Πήλινα πώματα στον Κίσαβο, όμοια με αυτά παραδουνάβιων κάστρων

Πήλινα πώματα για αποθηκευτικά ή επιτραπέζια σκεύη, που χρησιμοποιούσαν τα μέλη της φρουράς του Κάστρου της Βελίκας, στον  οχυρωμένο οικισμό της εποχής του Ιουστινιανού στην αρχαία Μελιβοία (στον σημερινό δήμο Αγιάς Λάρισας), έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Εκτός από τον πολύ μεγάλο αριθμό των αντικειμένων, το πιο εντυπωσιακό είναι ότι παρόμοια πώματα έχουν βρεθεί σε παραδουνάβιες περιοχές και με βάση τα επιγραφικά τους στοιχεία χρονολογούνται από τον 4^ο ως τον 6^ο μ.Χ. αιώνα. 

Ο μεγάλος αριθμός των πωμάτων -καπάκια για πήλινα σκεύη- αποτελεί μέρος της Αρχαιολογικής Συλλογής Μελιβοίας και παρουσιάζεται την Παρασκευή 1 Νοεμβρίου 2019 σε επιστημονική ημερίδα που γίνεται στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού της Θεσσαλονίκης. Η ημερίδα έχει τίτλο «Οχυρώσεις της εποχής του Ιουστινιανού στη Μακεδονία, τη Θράκη και τη Θεσσαλία» και διοργανώνεται στη μνήμη του ομότιμου καθηγητή της Πολυτεχνικής Σχολής του Α.Π.Θ. και μέλους της Ακαδημίας Αθηνών, Νικόλαου Μουτσόπουλου, ο οποίος έφυγε από τη ζωή τον περασμένο Μάρτιο. Τα πώματα χρονολογούνται στον 6^ο αιώνα μ.Χ. και κοσμούνται με παραστάσεις πτηνών και σχηματοποιημένων ανθρώπινων μορφών, σταυρούς με δισχιδή άκρα, καθώς και γεωμετρικά θέματα στην περίμετρο, ενώ υπάρχουν συνοδευτικές επιγραφές.

«Τα καπάκια για τα σκεύη φαγητού της καθημερινής ζωής, ήταν καταστόλιστα με σύμβολα των πρώτων χριστιανών-σταυρούς, πουλιά και γράμματα, όπως το κάπα, το θήτα ή το βήτα, που φαίνεται πως έχουν αποτροπαϊκό χαρακτήρα και συνδέονταν πιθανόν με επικλήσεις, όπως «Κύριε βοήθει», ή «Θεοτόκε βοήθει». Βρέθηκαν στις αποθήκες της φρουράς και φαίνεται ότι ανέβαζαν το ηθικό των υπερασπιστών του κάστρου. Παρόμοια δεν έχουν βρεθεί αλλού, παρά μόνον στα βυζαντινά κάστρα των συνόρων στο Δούναβη, τα οποία είχαν επικοινωνία με τα κάστρα του Αιγαίου», λέει στο ethnos.gr, η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λάρισας, Σταυρούλα Σδρόλια, που μαζί με την αρχαιολόγο, Σοφία Ντιντιούμη, θα παρουσιάσουν στην ημερίδα τα «Πήλινα ανάγλυφα πώματα από το κάστρο της Βελίκας». Τα πώματα αυτά ανήκουν σε δύο διαφορετικούς τύπους, ανάλογα με την διακόσμηση και το σχήμα της λαβής. Τα περισσότερα φέρουν στο κέντρο υπερυψωμένη λαβή τριγωνικής τομής με οπή αναρτήσεως, ενώ η δεύτερη ομάδα διαθέτει στο μέσον συμπαγή λαβή κυκλικής τομής και ο διάκοσμος αποτελείται από γράμματα ή επιγραφές και σχηματικά αποδοσμένες μορφές.

Πολλά από αυτά, φέρουν στο κάτω μέρος περιμετρικά του χείλους καύση, γεγονός που μαρτυρεί ότι παρόλο που ο πηλός δεν είναι πυρίμαχος, ίσως χρησιμοποιήθηκαν ως πώματα και μαγειρικών σκευών. Τα πώματα του Κάστρου της Βελίκας είναι κατασκευασμένα με μήτρα και αποτελούν τοπική παραγωγή, όπως φαίνεται από τις δύο πήλινες μήτρες που έχουν βρεθεί μέχρι σήμερα, η μία επιτόπου και η δεύτερη στον γειτονικό οικισμό της Κάτω Σωτηρίτσας. Από τοπική παραγωγή προέρχονται και τα πώματα της περιοχή του Δούναβη, όπως μαρτυρούν οι μήτρες που βρέθηκαν στην Ιστρία και στο Κάστρο Κάλλατις, αλλά εκεί παρήγαγαν πώματα μικρότερης διαμέτρου, 9-12 εκατοστών-της Βελίκας έχουν διάμετρο 13-21 εκατοστά. «Τις δύο παραλιακές περιοχές της Βελίκας και του Δούναβη συνέδεε την εποχή εκείνη το θαλάσσιο εμπόριο και κυρίως οι μεταφορές γεωργικών προϊόντων της annoma militaris», σημειώνει η κ. Σδρόλια.

Το κάστρο της Βελίκας βρίσκεται σε πρόβουνο του Κισάβου, σε απόσταση 500 μ. από την ακτή και θέα προς την εύφορη πεδιάδα στα νότια. Η περιοχή συνδέθηκε από παλιά με την επικράτεια της αρχαίας Μελίβοιας, η οποία υπήρξε μια από τις σπουδαιότερες πόλεις των Μαγνήτων. Οι σημαντικότερες αναφορές των αρχαίων συγγραφέων αρχίζουν από την Ομηρική περίοδο με τη μνεία του βασιλιά Φιλοκτήτη, που συμμετείχε στον Τρωικό Πόλεμο με επτά πλοία, συνεχίζονται στον Ηρόδοτο με την περιγραφή της καταστροφής του περσικού στόλου από καταιγίδα στη θαλάσσια περιοχή της Βελίκας, καθώς και στον Πλούταρχο με τη σφαγή των Μελιβοιέων από τον τύραννο των Φερρών Αλέξανδρο το 367 ή το 366 π.Χ. Το τελευταίο κεφάλαιο στην ιστορία της πόλης αποτελεί η καταστροφή της από τους Ρωμαίους το 148 π.Χ., που περιγράφει ο Τίτος Λίβιος.