηνικών για το θέατρο, υφασμάτων και κοστουμιών για να μείνει στην ιστορία της τέχνης ως μια από τις σπουδαιότερες εκπροσώπους της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Υπήρξε ακόμη, σημαντική παιδαγωγός και έθεσε νέες βάσεις στην διδασκαλία της τέχνης στα Ανώτατα Τεχνικά και Καλλιτεχνικά Εργαστήρια (ΒΧΟΥΤΕΜΑΣ), όπου δίδασκε από το 1921 ως τον πρόωρο θάνατό της, το 1924 σε ηλικία μόλις 35 χρόνων. Έφυγε από τη ζωή τρεις ημέρες μετά τον χαμό του μικρού της γιου από οστρακιά, χτυπημένη κι η ίδια από την ασθένεια.

Η Αλίκη Κωστάκη θυμάται τον πατέρα της να συλλέγει έργα της Ποπόβα, να μιλάει με θαυμασμό για την δουλειά της και όπως αναφέρει στο κείμενο που έγραψε για τον κατάλογο της έκθεσης, από τον υιοθετημένο ανιψιό της καλλιτέχνιδας στο Ζβενίγκοροντ «η συλλογή του συμπληρώθηκε με έναν τεράστιο αριθμό εξαιρετικών έργων της Ποπόβα, συμπεριλαμβανομένου και ενός ολόκληρου μπαούλου που περιείχε σχέδια και αρχειακό υλικό. Ήταν μεγάλων ή μεσαίων διαστάσεων έργα σε καμβά ή σε κόντρα πλακέ, γεγονός που φυσικά απαιτούσε σοβαρή συντήρηση. Έχω μετρήσει στη συλλογή περισσότερα από διακόσια αντικείμενα της Ποπόβα, ορισμένα από τα οποία ήταν δώρο στον πατέρα μου από τον (ιστορικό τέχνης) Ντμίτρι Σαραμπιάνοφ, τα υπόλοιπα προέρχονταν από το διαμέρισμα στην περιοχή Αρμπάτ της Μόσχας όπου έμενε ο Πάβελ Ποπόφ και κυρίως από το Ζβενίγκοροντ».

Χάρη στην διορατικότητα, στο πάθος για την τέχνη του και στο έμφυτο ταλέντο του να ανακαλύπτει σπουδαία έργα, ο Γιώργος Κωστάκης έγινε θεματοφύλακας της μοντέρνας τέχνης. Κι όταν το 1977 επέστρεψε με την οικογένειά του στην Ελλάδα έφερε μαζί του το 50% της πολύτιμης συλλογής του -το υπόλοιπο 50% το άφησε στην Κρατική Πινακοθήκη Τρετιακόφ της Μόσχας- που απαρτίζεται από 1275 έργα τέχνης της Ρωσικής Πρωτοπορίας. Η συλλογή Κωστάκη αγοράστηκε από το ελληνικό δημόσιο τον Μάρτιο του 2000 και πλέον είναι στην κατοχή του ΜΟΜus-Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. Η διοίκηση του Μουσείου προγραμματίζει σειρά εκθέσεων αφιερωμένες στους κεντρικούς καλλιτέχνες της Ρωσικής Πρωτοπορίας, που έχει έργα τους, όπως οι Καζιμίρ Μαλέβιτς, Βασίλ Καντίνσκι, Βλαντιμίρ Τάτλιν, Αλεξάντρ Ροτσένκο, Ιβάν Κλιουν, Σοόλομον Νικτρίτιν, κ.ά.