Θεσσαλονίκη: Φωλιές, κύβοι και μια βόλτα με την Μπιγιονσέ

Γιος ανώτατου στρατιωτικού από το Ελμπασάν, ο Μπενσίκ Φιράκου, μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον αυστηρό και αυταρχικό. Στα 11 του χρόνια έφυγε από την Αλβανία και αφού περπάτησε 17 μέρες και νύχτες έφτασε στην Ελλάδα, όπου δεν ήξερε κανέναν κι έμπλεξε με τα ναρκωτικά. Η παραβατικότητα ήταν σχεδόν μονόδρομος και λίγο μετά συνελήφθη και μπήκε στις φυλακές ανηλίκων, κατηγορούμενος για κλοπή. Έκτοτε πέρασε 13 χρόνια στις ελληνικές φυλακές –«άδικα τις περισσότερες φορές», όπως ισχυρίζεται-, με βαριές ποινές για διακίνηση ναρκωτικών, αλλά από τον Αύγουστο του 2018 είναι ελεύθερος και εδώ και 3,5 χρόνια, «καθαρός από ουσίες». 

Στο κατάστημα κράτησης των Διαβατών Θεσσαλονίκης παρακολούθησε μαθήματα στο 3^ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας, συμμετείχε σε όλα τα εργαστήρια, ασχολήθηκε με το θέατρο, την ελληνική λογοτεχνία, την δημιουργική γραφή. Μέσα στο κελί έγραφε ασταμάτητα. Του άρεσε να δραπετεύει από τους τέσσερις τοίχους. «Μόνο το σώμα του ήταν φυλακισμένο, το μυαλό και η ψυχή μου ήταν ελεύθερα και ταξίδευαν», λέει στο «Έθνος της Κυριακής», ο 35χρονος Μπενσίκ Φιράκου. Σε ένα από τα κείμενα που έγραψε, ονειρεύτηκε πως ήταν σε μια παραλία στον Άγιο Δομίνικο με την…Τζένιφερ Λόπεζ, αλλά βρήκε βαρετή την παρέα της και στράφηκε στην Μπιγιονσέ κι όταν ένιωσε πιεσμένος έφυγε. Κι ύστερα ταξίδεψε στο Σουδάν, αλλά είχε πόλεμο εκεί και πήρε το όπλο για την ελευθερία και μετά έγινε αετός και πετούσε πάνω από βουνά και δάση. «Όταν συνήλθα κατάλαβα ότι όλα αυτά ήταν μια φαντασίωση, αλλά μέσα από αυτή την φαντασίωση ένιωθα ελεύθερος», αναφέρει.

Το κείμενό του, γραμμένο με λατινικούς χαρακτήρες δείχνει την έντονη επιθυμία του για να είναι ελεύθερος, αυτός που αυτοπροσδιορίζεται ως «τίμιος παράνομος» και τούτη η φράση έδωσε τον τίτλο σε μια ενδιαφέρουσα έκθεση που εγκαινιάζεται την Τετάρτη 26 Φεβρουαρίου στο ΜΟΜus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών στο λιμάνι Θεσσαλονίκης. Άνθρωποι που υπό κανονικές συνθήκες δεν θα συναντιούνταν ποτέ, συνυπάρχουν και συνδημιουργούν στην έκθεση «Τίμιοι παράνομοι-Πρόσωπο. Ελευθερία. Σιωπή». Τα έργα της είναι το αποτέλεσμα μαθημάτων γνωστών καλλιτεχνών στο 3^ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας Θεσσαλονίκης του Γενικού Καταστήματος Κράτησης Διαβατών.

Με αφετηρία τα εργαστήρια φιλοσοφίας, γραφής και performance που πραγματοποίησαν αρχικά η επιμελήτρια και θεωρητικός τέχνης, Σοφία Ελίζα Μπουράτση και ο καλλιτέχνης, Αλέξανδρος Πλωμαρίτης, άλλοι 8 εικαστικοί μπήκαν στις φυλακές και κινητοποιήσαν την δημιουργικότητα 110 κρατουμένων-εκπαιδευόμενων από το 2017 μέχρι πριν λίγες μέρες στο σχολείο των φυλακών. «Η λογοτεχνία, το θέατρο, η φωτογραφία, οι τέχνες γενικότερα με βοήθησαν να ξεφύγω από την πίεση που δημιουργεί αναπόφευκτα ο εγκλεισμός», μας λέει ο Μπ. Φιράκου, ενώ η διευθύντρια του σχολείου και συντονίστρια εκπαίδευσης, Μαίρη Γκρίζου, προσθέτει ότι «οι έρευνες έδειξαν πως η εκπαίδευση στις φυλακές αφενός μειώνει τις πιθανότητες υποτροπής για τους κρατούμενες, αφετέρου απαλύνει τα δεσμά του εγκλεισμού, ενώ επιπλέον ανοίγει τους ορίζοντές τους.

Για τους κρατούμενους ήταν πολύ σημαντικό το μέσα τους να συναντηθεί με το έξω». Η έκθεση στο ΜΟΜus-Πειραματικό Κέντρο Τεχνών περιλαμβάνει κείμενα, φωτογραφίες, σχέδια, ζωγραφική, βίντεο, performance, εγκαταστάσεις, χαρακτικά των εκπαιδευόμενων του σχολείου, καθώς και έργα των καλλιτεχνών που μπήκαν και δούλεψαν στις φυλακές. Κάποια έργα είναι συλλογικά, άλλα έχουν δημιουργηθεί από τους κρατούμενους υπό την επίβλεψη των καλλιτεχνών και ορισμένα είναι αφιερωμένα από τους εικαστικούς στους κρατούμενους ή στην εμπειρία τους στην φυλακή. 

Ο Αλέξανδρος Πλωμαρίτης, που εργάζεται ως performance artist, επιμελητής φεστιβάλ performance και παιδαγωγός έκανε ένα πολύ ενδιαφέρον σεμινάριο, το οποίο είχε δύο σκέλη: θεωρία και πράξη. Με κοινωνικοπολιτική προσέγγιση ο καλλιτέχνης και οι εκπαιδευόμενοι ανέλυσαν μέσω της performance την κατάστασή τους, ενώ με ασκήσεις σωματικές, βιωματικές, αλλά και εμπιστοσύνης, είχαν την ευκαιρία να καταλάβουν την χρησιμότητα της performance στο πρακτικό κομμάτι. Στο τέλος παρουσίασαν ο καθένας από μία δράση βασιζόμενοι σε όσα διδάχθηκαν, αλλά και σε άμεση σχέση με τον ψυχισμό του καθενός. Απόφοιτος του ΤΕΙ Καβάλας στο τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών και της Σχολής Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Α.Π.Θ., ο Δημήτρης Φραγκάκης, υλοποίησε ένα project στις φυλακές, στο τέλος του οποίου κρατούμενες από την γυναικεία πτέρυγα -η οποία πλέον δεν λειτουργεί- δημιούργησαν μια τοιχογραφία στον προαύλιο χώρο της φυλακής. 

«Οι γυναίκες επέλεξαν ομόφωνα ένα θέμα που παρουσιάζει τέσσερα πουλιά που όλα όμοια, αλλά και διαφορετικά μεταξύ τους, συνυπάρχουν σε ένα κλαρί εμπρός από έναν κυανό ουρανό. Ένα οικείο θέμα που τις έκανε να έρθουν αντιμέτωπες και να ξανανιώσουν πολύ γνώριμα συναισθήματα και βιώματα όπως: η ελευθερία, ο εγκλεισμός, η συνύπαρξη, η συμβίωση, η ανοχή, η διαφορετικότητα, η ευαισθησία του σώματος, ο αποπροσανατολισμός, αλλά και η ανικανότητα για «πτήση» εκτός. Μια πολύ δυνατή εμπειρία για όλους, που θα μας μείνει αξέχαστη», σημειώνει ο καλλιτέχνης.

Ο Δημήτρης Αμελαδιώτης, απόφοιτος των Σχολών Καλών Τεχνών του Α.Π.Θ., της Γάνδης και του Λονδίνου, υλοποίησε ένα εικαστικό εργαστήριο με τίτλο «Ο κύκλος εις τον Κύβον». Οι εκπαιδευόμενοι σχεδίασαν και ζωγράφισαν όπως ήθελαν, ένιωθαν και μπορούσαν έναν κύκλο, έναν κύβο, μια φωλιά, ένα κουβάρι κι έναν ήλιο σε μπλε τετράδια και σε σύντομες φράσεις έγραψαν την άποψή τους πάνω στις έννοιες των σχεδίων. Η επικοινωνία, άλλοτε εύκολη, άλλοτε δύσκολη, ήταν εν τέλει εφικτή. «Παρατηρώντας, ακούγοντας και δουλεύοντας με τους έγκλειστους εκπαιδευόμενους διαμορφώθηκε μία σχέση που εξελίχθηκε σε μία μορφή άτυπης θεωρητικής και εικαστικής έρευνας. Κύριοι άξονες και προβληματισμοί της ήταν οι θεματικές της ιδρυματοποίησης, της ευαισθησίας του σώματος, της κίνησης (και του αυλισμού), της εικόνας και των κωδίκων του σώματος, της διαμόρφωσης της έννοιας της ταυτότητας και του προσώπου (που ο νόμος θέλοντας να το προστατέψει απαγορεύει την δημοσιοποίησή του για τους κρατούμενους), της υποχρεωτικής συμβίωσης, της ελευθερίας, της σιωπής, της έννοιας του χρόνου και της ετεροχρονίασς, του ορίου και του ονείρου, της απόγνωσης, της υπομονής και τέλος του σωφρονισμού στη χώρα μας», επισημαίνει η επιμελήτρια της έκθεσης, Σοφία Ελίζα Μπουράτση.

Στο 3^ο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας των φυλακών Διαβατών παρακολουθούν μαθήματα 90 κρατούμενοι, από ένα σύνολο 550. Τα τελευταία χρόνια έχει αυξηθεί ο αριθμός των αραβόφωνων και η διεύθυνση του σχολείου προσανατολίζεται στο να γίνουν μαθήματα ελληνικών, ειδικά γι΄αυτούς. Τα projects για την τέχνη συνεχίζονται και ο αριθμός όσων τα παρακολουθούν αυξάνονται. Οι συγγενείς των κρατουμένων-εκπαιδευόμενων έχουν προσκληθεί στα εγκαίνια της έκθεσης, που θα διαρκέσει δύο μήνες, ενώ παρόντες θα είναι και κάποιοι που έχουν αποφυλακιστεί, ανάμεσά τους και ο Μπενσίκ Φιράκου, ο οποίος ανυπομονεί να δει την ανταπόκριση που έχει το έργο του. Οι υπόλοιποι, θα δουν σε βίντεο την εκδήλωση των εγκαινίων και θα καμαρώσουν την δουλειά τους, που βασίζεται στις έννοιες του προσώπου, της ελευθερίας και της σιωπής.